بخشی از مقاله
بررسی فرصتهای پیش روی ایران در صنعت بانکرینگ؛ جایگزینی سوخت LNG به عنوان
سوخت اصلی شناورها
چکیده
درحالیکه حدود 70 درصد از تجارت جهانی از طریق دریا انجام میشود، نقش کشتیها و سوخترسانی به آنها (صنعت بانکرینگ) در این حملونقل بسیار مهم ارزیابی میشود. در تعریف بانکرینگ باید گفت که این صنعت تنها به سوخترسانی به کشتیها محدود نمیشود و تعمیرات کشتیها، سلامت کارکنان و ملوانها، تأمین خدمه، هتل داری و سایر خدمات را نیز شامل میشود. با افزایش مصرف سوختهای فسیلی در جهان، منطقه خاورمیانه به یکی از مناطق مهم و کلیدی برای تأمین انرژی در جهان تبدیل شده است و سالانه هزاران کشتی اقیانوسپیما وارد خلیجفارس میشوند و این مسئله منطقه خلیجفارس را به یکی از پر ترددترین مناطق دریایی جهان تبدیل نموده است. این مقاله، مروری است بر فرصتها و چالشهای پیش روی صنعت بانکرینگ در ایران با رویکرد ویژه به تنگه استراتژیک هرمز. همچنین وضع موجود و پیشبینی آینده صنعت بانکرینگ در دنیا و ایران مورد بررسی قرار میگیرد.
واژههای کلیدی: بانکرینگ، LNG، سوخت شناورها، هرمز، گاز طبیعی، خلیجفارس، دریای عمان.
-1 مقدمه:
با افزایش مصرف سوختهای فسیلی در جهان، منطقه خاورمیانه به یکی از مناطق مهم و کلیدی بـرای تـأمین انـرژی در جهـان تبدیل شده است و سالانه هزاران کشتی اقیانوسپیما وارد خلیجفارس میشـوند و ایـن مسـئله منطقـه خلیجفـارس را بـه یکـی از پـر ترددترین مناطق دریایی جهان تبدیل نموده است. این حجم بالای تردد، ارائه خدمات به کشتیهای عبوری را بـه یکـی از مهمتـرین زمینههای ارزآوری و اشتغالزایی صنایع دریایی تبدیل ساخته و ایران با توجـه بـه موقعیـت جغرافیـایی ویـژه در منطقـه اسـتراتژیک خلیجفارس میتواند سهم زیادی از این منافع را نصیب خود کند. فاصله کوتاه بنادر ایران تا آبراههای بینالمللی منطقـه و بـالأخص تنگه هرمز، این جذابیت را برای کشتیهای عبوری فراهم میکند که بدون تغییر مسیر با قدرت مـانور مناسـب، سـوخت مـورد نیـاز خود را در شمال خلیجفارس دریافت و به سفر دریایی خود ادامه دهند. لذا جزیره قشم بهعنوان قطب بانکرینگ ایران در نظر گرفته شده است. در چشمانداز صنعت بانکرینگ، میتوان از دریای عمان و به خصوص منطقه چابهار به عنـوان منطقـه مناسـب در شـرق کشور به عنوان قطب دوم بانکرینگ یاد کرد. از سوی دیگر جزیره قشم به سبب همجواری بـا میـادین نفتـی و گـازی" هنگـام" و" گورزین" تبدیل به یک جزیره نفتی شده و به همین دلیل ساخت مخازن ذخیرهسـازی نفـت خـام و سـایر فرآوردههـای نفتـی مـورد توجه واقع شده است .[1] وضعیت ترافیک دریایی منطقه خلیجفارس و دریای عمان در شکل (1) نمایش داده شده است.
شکل (1) وضعیت ترافیک دریایی منطقه خلیجفارس و دریای عمان [2]
-1-1 وضعیت فعلی ایران در صنعت بانکرینگ
تاریخچه فعالیت ایران در بازار بانکرینگ را میتوان به دو دوره زمانی پیش از سال 84 و پس از آن دستهبندی کرد؛ بـه عبـارت دیگر کار سوخترسانی قبل از جنگ ایران و عراق از سوی شرکت پخش فرآوردههای نفتـی ایـران انجـام میشـد کـه بـا تبلیغـات منفی بر ضد کشورمان، کشتیها سوختگیری از منابع امنتر را تـرجیح میدادنـد، پـس از جنـگ و در دوران بازسـازی نیـز، نفـت کوره به اندازه کافی موجود نبود که این مانع فعالیت جدی وزارت نفت در این زمینه میشد تا سال 84 که طـرح جـامع بانکرینـگ
تدوین و در قالب آن مقرر شد کل عملیات بانکرینگ به جز تأمین سوخت در جهت بهکارگیری از توان بخش خصوصی، واگـذار شود. [3]
به جز کشتیهای عبوری از منطقه خلیجفارس، در شمال نیز بندر امیرآباد به فعالیت بانکرینگ مشغول است. بـر اسـاس آمارهـا، فروش سوخت به کشتیها و شناورهای خارجی (بانکرینگ) در بندر امیرآباد در10 ماه اول سال 94، به حدود 900 هزار لیتر رسیده است. بندر امیرآباد در شمال شهرستان بهشهر در استان مازندران قرار دارد که بخشی از منطقه ویژه اقتصادی بندر امیرآباد بهشهر را شامل میشود. این بندر نیز از جمله بنادر مهم و استراتژیک کشور است که با توجـه بـه توسـعه روابـط ایـران بـا کشـورهای حاشـیه دریای خزر و آسیای میانه و قفقاز میتوان پیشبینی کرد که در صورت تکمیل زیرساختهای بانکرینگ از آن ایـران در آن منطقـه نیز سهم قابلتوجهی از سوخترسانی به کشتیها داشته باشد. [4]
مهمترین رقیب ایران در عملیات بانکرینگ، امارات متحده عربی است. بنـدر فجیـره امـارات پـس از سـنگاپور، بزرگتـرین و مهمترین بندر بانکرینگ دنیا به شمار میآید. این بندر سالانه حدود 15 میلیون تـن سـوخترسـانی بـه کشـتیها را انجـام میدهـد. درآمد این بندر از صنعت بانکرینگ در سال 2015، بالغ بر 12 میلیارد دلار بوده است. نکته تأملبرانگیز و شاید دردناک ایـن اسـت که 60 درصد سوخت این بندر توسط ایران تأمین شده است. در واقع کشور کوچک امارات، با استفاده از تحریمها و ضعف ایـران در این صنعت، سوخت خود را از ایران تأمین کرده و با ارزش افزوده قابل توجه، آن را به فروش رسانده است. به منظـور شـفافتر کردن اهمیت این صنعت، مثالی واضحتر این است که درآمد ایران از صنعت نفت، در سال 95 (با احتساب بشـکهای 35 دلار) بـالغ بر 22 میلیارد دلار خواهد بود. حال آنکه تنها یک بندر کشور امارات، با اسـتفاده از سـوخت بـا کیفیـت ایـران، 54 درصـد درآمـد صنعت نفت کشورمان درآمدزایی کرده است. 4]، [5
در نتیجه میتوان صنعت بانکرینگ را یکی از صنایع پر بازده دریایی به حساب آورد و بـر ایـن اسـاس اسـتفاده نادرسـت از ایـن صنعت و بهرهبرداری نکردن صحیح از آن، مانند گذشته ارزش افزوده تولیدات کشور را در اختیار کشورهایی قرار میدهد کـه نـه تنها دوست ما نیستند بلکه رقیب بسیار جدی در این صنعت به شمار میروند.
-2-1 چشمانداز پیشرو در صنعت بانکرینگ
شرکت ملی پخش فرآوردههای نفتی با راهاندازی صنعت بانکرینگ بـا کمـک بخـش خصوصـی از سـال 85 در بنـدرعباس و توسعه آن به خارک، قشم، عسلویه و چابهار، تاکنون بخشی از سهم بازار فروش سـوخت بـه کشـتیهـا را در منطقـه خلیجفـارس و دریای عمان به دست آورده است. سـالانه هـزاران کشـتی اقیانوسپیمـا وارد خلیجفـارس میشـود و ایـن منطقـه را بـه یکـی از پـر رفتوآمد ترین مناطق دریایی جهان تبدیل کرده است. [6]
-2 مفاهیم بانکرینگ
بانکرینگ عبارت است از ذخیره نفت و فرآوردههای مشتق در آن در مخازن و شـناورهای تـانکر بـه منظـور سوخترسـانی بـه شناورها. به طور کلی دو نوع کلی بانکرینگ وجود دارد:
سوختگیری از مخزن، که در شکل (2) نشان داده شده است. این روش نیازمند اسکلههای بزرگ در بندر میباشـد؛ چـرا کـه در این روش کشتی باید در اسکله قرار گرفته و بعد لولههای مخصوص عملیات سوختگیری به کشتی که پس از فرآیند اختلاط قرار دارند مستقیماً به کشتی وصل شده و فرآیند سوختگیری بر روی کشتی انجام شود. مزیـت ایـن روش ایـن اسـت کـه نیـاز بـه
انتقالدهنده واسطه بین کشتی و لولههای انتقال نیست. ولی این روش به اسکلههای مخصـوص نیـاز دارد کـه هزینـههـای نگهـداری بندری را بالا میبرند.
شکل (2) روش سوختگیری از مخزن [7]
سوختگیری از شناور، که در شکل (3) نشان داده شده است. در این روش ابتدا شناورهای مخصوص توسط لولـههای انتقـال بارگیری میشوند و سپس این شـناورها بـه کشـتی مـوردنظر سـوخت مـیدهنـد. ایـن روش نیازمنـد شـناور بـوده و همچنـین بـرای صرفهجویی در زمان، داشتن یک شناور کافی نمیباشد. ولی مزیت این روش این است که در بنادر با اسکله کوچـک نیـز میتـوان کشتیهای بزرگ را سوخترسانی نمود. این روش سوخترسانی به طرق مختلف انجام میشود.
شکل (3) روش سوختگیری از شناور [7]
به طور کلی دو نوع سوخت عمده مورد اســتفاده کشـتیهای تجاری میباشـند.که عبارتانـد از نفــتکوره و نفت گاز. نفـت کــوره بیش از نود درصد ســوخت مصــرفی کشتیها را تشکیل میدهـد و نفتگاز بسته به مورد کمتر از ده درصد سوخت مورد نیاز یک کشتی میباشد.
سوخت کشتی ترکیبی است که پس از مخلوط شدن نفت کوره با بعضی فرآوردههای همخانواده و پسماندههای پالایشـگاهی تبدیل به سوخت کشتیها میگردد. فرآیند تولید نفت کوره در شکل (4) قابل مشاهده است.
شکل (4) فرآیند تولید نفت کوره
در سالهای اخیر، با توجه به پیشرفت فناوری در زمینه فشرده ساختن گاز طبیعی (LNG)، انقلابی در صنعت سوخت شـناورها در حال رخ دادن است. با توجه به قیمت مناسبتر سوخت و توجه به این نکته که 60 درصد هزینه شناورها را هزینه سـوخت آنهـا تشکیل میدهد، استفاده از گاز طبیعی مایعشده، میتواند بخش قابلتوجهی از هزینه شناورها را کاهش دهد. از سوی دیگـر اثـرات زیستمحیطی بسیار کمتری با استفاده از نوع سوخت، استفاده از آن را در سالهای آینده توجیهپـذیرتر خواهـد کـرد. در ادامـه بـه بررسی جایگزینی این نوع سوخت برای شناورها پرداخته خواهد شد.
-3 جایگاه ایران از نظر ذخایر گاز طبیعی
شکل (5)، پراکندگی ذخایر گاز طبیعی را در جهان نشـان میدهـد. ایـران و روسـیه بـا بـیش از 10000 بیلیـون مترمکعـب، دو کشوری هستند که بیشترین ذخایر را در جهان دارا میباشند.
شکل (5) ذخایر اثباتشده گاز طبیعی کشورهای جهان در سال [8] 2014
ایران با داشتن 18,2 درصد منابع گاز طبیعی در رتبه نخست از این حیث قرار دارد.
-4 نقش استراتژیک تنگه هرمز
وقتی از تنگه هرمز صحبت میکنیم، منظور مجموعهای است که به طور متوسط 16 تا 17 میلیون بشکه نفـت در روز از طریـق آن انتقال پیدا میکند. نکته مهمی که لازم است به آن توجه شود این است که روزانه 14 تانکر بزرگ نفتی به سـمت دریـای عمـان عبور میکنند. به واقع بیش از هشتادوپنج درصد صادرات این محمولهها که به سمت بازارهـای آسـیایی ماننـد چـین و کـره و هنـد
میرود از این مسیر عبور میکند. علاوه بر این دوازده درصد نفت صـادراتی بـه آمریکـا از ایـن مسـیر عبـور میکنـد. هفتادوهفـت درصد از نفت صادراتی به آسیا به این تنگه نیازمند است. هشتادوهشت درصـد نفـت صـادراتی بـه اروپـا و دو تـا سـه درصـد نفـت صادراتی به خاورمیانه و شمال آفریقا از تنگه هرمز عبور میکند. [9]
شکل (6) موقعیت تنگه هرمز نسبت به مرز آبی و مسیرهای کشتیرانی [10]
این آمار نشان میدهد که تنگه هرمز یک گذرگاه آبی بسیار استراتژیک برای مصرفکنندگان دنیا است. به این مسـئله اضـافه کنید که در سال 2011مجموعاً هفتادوهفت میلیون تن ال ان جی یعنی گاز مایع نیز از تنگه هرمز منتقل شده اسـت. بنـابراین عـلاوه بر مسئله انتقال نفت، تنگه هرمز از نظر انتقال ال ان جی هم بسـیار اهمیـت دارد. همانگونـه کـه از شـکل (7) برمیآیـد، چیـزی در حدود 15,5 درصد از انتقال نفت جهان از طریق تنگه هرمز انجام میشود.
شکل (7) نقش استراتژیک تنگه هرمز در انتقال نفت جهان [11
