بخشی از مقاله
بررسی عوامل پنجگانه شخصیتی (NEO) در معلمان موفق کلاس اول ابتدایی
چکیده:
هدف از این تحقیق عبارت است از بررسی عوامل پنجگانه شخصیتی و ویژگی هاي مرتبط با آنها در معلمان کلاس اول ابتدایی که با عنوان معلمان موفـق معرفـی شـده انـد.
روش این تحقیق از نوع توصیفی – مقایسه اي است که طی آن نمونه اي شامل 127 نفـر از معلمان موفق اول ابتدایی از مناطق مختلف مورد بررسی قرار گرفته، با یکـدیگر مقایسـه گردیدند. نتایج حاصل از پژوهش نشان دادند که بین عامـل برونگرایـی و سـن و نیـز بـین عامل دلپذیر بودن و سابقه خدمت در معلمان موفق رابطه وجود دارد. همچنین بین عامـل روان نژند گرایی و سطح تحصیلات معلمان اول ابتدایی تفاوت معنی داري وجود دارد. این پژوهش هیچ تفاوتی را بین مناطق آموزش و پرورش و عوامل شخصیتی تایید نکرد.
واژه گان کلیدي:
معلم موفق، روان نژندگرایی، برونگرایی، انعطاف پذیري، با وجدان بودن، دلپذیر بودن
مقدمه
از آنجایی که معلمان اول ابتدایی به عنوان معماران اصلی اندیشه هاي نوین و اولین پرچمداران خـط مقدم نظام آموزش رسمی کشور هستند، در شکل گیري شخصیت، مـنش، پـذیرش مسـئولیت و شـغلآتـی، زندگی مستقل و سودمند براي دانش آموزان نقش مهم و اساسی را ایفا می کنند.
در مدرسه به ویژه در سال هاي اول شخصیت کودکان تحت تاثیر از محیط آن شکل می یابد. بیشترین تـاثیر را جو کلاسی و ایفا می کند. و در این جو بدون شک مولفه اي یگانه است ( جویس و ویل ، 1986 به نقل از
اوزل،.(2007 یادگیري موثر با متغیر هاي تجربیات معلمی، سن و شخصیت معلمان در ارتباط است. به ویـژه
در سال اول مدرسه این متغیرها بیشتریت تاثیر را دارند(دومجان، .(2003 گیج(1379)1 معتقـد اسـت بـدون تردید معلم بالاترین تاثیر را بر آنچه که در مدارس می گذرد دارد. معلم می تواند تعلیم و تربیـت را فراینـدي توام با لذت و کامیابی یا فرایندي بی ثمر کند.
عوامل شخصیتی مهمترین ویژگی هایی است که اهمیت کار بر روي آنها ملموس اسـت. چراکـه بـه نظر هیلگارد شخصیت الگوهاي معینی از رفتار و شیوه هاي تفکر است که نحوه سـازگاري فـرد را بـا محـیط
تعیین می کند. (شولتز1، (1380 از نظر شلدون2 سازمان یافتگی پویش جنبه هاي ادراکی ، عاطفی،انگیزش و بدنی فرد را شخصیت می گویند(گروسی،.(1380 شخصیت می تواند به عنوان یک سازمان پویا از ویژگی ها و الگوهاي رفتاري که در هر فردي منحصر به فرد است را شامل شود(کالاهان، .(1966
تحقیقات صورت گرفته بر روي شخصیت معلمین ، بر این فرض تاکید دارند که شخصیت معلم تاثیر بسیار مهمی در فرآیند تـدریس و یـادگیري دارد. اوزل((2007 طـی مطالعـه اي دریافـت کـه ویژگـی هـاي شخصیتی معلم نقش اساسی را در تعیین محدوده مطالعات و تاثیر آن بر روي تجربه تدریس او ایفا می کنـد.
تاثیر شخصیت معلم بر رفتار به روش هاي مختلفی در تعامـل بـا دانـش آمـوزان ماننـد روش هـاي انتخـابی تدریس وتجاربی که انتقال می دهد صورت می گیرد (موراي، .(1972
شخصیت معلم در باروري خلاقیت دانش آموزان و نیز درمدیریت کلاس تـاثیر دارد. همچنـین مـی تواند شرایطی را ایجاد کند که دانش آموزان در کلاس درس احساس آرامش کنند و بـراي یـادگیري مطالـب درسی برانگیخته شوند. این موارد وقتی دست یافتنی است که شخصیت معلم مطلوب باشد(کالاهان، ..(1966
معلمی که ویژگی هاي مقتدرانه اي دارد، به احتمال زیاد در روابط خود با دانش آمـوزان و نیـز در بکـارگیري تکنیک هاي آموزشی عمل مقتدرانه اي خواهد داشت(موریسون و مک اینتر، .(1972
مطالعات تا به حال صورت گرفته تاثیرشخصیت معلم را بر دانش آموزان مورد تاییـد قـرار داده انـد(
تاون و ونگ، (2000 به ویژه زمانی که دانش آموزان معلمان را مورد ارزیابی قرار می دهند، بر ویژگـی هـاي شخصیتی معلمان خود بیش از ویژگی هاي حرفه اي و تخصصی توجه می کنند(تـان، 1992؛ سـونر، 1995؛
لویس، .(2000 نتایج پژوهش ها نشان می دهد معلمانی که خونگرم، خوش اخلاق، سازش پـذیر، اجتمـاعی،
خوش رو، داراي حس مسئولیت، علاقمند به دیگران، برخورد ازتوانایی کنترل و مهار احساسات و رفتـار خـود می باشند از نظر دانش آموزان مطلوب شمرده می شوند( شیخ الائمه، (1372
گروسی به نقل از مک کري(1987) 1 در تحقیق خود بیان می کند نمرات انعطاف پذیري با آمـوزش و نمرات هوش همبسته است. انعطاف پذیري مخصوصاً با جنبه هاي مختلف چون تفکر واگـرا کـه عـاملی در خلاقیت می باشد، مربوط است.(گروسی، (1380
واشبوري و هیل2 این زمینه را پیش کشیدند که نفوذ معلمان بر شاگردان نه فقـط تـابع شخصـیت معلم، بلکه تابع تعامل انواع مختلف شخصیت هاي معلمان با انواع مختلف شخصیت شاگردان است. آنها 55
معلم مدارس ابتدایی را در چند طبقه جوش و خروش، خود کنترل گر و ترسو و شاگردان آنهـا را بـه صـورت همنوا، مخالفان، متزلزل و تلاشگر طبقه بندي کردند، و ماهیت پیشرفت درسی حاصله از انـواع ترکیـب هـاي مختلف شاگرد-معلم را مورد مشاهده قرار دادند. این محققان گزارش دادند که انواع مختلف معلمـان، مقـادیر
متفاوتی از پیشرفت تحصیلی را در انواع مختلفی از شاگردان سبب می شوند. (گتزلز3،.(1375
در تحقیقی که توسط نانسی (1995) براي بررسی ارتباط بـین سـبک هـاي مـدیریت در کـلاس و شخصیت معلم صورت گرفت، نتایج ارتباط متغیر انعطاف پذیري شخصیت را با سبک مدیریت مداخلـه گرانـه نشان دادند. به این صورت که معلمان داراي انعطاف پـذیري بـالا، مداخلـه گـري کمتـر ي داشـتند. و ایـن معلمان آمادگی بیشتري براي پذیرش تغییرات داشتند.
در پژوهش اکبري و همکاران((1383 به منظور بررسـی ارتبـاط بـین نـوع شخصـیت معلمـان زبـان انگلیسی در ایران و درك دانش آموزان آنها از میزان موفقیت یا شکست معلمانشان نتایج اخـتلاف معنـاداري
بین انواع شخصیتی معلمان بر حسب نوع اولویت در روش تـدریس آنهـا نشـان داد بـه طـوري کـه هـر نـوع شخصیتی داراي روش تدریس خاص خود بود. همچنین بین درك دانش آموزان از میزان موفقیت یا شکسـت معلمانشان بر حسب نوع شخصیت معلمان ارتباط وجود داشت. بر این اسـاس معلمـان داراي نـوع شخصـیتی
(درون گرا، شهودي، تفکري، ادراکی) و (برون گرا، شهودي، تفکـري، قضـاوتی) و نـوع (بـرون گـرا، شـهودي، تفکري، ادراکی) از نظر دانش آموزان موفق تر بودند.
در یک تحقیق در مورد ارتباط بین شخصیت معلم و محیط کلاس دانشگاه ، نتایج نشان دادند استادانی کـه برونگرا هستند تعداد زیادي از دانشجویان را به کلاس جلب می کنند(هري و دارل، .(1997
همچنین مشخص گردیده است که شخصیت معلم در ارزیابی دانشـجویان از محتـواي درسـی تـاثیر دارد(جــونز، . (2004 در یــک مطالعــه دیگــر ارتبــاط بــین شخصــیت معلــم و تــاثیر مشــاوره او تاییــد
گردید(ساولزبرگ و استاولر، . (1995
در بررسی ارتباط عوامل شخصیتی معلمان و عملکرد آنان نتایج نشان داد که بین روان نژندگرایی و دلپذیر بودن و عملکرد معلم رابطه عکس وجود دارد. ارتباط بین برونگرایی و عملکرد مثبت معلم تاییـد شـد.
همچنین مشخص شد که اجتماعی بودن، انعطاف پذیري در برابر ایده ها، انعطاف پـذیري دربرابـر ارزش هـا، اعتماد، نظم و رقابت ارتباط مستقیمی با عملکرد مثبت معلمان دارد(کاچین، (1998
شناخت ویژگی هایی شخصیتی تعیین کننده موفقیت در شغل معلمی، می تواند در گزینش معلمان به ویژه براي پایه اول ابتدایی کمک نماید. شناسایی این ویژگی ها مشخص می کند که چـه معلمـانی مـی توانند براي دانش آموزان اول ابتدایی به عنوان الگوي موثر در کردار و رفتار باشند.
روش پژوهش
روش تحقیق از نوع توصیفی- مقایسه اي است که طی آن داده ها مورد توصیف قرار گرفته انـد و در مواردي نیز مقایسه هایی بین گروه ها صورت گرفته است.
جامعه و نمونه آماري
جامعه آماري این پژوهش را آن دسته از معلمـان اول ابتـدایی مـدارس سـازمان آمـوزش و پـرورش آذربایجان شرقی تشکیل می دهند که براساس معرفی شـوراي تحقیقـاتی اسـتان بـه عنـوان معلمـان موفـق انتخاب شده اند. ملاك انتخاب، نمره ارزشیابی سالانه 29 و بالاتر ، حداقل ارائه قبولی کلاسی 90 درصدي با معدل 18 و بالاتر از آن در سال تحصیلی گذشته مـی باشـد. نمونـه آمـاري ایـن پـژوهش را تعـداد 127نفـر ازمعلمان موفق تشکیل می دادند.
روش نمونه گیري
از بین مناطق و نواحی آموزش و پرورش استان به صورت انتخاب تصادفی خوشه اي مناطق آمـوزش و پرورش اهر، مرند، میانه، مراغه، سراب، و ناحیه 4 تبریز انتخاب گردیدند. با توجه به تعداد نمونه مورد نیـاز براساس نسبت ها تعداد 20نفر از هر یک از مناطق و 31 نفر از ناحیه 4 تبریز انتخاب گردیدند.
ابزار جمع آوري اطلاعات
در گرداوري داده هاي این پژوهش از پرسشنامه شخصیتی NEO اسـتفاده گردیـد. همچنـین یـک پرسشنامه کوتاه براي داده ها جمعیت شناختی به کار گرفته شد.
پرسشنامه NEO یک پرسشنامه استاندارد و داراي 60 گویه اسـت و بـراي عوامـل روان نژنـدگراي1
(N)، برونگراییE)2 )، انعطاف پذیري(O)3، دلپـذیر بـودن(A)4 و بـا وجـدان بـودن(C) 5تـدوین گردیـده و استفاده شده است. روایی ملاکی آزمون با استفاده از روش همبسـتگی بـین دوفـرم گـزارش شخصـی و فـرم مشاهده گر ارزیابی شده است که ضرایب بین 0/45 تا 0/66 بوده است. ضرایب پایایی این پرسشـنامه 0/83، 0/75، 0/80، 0/79 به ترتیب براي عوامل C,A, O, E, N به دست آمده است. (گروسی(1380
روش تجزیه و تحلیل اطلاعات
براي تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی و استنباطی اسـتفاده شـده اسـت. در ایـن پـژوهش از روش هاي همبستگی و تحلیل واریانس استفاده شده است.
یافته هاي تحقیق
نتایج حاصل از پژوهش در جداول زیر ارائه گردیده اند.
جدول شماره 1 داده هاي توصیفی مربوط به ویژگی هاي سن و سابقه خدمت معلمان موفق
ویژگی تعداد میانگین انحراف معیار حداقل حداکثر
سن 127 44/4 4/75 34 58
سابقه 127 24/07 4/43 13 31
چنان که در جدول شماره1 مشاهده می گردد. میانگین سـن بـراي معلمـان موفـق 44/4 وانحـراف
معیار آن4/75 است. میانگین سابقه خدمت 24/07 و انحراف معیار ان 4/43 است.
جدول شماره.2 عوامل شخصیتی معلمان موفق در مناطق 6 گانه
عوامل مناطق تعداد میانگین انحراف معیار
تبریز 29 28/74 13/62
سراب 18 34/84 18/39
روان نژند گرایی اهر 21 37/59 15/26
میانه 20 27/92 11/89
مراغه 18 25/12 16/39
مرند 21 29/66 15/21
جمع 127 30/58 15/34
تبریز 29 63/07 9/15
سراب 18 65/16 8/57
برونگرایی اهر 21 59/92 10/14
میانه 20 67/19 9/77
مراغه 18 63/19 18/12
مرند 21 65/28 13/02
جمع 127 63/88 11/64
تبریز 29 47/41 8/9
سراب 18 46/42 6/58
انعطاف پذیري اهر 21 43/45 9/55
میانه 20 49/79 7/82
مراغه 18 48/61 14/58
مرند 21 48/71 9/16
جمع 127 47/38 9/66
تبریز 29 71/41 11/73
سراب 18 71/64 9/27
دلپذیر بودن اهر 21 64/39 9/38
میانه 20 70/73 8/98
مراغه 18 68/98 20/99
مرند 21 73/61 10/87
جمع 127 70/19 12/45
تبریز 29 85/49 10/51
سراب 18 82/18 10/11
با وجدان بودن اهر 21 79/07 13/43
میانه 20 83/02 9/05
مراغه 18 82/52 22/64
مرند 21 88/79 7/53
جمع 127 83/69 12/91
داده هاي توصیفی عوامل شخصیتی در معلمان موفق مناطق 6 گانه از جدول شماره 2 ارائه گردیده است. چنانکه در جدول نیز ذکر شده است بالاترین میانگین ها در کل براي عوامل شخصیتی معلمان موفـق به ترتیب براي عامل با وجدان بودن (83/69) و عامل دلپذیر بودن (70/19) می باشد.
عوامل مناطق تعداد میانگین انحراف معیار
دیپلم 69 33/48 15/69
روان نژند گرایی فوق دیپلم 36 25/93 14/34
لیسانس 20 26/98 13/25
جمع 125 30/27 15/26
دیپلم 69 62/89 13/27
برونگرایی فوق دیپلم 36 65/45 9/07
لیسانس 20 64/69 8/62
جمع 125 63/92 11/51
دیپلم 69 45/75 9/92
انعطاف پذیري فوق دیپلم 36 49/54 8/78
لیسانس 20 49/58 9/88
جمع 125 47/45 9/71
دلپذیر بودن دیپلم 69 68/51 13/38
فوق دیپلم 36 73/55 11/15
لیسانس 20 70/63 10/11
جمع 125 70/3 12/4
دیپلم 69 83/91 13/71
با وجدان بودن فوق دیپلم 36 83/62 9/65
لیسانس 20 83/02 16/06
جمع 125 83/68 12/99
جدول شماره 3 داده هاي توصیفی مربوط به عوامل شخصیتی براي هر یک از مدارك تحصیلی
داده هاي توصیفی عوامل شخصیتی معلمان موفق در ارتبـاط بـا مـدارك تحصـیلی آنـان در جـدول
شماره 3 ارائه گردیده است. البته باید توجه کرد که بالا بردن تعداد معلمـان داراي مـدرك دیـپلم در جـدول
فوق به این معنی نیست که بیشتر معلمان موفق داراي مدرك تحصیلی دیپلم هستند، بلکه ایـن مسـاله بـه
این علت است که در کل بیشتر معلمان کلاس اول ابتدایی داراي مدرك دیـپلم هسـتند و ایـن مسـاله فقـط
معلمان موفق محدود نمی شود. در بیشتر موارد میانگین عوامل شخصیتی در مدارك تحصیلی سه گانه شبیه
به هم هستند.
جدول شماره. 4 رابطه عوامل شخصیتی معلمان موفق و سن آنان
عوامل شخصیتی همبستگی معنی داري
روان نژند گرایی 0/035 0/697
برونگرایی 0/241 0/006
انعطاف پذیري 0/108 0/225
دلپذیر بودن 0/108 0/227
با وجدان بودن 0/134 0/134
جدول شماره 4 نتایج آزمون همبستگی پیرسون را براي رابطه عوامل شخصیتی معلمان موفق و سن آنها نشان می دهد. با توجه به جدول فقط میزان همبستگی 0/24 بري عامـل شخصـیتی برونگرایـی ارتبـاط معنی داري را با ویژگی سن ( در سطح (0/006 دارد. بنابراین می توان گفت که برونگرایی رابطه مستقیمی با سن در معلمان موفق دارد.
جدول شماره .5 رابطه عوامل شخصیتی معلمان موفق و سابقه خدمت
عوامل شخصیتی همبستگی معنی داري
روان نژند گرایی 0/086 0/336
برونگرایی 0/03 0/739
انعطاف پذیري 0/166 0/062
دلپذیر بودن 0/189 0/034
با وجدان بودن 0/057 0/525
جدول شماره 5 نتایج آزمون همبستگی پیرسون رابطـه عوامـل شخصـیتی معلمـان موفـق و سـابقه خدمت نشان می دهد. چنانکه مشاهده می گردد میزان همبستگی فقط براي ویژگی دلپذیر بودن ( در سطح
(/03 معنی دار است. پس می توان گفت که فقط مقوله دلپذیر بودن با سابقه خدمت رابطه دارد.
جدول شماره .6 نتایج تحلیل واریانس براي عوامل شخصیتی معلمان در مناطق 6 گانه
