بخشی از مقاله
امروزه آنچه در کشورهای پیشرفته صنعتی عامل پیشرفت به نظر می رسد چیزی جز ارتقاء بهره وری نیست. ارتقاء بهرهوری با مفهوم بهبود و توسعه قابلیت ها و توانمندی های هر فرآیند در تبدیل ورودی ها به خروجی ها یکی از مهمترین عوامل بقاء و پیشرفت صنایع تولیدی است. این مفهوم برای کلیه نظامهای مدیریتی اعم از خدماتی و تولیدی معتبر و قابل اجرا است. هدف اصلی این پژوهش، شناسایی و رتبه بندی عوامل مؤثر در ارتقاء بهره وری در صنایع پلیمری استان یزد و ارائه راهکارهایی در جهت افزایش آن می باشد. این پژوهش با روش ترکیبی و رویکرد اکتشافی انجام شده است. در مرحله اول با استفاده از روش دلفی و مصاحبه با مدیران، کارشناسان و خبرگان صنایع پلیمری به بررسی عوامل مؤثر بر ارتقاء بهره وری این صنعت پرداخته شده است.
نتایج حاصل از مصاحبه ها با شیوه تجزیه و تحلیل داده بنیاد مورد بررسی قرار گرفت و عوامل شناسایی شده در چهار دسته انرژی، نیروی انسانی، ماشین آلات و مواد اولیه تقسیم بندی شد. سپس در مرحله دوم پژوهش با ترکیب نتایج حاصل از ادبیات پژوهش و مصاحبه ها، پرسشنامه ای شامل 24 عامل تحت چهار دسته مذکور طراحی شد و درجه اهمیت هریک از عوامل از دید پاسخ دهندگان با مقیاس لیکرت مورد سنجش قرار گرفت. در پایان با استفاده از نتایج حاصل از پرسشنامه ها و نرم افزار SPSS عوامل اصلی رتبه بندی شده و راهکارهایی برای ارتقاء بهرهوری ارائه گردید.
.1 مقدمه
در بسیاری از نقاط جهان، به ویژه در کشور های صنعتی بهرهوری به عنوان یک طرز فکر و فرهنگ تلقی می شود. به تعبیری بهره وری تفکر پیشبرد و بهبود آن چه که وجود دارد است.[01] پژوهش های بسیاری بر نقش و اهمیت بهرهوری در رشد و بقاء صنایع تولیدی تاکید می کنند. تجربه اکثر کشورهای تازه توسعه یافته نشان داده که بخش صنعت توانسته است به عنوان بخش پیشتاز، سایر بخشهای اقتصادی را در جریان توسعه تحت تأثیر قرار دهد و ارتقاء بهرهوری در این حوزه و بخصوص صنایع تولیدی از اهمیت ویژه ای برخوردار است.[02]
در سال های اخیر، کشورهای در حال توسعه از جمله ایران سعی دارند سهم بیشتری در تجارت جهانی کسب کنند. این کشورها برای نیل به این هدف باید توان رقابت پذیری خود را افزایش دهند و یکی از اصلی ترین راه ها برای دستیابی به این موضوع ارتقاء بهرهوری است. بررسی سهم رشد بهره وری کل عوامل تولید در رشد اقتصادی کشور های توسعه یافته یا در حال گذار بیانگر این واقعیت است که در دو دهه گذشته در این کشور ها سعی شده سهم عمده ای از رشد اقتصادی از رشد شاخص بهرهوری کل عوامل تامین شود.
سازمان بهره وری آسیا در گزارش سالانه 2014 خود نیمی از رشد اقتصادی کشورهای جنوب شرق آسیا را از طریق ارتقاء بهرهوری اعلام می کند.[03] این موضوع نشان دهنده اهمیت تلاش در جهت افزایش بهرهوری صنایع تولیدی در توسعه همه جانبه کشورهاست. استفاده فراوان و روز افزون از محصولات پلیمری در زندگی روزمره جوامع انسانی بر رقابت بین صنایع تولید کننده این محصولات افزوده است. دلیل اصلی رشد چشمگیر مصرف پلاستیک ها در تاثیر متقابل سه عامل زیر بر یکدیگر قرار دارد:
-1 افزایش شناخت خصوصیات و تواناییهای مواد پلاستیکی؛
-2 قابلیت رو به بهبود پلاستیک ها به واسطه ظهور مواد جدید، کیفیت فرایند ها و تجهیزات تولیدی؛
-3 کاهش مداوم هزینه مواد اولیه پلاستیک ها نسبت به هزینه مواد رایج مانند چرم، کاغذ، فلزات و سرامیک ها.[04] با در نظر گرفتن این شرایط، هریک از تولید کنندگان تلاش دارند تا با کاهش قیمت تمام شده محصولات و تقویت کیفیت و مطلوبیت محصولات خود سهم بیشتری از بازار بزرگ این محصولات را به خود اختصاص دهند. با توجه به تعدد تولید کنندگان محصولات پلیمری مشتمل بر انواع کیسه های پلاستیکی در استان یزد و رقابت شدید این صنایع در کسب سهم بیشتری از بازار داخلی و تلاش برای گسترش صادرات به کشورهای خارجی، افزایش بهره وری نزد مدیران این واحدهای تولیدی اهمیت دوچندان یافته است. از این رو، پرداختن به این موضوع با رویکردی علمی و دانشگاهی و با بهره گیری از دانش و تجارب علمی و عملی مشارکت کنندگان ضروری به نظر می رسد.
2. مبانی نظری تعریف بهره وری
تاکنون تعاریف متعددی از بهره وری ارائه شده است. بهره وری که یکی از مفاهیم اقتصاد است اینگونه تعریف می شود، مقدار کالا و یا خدمات تولید شده در مقایسه با هر واحد از انرژی و یا کار هزینه شده بدون کاهش کیفیت.[05] تعریف مرکز بهرهوری ژاپن : - JPC - بهرهوری عبارت است از به حداکثر رساندن استفاده از منابع، نیروی انسانی، تسهیلات و غیره به طریقه علمی و کاهش هزینه های تولید، گسترش بازارها، افزایش اشتغال، کوشش برای افزایش دستمزدهای واقعی و بهبود معیارهای زندگی آنگونه که به سود کارکنان، مدیریت و عموم مصرف کنندگان باشد.[06]
3. پیشینه تحقیق
در این بخش عمده مطالعات و تحقیقات پیشین در زمینه تعیین عوامل مؤثر بر بهره وری در سازمانها و اولویت بندی این عوامل بررسی و خلاصه آنها ارائه میشود. عمده تحقیقات داخلی در زمینه بهره وری به شرح زیر است: غلامرضا کارگر و بتول فرج پور [01] در پژوهشی با هدف یافتن راه های افزایش بهروری در سازمان به این نتیجه دست یافتند که توجه به بهره وری بدون درنظر گرفتن فرهنگ ملی کاری بیهوده است چرا که مفهوم بهره وری در ذات خود ریشه در فرهنگ و شخصیت افراد دارد.
صادق بختیاری و همکاران [07] در پژوهشی با هدف اندازه گیری شاخص های بهره وری و میزان کارایی و شناسایی عوامل مؤثر بر بهرهوری در تعاونی های صنعتی استان یزد، از بین تعداد 100 کارگاه تعاونی صنعتی فعال تعداد 31 کارگاه را به صورت تصادفی انتخاب نموده و مورد بررسی قرار دادند. نتایج این تحقیق نشان داد، توجه به عوامل درونی موثر بر بهره وری از جمله آموزش مستمر نیروی کار، توجه به مسائل رفاهی کارکنان، استفاده از تدابیر مهندسی صنایع، توجه به نظرات کارکنان، ایجاد واحدهای تحقیق و توسعه و استفاده از فناوری های نوین میتواند به ارتقای بهره وری در این حوزه کمک کند.
در تحقیقی با عنوان « بررسی اثرات سیستم های اتوماسیون اداری بر شاخص های بهره وری سازمان«، محمدعلی محمدی و همکاران [08] با استفاده از روش توزیع پرسشنامه به بررسی اثرات اتوماسیون اداری بر معیارهای مختلف بهره وری در سازمان پرداختند. بر اساس نتایج پرسشنامه و با استفاده از روش آنتروپی، معیارهای بهره وری بر اساس میزان تاثیر پذیری از اتوماسیون اداری اولویت بندی گردیده و مشخص شد که سیستم اتوماسیون بیشترین تأثیر را بر شاخص بهره وری توانایی سازمان در به روز نمودن روش های اجرایی و مدیریتی داشته و شاخص بهره وری بهبود دقت و نیز سهولت پیگیری نامه ها کمترین تأثیر را از این نوع سیستم می پذیرد.
در پژوهشی با هدف بررسی عوامل مؤثر بر افزایش بهره وری که توسط غلامرضا طالقانی و همکاران [09] انجام شد، جامعه ی آماری شامل کارکنان ستادی شاغل در ساختمان مرکزی بانک سامان به طور تصادفی انتخاب و با استفاده از پرسشنامه نسبت به اخذ نظرات ایشان در مورد عوامل مؤثر بر بهره وری اقدام شد. نتایج پژوهش تأیید نمود که توجه به نیازهای اساسی کارکنان، مشارکت کارکنان در تصمیم گیری ها و سبک رهبری مشارکتی مدیر موجب افزایش بهره وری کارکنان در محیط کار می شود.
مریم یعقوبی و همکاران [10] در پژوهشی با عنوان »اولویت بندی عوامل مؤثر بر شاخص های بهره وری در بیمارستان نور و علی اصغر شهر اصفهان: تحلیل سلسله مراتبی« به بررسی عوامل مؤثر بر افزایش بهره وری و اولویت بندی این عوامل در بخش خدماتی پرداختند. این تحقیق نشان داد که عوامل ترخیص در روزهای پایانی هفته، ویزیت به موقع متخصص و هزینه ی لوازم مصرفی و سرمایه ای دارای بالاتری تاثیر بر شاخص بهره وری بودند. پژوهشگران با توجه به اولویت بندی عوامل مؤثر بر شاخص بهره وری در بیمارستان، به منظور افزایش بهره وری پیشنهاداتی ارائه کردند که از جمله میتوان به لزوم تدوین برنامه های آموزشی مستمر برای کارکنان درمانی، توجه به تریاژ مناسب در بخش اورژانس، بکارگیری راهبردهای هزینه ی اثربخش در بیمارستان و راهبرد مدیریت نگهداشت تجهیزات بیمارستانی اشاره نمود.
.4 روش پژوهش
هدف اصلی این پژوهش، شناسایی و رتبه بندی عوامل مؤثر در ارتقاء بهرهوری در صنایع تولیدی پلاستیک در استان یزد و ارائه راهکارهایی در جهت افزایش آن می باشد که در جهت دستیابی به این هدف از روش دلفی استفاده شد. دلفی رویکرد یا روشی سیستماتیک در تحقیق برای استخراج نظرات از گروهی درباره یک موضوع یا یک سوال یا رسیدن به اجماع گروهی از طریق مجموعه ای از راندهای پرسشنامه ای است. که با حفظ گمنامی پاسخ دهندگان و بازخورد نظرات به اعضای پانل و تا زمان دستیابی به اجماع نظرات تکرار می شود.[11]
