بخشی از مقاله
بررسی و شناسایی عوامل موثر بر موفقیت پروژه (مطالعه موردي بر پروژه هاي سازه هاي فضاکار در ایران)
خلاصه
موفقیت یک پروژه از بزرگترین و مهمترین اهداف و دغدغه هاي مدیران و کلیه افراد درگیر در یک پروژه می باشد که به نوعی وحدت بخش تلاش و کوشش تمام اعضاي تیم پروژه است . بررسی عوامل موفقیت و شکست پروژه ها در پروژه هاي ساخت به دلیل ماهیت پویا و متغیر صنعت ساخت در مراحل مختلف اجراي پروژه از حساسیت بیشتري برخوردار است. اما شناسایی عوامل موفقیت یک پروژه مفهومی پیچیده و نسبی می باشد که با توجه به ماهیت و سیستم اجرایی و ویژگی هاي طبیعی آنها بسیاري از صاحب نظران تعاریفی مختلف و گاه متناقض با یکدیگر ارائه کرده اند و نگاهی اجمالی به مطالعات پیشین در مورد عوامل موفقیت پروژه هاي ساخت بیانگر عدم وجود تعریفی یکتا و مورد قبول همگان می باشد . اما به دلیل منافع متفاوت و گاه متناقض ذینفعان مختلف یک پروژه تعیین این مطلب است که عوامل موفقیت از نگاه چه کسانی و در چه صنعتی بررسی می شود
. در این تحقیق با توجه به اهمیت و تاثیر بسزاي سازه هاي فضاکار در صنعت ساخت در دنیا و بخصوص در کشور عزیزمان، عوامل موفقیت یک پروژه از نگاه دست اندر کاران این صنعت از قبیل طراحان ، تولید کنندگان و مجریان به عنوان جامعه آماري تحقیق ، با توجه به مراحل اجراي پروژه بررسی می شود.
این تحقیق به روش توصیفی ‒ میدانی انجام شده است که در آن پس از بررسی پیشینه تحقیق ، مجموعه اي از معیارهاي موفقیت پروژه در 5 فاز مختلف اجراي پروژه هاي سازه هاي فضار کار استخراج گردیده است.سپس به کمک این مجموعه از عوامل پرسشنامه اي تهیه و براي تعیین درصد تائید و میزان اهمیت هر یک از معیارها به طور تصادفی بین جامعه آماري توزیع گردید . نتیجه این مطالعه شناسایی و بررسی مجموعه معیارهاي تاثیر گذار در موفقیت پروژهاي سازه هاي فضاکار می باشند که درجه اهمیت هر کدام از این عوامل در مراحل مختلف در چرخه حیات پروژه ها مورد ارزیابی قرار میگیرند ..
کلمات کلیدي : مهندسی و مدیریت ساخت، سازه هاي فضاکار، عوامل موفقیت،چرخه حیات پروژه
1. مقدمه
یک پروژه عمرانی ترکیبی است از وقایع و اتفاقات گوناگون ، برنامه ریزي شده و یا نشده که در طول چرخه حیات پروژه می باشد و زیر چتر تغییرات در محیط خود به حیات خود ادامه می دهد .در این بین عواملی وجود دارند که اهمیت آنان در به موفقیت رسیدن یک پروژه و یا شکست آن داراي اهمیت مضاعفی می باشند .این عوامل به نام عوامل موفقیت پروژه شناخته می شوند. Lim و Mohamed در سال 1999 عوامل موفقیت پروژه را اینگونه تعریف نمودند " مجموعه از عوامل محیطی ، واقعیات ، و یا عوامل تاثیر گذار می باشند که می توانند خروجی هاي پروژه را تحت تاثیر خود قرار دهند . اینان عواملی هستند که می توانند انجام یک پروژه را سرعت بخشیده و یا آن را با مشکل مواجه نمایند ، می توانند باعث موفقیت یا شکست پروژه گردند اما نمی توانند مبنایی براي ارزیابی پروژه قرار گیرند ." (2)
شناسایی عوامل موفقیت پروژه هاي ساخت1 از مهم ترین مسائل در مدیریت پروژه ها می باشد . عدم وجود شناخت کافی و فراگیر عوامل موفقیت پروژه کار را براي کنترل ، پایش و نحوه عملکرد پروژه ها دشوار می نماید . بنا براین ، شناسایی فاکتور هاي تاثیرگذار در شکست یا موفقیت پروژه ها متناسب با نوع پروژه ها از سوي مدیران و کارفرمایان و مجریان می تواند چهارچوب مناسبی براي ارزیابی و بررسی خروجی هاي پروژه براي آنان فراهم نماید .همچنین شناخت عوامل موفقیت پروژه هاي می تواند به مدیریت تخصیص مناسب منابع در طول عمر پروژه کمک نماید. (1) ماهیت پروژه هاي عمرانی و به طور کلی پروژه هاي ساخت متفاوت بودن شرایط هر کدام از آنان است . نوع سیستم اجرا شده در ساختمان ، نوع مصالح ،
روش اجرا ، کاربري ، وضعیت تخصیص منابع و ... مواردي هستند که محققین در دهه گذشته مطالعات گسترده اي را در زمینه شناسایی عوامل موفقیت هر نوع از پروژه ها با توجه به طبیعت آن سیستم آغاز نموده اند.((3
امروزه رویکرد به بهره گیري از سیستم هاي سازه هاي فضا کار به طور فزاینده اي در سطح دنیا به دلیل ویژگی هاي شاخص آنها ،رو به افزایش است . اجراي پروژه هاي بزرگ در زمینه پروژه هاي عمرانی ،صنعتی ،حمل و نقل و فرودگاهی، ورزشگاهی و نمونه هاي دیگر، اهمیت توجه به مقوله ارزیابی موفقیت این گونه پروژه ها را مشخص می نماید .
در این مقاله به عوامل موفقیت در اجراي پروژه هاي با سیستم سازه هاي فضاکار در کشور ایران پرداخته شده است. این تحقیق به روش توصیفی ‒ میدانی انجام شده است که در آن پس از بررسی پیشینه تحقیق ، مجموعه اي از عوامل اولیه براي ارزیابی موفقیت پروژه استخراج گردیده است .سپس با توجه به این مجموعه از معیارها پرسشنامه اي تهیه و براي تعیین کوشش به عمل آمده است که درصد تائید و میزان اهمیت هر یک از عوامل به طور تصادفی ،بین جامعه آماري توزیع گردید . جامعه آماري این تحقیق به میزان هر چه بیشتر ، مدیران و کارشناسانی که در پروژه هاي طراحی ، اجرایی و تولیدي صنعت سازه هاي فضاکار به عنوان مشاور ، طراح یا پیمانکار طرح در سطح بین المللی در کشور هاي ایران ، چین و پاکستان به کار اشتغال داشته اند را در بر میگیرد.
.2 سازه هاي فضاکار
به سازه اي که اصولا رفتار سه بعدي داشته باشد ، به طوریکه به هیچ ترتیبی نتوان رفتار کلی آن را با استفاده از یک یا چند مجموعه مستقل دوبعدي تقریب زد ، سازه فضاکار نامیده می شود.((4 با ورود تکنولوژي سازه هاي فضاکار به کشور ایران در دهه 40 خورشیدي در طی زمان توجه و آگاهی از کاربري ها و مزایا و توانمندي هاي این گونه از سازه ها در ایران افزایش یافت به گونه اي که امروزه بخش قابل توجهی از پوشش هاي ساختمانی با دهانه هاي کوچک ، متوسط و بزرگ در ضمینه هاي گوناگون با کاربري هاي متفاوت در سراسر ایران اجرا می شوند. براي نمونه می توان تعدادي از کاربري هاي اینگونه سازه ها را به صورت زیر معرفی نمود: آشیانه هواپیما ،سالن هاي ورزشی ، نمایشگاهی و تولیدي ، سالن هاي چندمنظوره و اجتماعات ، سالن هاي فروشگاهی و بازارها ( موقت و دائم ) ، سایه بان جایگاه تماشاچیان در ورزشگاه ها ، سالن و سایه بان پایانه هاي مسافریري و باربري ، سایه بان توقف گاه خودرو و مسیرهاي پیاده . توجه به سازه هاي فضاکار امروزه در کشور ما و در سطح بین المللی به گونه ایست که همه ساله کنفرانس ها و سمینارهاي مختلفی در ضمینه آشنایی با این صنعت و بررسی ابعاد گوناگون این سیستم سازه اي و مسائل اجرایی آن بر گذار می شود .
سیستم هاي مختلف در این صنعت سازه هاي فضاکار در سرتاسر دنیا ارائه شده است . امروزه سیستم هاي نوین و متنوعی در زمینه سازه هاي فضاکار در سراسر دنیا توسط شرکت هاي مختلف براي اجراي پروژه هاي خودبکار گرفته می شوند . سیستم هاي سازه هاي فضاکار از لحاظ ساختاري به سه دسته کلی تقسیم بندي می شوند که با توجه به اندازه ، ارتفاع ، میزان در دسترس بودن فضا، هزینه انجام پروژه و ... می توان این سیستم ها را مورد استفاده قرار داد ، سیستم هاي ضلع و گره اي ، سیستم هاي پیوسته و سیستم هاي واحدي . با این وجود اکثریت شرکت هاي همکار در زمینه سازه هاي فضاکار در ایران از سیستم مرو ( ساخت کشور آلمان ) که یک سیستم ضلع و گره اي میباشد استفاده مینمایند .
از آنجا که حجم پروژه هاي اجرا شده توسط شرکت هاي مختلف داخلی و خارجی در به طور چشم گیري در حال افزایش می باشد در نتیجه این مطلب منابع بسیار مالی و نیروي انسانی صرف اجراي اینگونه از پروژه ها می شود شایسته است برنامه هاي نظام مند براي ارزیابی موفقیت و یا عدم موفقیت پروژه و مدیریت پروژه هاي سازه هاي فضاکار به مانند پروژه هاي دیگر ساختمانی تدوین شود تا مدیران و دست اندرکاران این صنعت بتوانند با تمرکز بر عوامل تعریف شده و ارائه برنامه اي از پیش در فاز شناسایی در این ضمینه میزان نظارت و توجه خود را به مدیریت معیار هاي تاثیر گذار در موفقیت پروژه ها معطوف کرده و بازدهی واحد تولیدي خود را افزایش دهند.
.3 عوامل موفقیت پروژه
براي آنهایی که درگیر یک پروژه شده اند ، معمولا منظور از موفقیت پروژه ، دستیابی به برخی اهداف از پیش تعیین شده پروژه ، از قبیل پارامترهائی مانند زمان ، هزینه ، عملکرد ، کیفیت و ایمنی می باشد . ولی ما نباید فراموش کنیم که استفاد هکنندگان و افکار عمومی چنین اهداف از پیش تعیین شد هاي در مورد پروژه ندارند .لذا انتظارات در مورد خروجی پروژه و برداشت هر کس از موفقیت یا شکست پروژه متفاوت خواهد بود ( Lim & .(Mohamed, 1999
براي اولی ن بار عوامل موفقیت پروژه توسط Rockart در سال 1982 استفاده شد و به عنوان عواملی که می توانند موفقیت پروژه را پیش بینی نمایند نام برده شد .( Sanvido ,1992) پژوهشگران مختلف این عوامل را با توجه به نوع پروژه و سطح بررسی به گروه هاي گوناگون تقسیم بندي نموده اند . اکثریت این مطالعات بر روي صنایع مختلف تمرکز داشته است و تعداد اندکی از آنان بر روي صنعت ساخت و پروژه هاي عمرانی متمرکز بوده اند .مطالعات صورت گرفته در این زمینه بیشتر در سطح صنعت ساختمان بوده و لازم به نظر می رسد این پژوهش ها در سطوح پایین تر و در سطح نوع پروژه ها گستر ش یابند .با توجه به بررسی دقیق تحقیقات گذشته، هیچگونه مطالعهاي زمینه بر رسی عوامل تاثیرگذار بر موفقیت پروژه هاي سازه هاي فضاکار صورت نپذیرفته است. پژوهشگرانی همچون Ahadzie در سال 2007 مطالعات خود را بر روي عوامل موفقیت در پروژه هاي انبوه سازي انجام داد Ch an (5). نیز در سال 2004 به بررسی عوامل تاثیر گذار بر موفقیت پروژه هاي عمرانی پرداخت . وي این عوامل را در 5 گروه طبقه بندي نمود : عوامل مرتبط با مدیریت پروژه ، تامین تجهیزات در پروژه ، عوامل مرتبط با پروژه ( طبیع ت آن) ، شرکاء پروژه و عواملی که با محیط و شرایط اقتصادي اطراف پروژه مرتبط می باشد . براي بررسی عوامل موفقیت پروژه هاي عمرانی میبایست توجه ویژه خود را به مراحل اجراي پروژه نماییم . تعدادي از محققان در همین زمینه به بررسی این عوامل با توجه به فاز هاي قبل از ساخت ، زمان ساخت و بعد از ساخت پرداخته اند .(6)(5)
Dvi r Dov در سال 2002 در یک بررسی تجربی از رابطه میان برنامه ریزي پروژه و موفقیت پروژه اعلام کرده است که یک رابطه مثبت و معین میان میزان تلاش و کوشش بکار گرفته شده در تعیین کردن اهداف پروژه و نیازمندي هاي شغلی و خصوصیات فنی محصول از یک طرف و موفقیت پروژه از طرف دیگر وجود دارد و نبایستی از هیچ تلاش و کوششی در مرحله آغازین پروژه( مرحله ایده پردازي) براي تعریف اهداف پروژه و نیازمندي هاي قابل دریافت دریغ ورزید و این خواسته بدون درگیر کردن مشتري یا ذینفع نهایی در فرآیندها مورد تحقق قرار نمی گیرد . (7)
با توجه ب ه مرور ادبیات تحقیق تعداد 27 عامل کلیدي موفقیت در مدیریت پروژه هاي سازه هاي فضاکار را می توان استخراج نمود که این عوامل می توانند در رشد و تعالی سازمان هاي پروژه محور تاثیر داشته باشند ، این عوامل به همراه توضیح اجمالی آن ها در جدول شماره 2 آورده شده اند .
