بخشی از مقاله
بررسی مقایسه اي آلودگی هواي داخل واگن هاي داراي سیستم تهویه و بدون تهویه مترو از نظر میزان باکتري و قارچ
چکیده:
امروزه مسئله آلودگی هوا و ترافیک به عنوان دو معضل بزرگ کلان شـهرها، مـشکلات زیـادي را بـراي شهروندان و همچنین مدیران شهري به وجود آورده و به تبع آن سطح کیفیت زندگی را دچـار نقـصان جدي نموده است. بنابراین استفاده از سیستم هاي نوین حمل و نقل عمومی به ویـژه متـرو مـی توانـد نقش مهمی را در بهبود وضعیت و کاهش معضلات ترافیکی و آلودگی هوا ایفـا نمایـد. بـه ایـن ترتیـب برتري هاي بارز این سیستم، نسبت به دیگر سیستم هاي حمل و نقـل عمـومی شـهر تهـران از قبیـل سرعت مناسب، قیمت ارزان، دسترسی آسان در مکان هاي پر رفت و آمد و... باعث شده است که همـه روزه تعداد کثیري از شهروندان تهرانی (روزانه 773678 نفر)از آن استفاده نمایند به این ترتیـب توجـه به وضعیت بهداشتی واگن ها به ویژه آلودگی هواي داخل واگـن هـا بـه بـاکتري و قـارچ هـا بـه دلیـل ارتباطات و تماس مستقیم با اقشار مختلف جامعه از اهمیت زیادي برخوردار خواهد بود. به این منظـور تعداد 30 عدد پلیت حاوي محیط کشت بلادآگار که در روزها و ساعات مختلف در واگنهاي خانم هـا و آقایان در ارتفاع 120 سانتی متري از کف واگن به مدت 75 دقیقه تحت شرایط یکسان قرار داده شـده بود جمع آوري و در محیط آزمایشگاه بررسی و انواع کلونی هاي باکتري ها و قارچ ها مـورد شناسـایی قرار گرفت. در این مقاله سعی شده است ضمن ارایه نتایج تحقیق و بررسی میزان تاثیر دستگاه هاي تهویـه واگـن هاي مترو در مقایسه با واگن هاي بدون تهویه، مهمتـرین راهکارهـاي اجرایـی جهـت بهبـود وضـعیت بهداشتی واگن هاي خطوط مترو ارایه گردد
-1 مقدمه:
از گذشته هاي دور نقش هوا در انتقال عفونت به عنوان یکی از روش هاي انتقال بیماري ها شناخته شده است که تاثیرزیادي را بر روي سلامتی انسان ها می گذارد. از آن جایی که اتمسفر حاوي تعداد کثیري از میکروب هاست و همیشه خطر انتشار آلودگی از طریق میکروارگانیزم هاي هوا وجود دارد توجه به آن به خصوص در مکان هاي سربسته که جمعیت زیاد و میزان اکسیژن کم است و فضاي مناسبی براي رشد و پرورش میکروب ها وجود دارد حائز اهمیت است.از آن جایی که به طور متوسط هر نفر روزانه در حدود 12 الی 14 هزار لیتر هوا را تنفس می کند، آلودگی هواي مصرفی باعث بروز انواع بیماري ها با توجه به نوع آلودگی خواهد بود. بر طبق آمار موجود حدود %99 /8 میکروب هاي موجود در هوا در دستگاه هاي تنفسی و مجاري تنفسی فوقانی انسان دیده می شود که در بعضی از این مواقع این میکروب ها نقش بیماري زایی را ایفا می کنند توجه به بهداشت در غالب اقدامات دسته جمعی سازمان یافته، در حدود سال 1985 شروع گردید. با توسعه و گسترش سازمان هاي دولتی و حمایت بنیادهاي خصوصی شروع به فعالیت هاي بهداشتی با پیگیري از انتشار بیمارهاي عفونی آغاز شد. در نتیجه در تعریف اولیه بهداشت عمومی این برداشت منعکس شده و بر پیشگیري بیماري ها تاکید می شود. ضمن این که پیشگیري از شرایط نامطلوب و نتایج ناشی از آنها اساس اکثر تعاریف بهداشت عمومی می باشد ولی امروزه بهداشت عمومی داراي تعریف جامع تري که هدف آن علاوه بر پیشگیري از عوارض نامطلوب، نیل به ارزش هاي مثبت سلامتی هم می باشد. از این رو سازمان بهداشت جهانی World health Organization (WHO) سلامتی را حالت کامل رفاه جسمی، روحی و اجتماعی و نه فقط عدم بیماري یا ناتوانی تعریف کرده است. بنابر تعریف سازمان بهداشت جهانی، هر نوع صدمه و زیان به اعمال فیزیکی، مغزي یا رشد و توسعه اعمال فیزیکی و مغزي، بیماري یا ناتوانی محسوب می شود.
هدف از این تحقیق بررسی تاثیر دستگاه هاي تهویه هواي واگن هاي مترو در میزان آلودگی باکتریایی و قارچی واگن هاي مترو است. به این منظور یکی از خطوط مترو به صورت اتفاقی انتخاب ( خط یک مترو تهران، مترو میرداماد- شهر ري) و هواي واگن هاي خانم ها وآقایان مورد بررسی قرار گرفت.
به این منظور تعداد 30 عدد پلیت حاوي محیط کشت بلادآگار که در روزها و ساعات مختلف در واگنهاي خانم ها و آقایان در ارتفاع 120 سانتی متري از کف واگن به مدت 75 دقیقه تحت شرایط یکسان قرار داده شده بود جمع آوري و در محیط آزمایشگاه بررسی و انواع کلونی هاي باکتري ها و قارچ ها مورد شناسایی قرار گرفت.
در این مقاله سعی شده است ضمن ارایه نتایج تحقیق و بررسی میزان تاثیر دستگاه هاي تهویه واگن هاي مترو در مقایسه با واگن هاي بدون تهویه، مهمترین راهکارهاي اجرایی جهت بهبود وضعیت بهداشتی واگن هاي خطوط مترو ارایه گردد.
-2 مترو و اهمیت آن:
مترو وسیله حمل و نقل سریع السیري است که تمام یا بخشی از خطوط عبوري آن درزیر زمین ساخته شده است و از طریق یک یا چند مسیر مشخص که داراي ایستگاه هاي ثابت و قابل دسترسی از سطح زمین است امکان جا به جایی مسافران را در داخل شهر فراهم می کند.
احداث خطوط زیر زمینی در مراکز شهري از تراکم موجود در خیابان ها کاسته و تردد اتومیبل هاي شخصی را تسهیل می نماید و با کاستن از ترافیک شهرو اختصاص سطح زمین به عابرین پیاده، محیط زیست شهري را بهبود می بخشد. همچنین انتقال حمل و نقل عمومی به زیرزمین، امکان آزاد سازي فضاهاي شهري را فراهم می کند. مترو در کلان شهرها به معنی کاهش آلودگی هوا، کاهش بار ترافیکی و پایان گره هاي کور حمل و نقل شهري است. مترو در طراحی شهري مثل جاده اي است که احداث می شود و در آینده منشاء توسعه پیرامون خود می گردد.
رفتن به سمت زیرزمین به منزله استفاده کردن از یک ثروت دست نخورده و ایجاد درآمد جدید، حفظ بهداشت عمومی و کمک به محیط زیست است. استفاده از مترو باعث ایجاد افزایش درصد آرامش و نشاط روحی مسافرین به علت دور بودن از آلودگی، سر و صدا و ترافیک است.
دولت را از ایجاد گسترش و بهسازي بی رویه خیابان ها، بزرگراه ها و ... بی نیاز نموده، باعث کاهش آلودگی هوا ناشی از ترافیک می گردد ، به ایجاد نظم اجتماعی از طریق ایجاد امکان برنامه ریزي دقیق براي مردم کمک می کند. حوادث و تصادفات رانندگی و آثار منفی نظیر فوت، معلولیت و نقش روانی را کاهش می دهد. درحال حاضر متروي تهران داراي سه خط متفاوت می باشد.خط یک که از ایستگاه میرداماد شروع و در ایستگاه حرم مطهر به پایان می رسد، خط دو که از ایستگاه دردشت شروع و ایستگاه پایانی آن ایستگاه صادقیه است و در پایان خط پنج که از ایستگاه صادقیه آغاز و در ایستگاه گلشهر تمام می شود از مزایاي اقتصادي، اجتماعی و زیست محیطی متروي تهران می توان به موارد زیر اشاره کرد:
کاهش زمان سفر، افزایش سرعت جابه جایی و تردد ایمن با بالاترین تکنیک هاي ممکن، جلوگیري از اتلاف میلیاردها ریال سرمایه در تراکم ترافیک، صرفه جویی در مصرف سوخت، کاهش آلودگی هوا، کاهش میزان تصادفات، کمک به رشد اقتصادي و توسعه پایدار شهر، کاهش تنش ها و استرس هاي ناشی از ترافیک، افزایش امکان جابه جایی مردم و در نتیجه امکان دستیابی به نقاط دور افتاده شهري، توجه به مسائل زیست محیطی با کاستن از حجم شبکه هاي حمل و نقل آلوده کننده، امکان استفاده از ایستگاه ها و تونل هاي مترو به عنوان پناهگاه در مواقع اضطراري، ایجاد گسترش فرهنگ نظم و ارزش والاي وقت در زندگی روزمره شهروندان
طول کل مسیر خط یک متروي تهران که خط انتخابی جهت مطالعات حاضر می باشد ، 28/1 (km) است که داراي تعداد 22 ایستگاه بوده و در حال حاضر داراي 35 قطار در حال بهره برداري می باشد . تعداد واگن در حال بهره برداري این خط 245، گنجایش هر قطار بر حسب نفر 1300، فاصله زمانی عبور دو قطار 2 دقیقه، ظرفیت حمل مسافر در یک ساعت در یک جهت بر حسب نفر 39000 و ظرفیت حمل مسافر در روز 18) ساعت) بر حسب میلیون نفر 1/4 می باشد . به این ترتیب با توجه به موارد فوق الذکر ، آلودگی هواي داخل واگن هاي مترو به عوامل مختلف بویژه عوامل باکتریایی و قارچی بیماري زا می تواند نقش مهمی در به خطر انداختن سلامت شهروندان گردد . برخی از این واگن ها داراي سیستم تهویه و برخی فاقد این سیستم می باشند .
-3 سیستم تهویه مترو:
سیستم هاي تهویه مترو از طریق تونل سازي رطوبتی و سیستم Air- washer و مکش هواي بیرون به داخل عمل نموده و پس از عملیات فیلتر کردن و تنظیم رطوبت و درجه حرارت ، هوا را با فشار کافی به درون فضاهاي داخلی واگن ها می دمد . این هوا در اثر فشار اولیه درداخل تونل و یا واگن ها جا به جا شده و در مسیر حرکت می کند که نهتایً از هواکش هاي میانی تونلی مستقر در فاصله دو ایستگاه متوالی به بیرون از شبکه هدایت می گردد.
-4 روش کار:
روش انجام کار در این بررسی بر پایه مطالعات کتابخانه اي و نمونه برداري و فعالیت هاي آزمایشگهی استوار است . مطالعات کتابخانه اي شامل استفاده از اسناد شرکت مترو، کتابخانه دانشکده بهداشت و دانشگاه تهران بوده است .فعالیت آزمایشگاهی نیز به طور خلاصه شامل تهیه محیط کشت و تعبیه آنها در واگن هاي مترو به مدت 15 روز بوده است .
براي بررسی آلودگی هوا در واگن هاي آقایان و خانم ها در ایستگاه هاي مختلف خط یک مترو از تعداد 30 عدد پلیت حاوي محیط کشت بلاد آگار استفاده شده که هر کدام از این پلیت ها در واگن هاي آقایان و خانم ها در روزها و ساعات مختلف به مدت 45 دقیقه از ایستگاه میرداماد تا شهر ري و بالعکس در ارتفاع 120 سانتی متري از سطح واگن قرار داده سپس محیط کشت به مدت 48 تا 72 ساعت در دستگاه انکوباتور در دماي 37 درجه سانتیگراد قرار داده و پس ازآن تعداد کلونی هاي قارچی و باکتریایی پلیت ها شمارش شده است . از آن جایی که افزایش جمعیت در واگنهاي آقایان و خانم ها به خصوص واگن خانم ها در ایستگاه هاي 15 خرداد و امام خمینی بسیار زیاد بود، این ایستگاه ها به عنوان ایستگاه پایه، ایستگاه میرداماد به عنوان ایستگاه ابتدایی و ایستگاه شهر ري به عنوان ایستگاه انتهایی مد نظر قرار گرفته شده است. در این بررسی منظور از واگن هاي خلوت زمانی می باشد که تمام افراد در واگن ها نشسته باشندو چند صندلی خالی نیز وجود داشته باشد، واگن هاي متوسط از نظر جمعیت زمانی است که تمامی صندلی ها اشغال باشد و چند نفر نیز ایستاده باشند و واگن هاي شلوغ از نظر جمعیت زمانی است که افراد زیادي در واگن ها ایستاده باشند و فضاي خالی خیلی کم مشاهده می شود و واگن هاي خیلی شلوغ زمانی است که هیچ فضاي خاي در واگن ها مشاهده نشده و دیگر واگن ها ظرفیت جا براي حتی یک نفر را ندارد.
در آنالیز نتایج از نرم افزار آماري spps 11,5 و شاخص هاي آماري توصیفی همچون: فراوانی، درصد فراوانی، میانیگن، میانه، مد، انحراف معیار و نیز تست هاي آماري ) t-test تست مقایسه میانیگن) و )chi squareمجذور خی) و one way anova استفاده گردیده است. آزمون t-test جهت به دست آوردن میانگین مقدار کلونی هاي موجود در واگن آقایان و خانم ها و میانگین مقدار کلونی ها در انواع واگن تهویه دار و بدون تهویه در روزها و ساعات مختلف به کار رفته است . آزمون One Way نیز جهت به دست آوردن میانگین کلونی هاي موجود در 4 ایستگاه میرداماد، شهرري،15 خرداد و امام خمینی به کار رفته است . علت انتخاب این 4 ایستگاه به این صورت است که ایستگاه میرداماد به عنوان ایستگاه مبداء، ایستگاه شهر ري به عنوان ایستگاه مقصد و ایستگاه 15 خرداد و امام خمینی به عنوان دو ایستگاه پر رفت و آمد و شلوغ انتخاب شده اند
-5 نتایج:
آزمایشات انجام شده در واگن هاي خانم ها و آقایان در فاصله زمانی 1385 /2/24 لغایت 1385 3/12 ، در روزها و ساعات مختلف در مجموع منجر به شناسایی تعداد 340 عدد کلونی Mixed Bactrria و 14 عدد کلونی Mixed Fungi در پلیت ها گردید .این نکته قابل ذکر است که در بعضی از روزها هیچ گونه کلونی باکتریایی و یا قارچی به دست نیامده است .
طبق بررسی هاي انجام شده در شرایط عدم برخورداري از سیستم تهویه در واگن آلوده ترین ساعات در مترو براي واگن خانم ها و آقایان:-2 12 ظهر و پاك ترین ساعات در همین شرایط ، 7-8 صبح می باشد . حداکثر دما در ایستگاههاي انتخابی 34 /7 و حداقل دما 32 درجه سانتیگراد بوده است ( جدول . (1
بررسی ها نشان می دهد که افزایش دما با افزایش تعداد کلونی ها ارتباط مستقیم داشته و نوع تهویه در واگن ها نیز بسیار موثر می باشد . در واگنهایی که مجهز به دستگاه تهویه از نوع اتوماتیک می باشند بر اساس میزان آلودگی سرعت دستگاه تهویه متغییر است به این معنا که در ساعات خلوت سرعت دستگاه تهویه کاسته شده و در ساعات شلوغ سرعت و قدرت دستگاه تهویه افزایش می یابد. در بعضی از روزها، ساعات 7 الی 8 صبح واگن ها شلوغ بوده اما باز هم به عنوان پاك ترین ساعات منظور شده است زیرا واگن هاي مترو در طول شب هواي پاك را جایگزین هواي آلوده کرده اند و هواي پاك در واگن ها وجود دارد، با افزایش جمعیت در هنگام شروع کار مترو، جمعیت از هواي پاك موجود در واگن استفاده می کنند به علاوه وجود تهویه در واگن ها نیز به این امر کمک می کند تا در این ساعات پاك ترین هوا وجود داشته باشد .
فعالیت دستگاه تهویه در واگن هاي مترو در ظاهر با سر و صداهاي بلند و هواي تازه علی رغم حضور جمعیتکاملاً مشهود است و در نمونه برداري هم عدم حضور کلونی ها نشان دهنده اثبات این موضوع بوده و برعکس نبودن هواي تازه، گرماي خفقان آور و کمبود اکسیژن در ظاهر نشان دهنده عدم وجود دستگاه تهویه بوده و در عمل هم نمونه هاي جمع آوري شده از این واگن ها نشان دهنده تعداد زیادي از کلونی هاي باکتریایی و قارچی است .
همانطور که قبلا نیز اشاره شده در واگن هاي بدون تهویه تعداد کلونی ها با افزایش جمعیت رابطه مستقیم داشته، به گونه اي که میانگین تعداد کلونی ها در ایستگاه هاي خلوت - 6 ، در ایستگاه هاي متوسط 11 - 8، در ایستگاه هاي شلوغ 2/5 -1/8، ایستگا ه هاي متوسط 14-0/0 ، ایستگاه هاي شلوغ 10/5-3 بوده است . حداکثر و حداقل تعداد کلونی باکتري ها و قارچ ها در ساعات مختلف در جدول شماره ( (2 ارائه شده است .
