بخشی از مقاله
خلاصه
توسعه شبکه راهها در پروژههای درون شهری از قبیل راه، پل و تونل از اهمیت بهسزایی برخوردار بوده و بدیهی است عدم اجرای موفق و به موقع این پروژهها از نظر زمان و هزینه بهینه، علاوه بر پیامدهای منفی اعم از منظر نامطلوب شهری، کیفیت نامناسب، اختلال ترافیکی در شبکه عبور و مرور و سایر موارد موجب سلب اعتماد شهروندان از مسئولان نیز خواهد شد. پروژههای عمران شهری بهعلت اهمیت استراتژیک و هزینهای بالای اجرای آنها، اکثراً جزء پروژههای مهم شهری و استانی به حساب میآیند؛ لذا همان قدر که افزایش کمیت این نوع پروژهها از لحاظ استراتژیک، اجتماعی و عمرانی برای گسترش شهری و استانی مهم است، همان قدر و حتی بیشتر از آن، اجراء و بهرهبرداری به موقع و با کیفیت مهم می باشد.
به نحوی که تاخیر در پروژههای عمران شهری خصوصا پروژههای راهسازی، منجر به تحمیل هزینه سنگینی به اقتصاد کشور میشود. به منظور نیل به اهداف ملی، شناسایی و اولویتبندی عوامل کلیدی موفقیت در پروژههای عمران شهری مورد هدف این تحقیق قرار گرفته است. در ادامه تحقیق، با بررسی پروژههای عمرانی شهرداری کلانشهر تهران، عوامل کلیدی موفقیت در دو مؤلفه اصلی فنی-اجرایی و مالی-پشتیبانی توسط نرمافزار SPSS مورد تحلیل قرار گرفتند. در انتها، 27 عامل کلیدی موفقیت تایید و اولویتبندی شدهاند.
.1 مقدمه
کشور ما یکی از کشورهای در حال توسعه است و اکنون در ابتدای طرحریزی برنامه توسعه ششم خود میباشد. اهداف سند چشمانداز بیست ساله ایران، برنامههای توسعه و نیز میزان سهم عمران و خدمات عمرانی در بودجه سالانه کشور، گویای اهمیت ساخت و سازها و برنامه های عمرانی کشور است. در این راستا، با توجه به تجارب موفق و ناموفق قبلی، میتوان فهمید که امروزه عامل موفقیت و کامیابی پروژههای عمرانی، "مدیریت خلاق و مبتکرانه" میباشد. هر چند عدم تخصیص بودجه کافی، دلیل اصلی افزایش مدت اجرای پروژهها قلمداد میشود اما عملکرد نامناسب مدیریت این پروژهها که خود ناشی از عدم شناخت نظامهای فنی و اجرایی طرحهای عمرانی است، عامل مهمی است که باید مد نظر قرار گیرد؛ زیرا دستیابی به اهداف و تحقق استراتژی یکی از مهمترین دغدغههای مدیریت است.
تاخیر طولانی مدت ساخت پروژهها موجب سلب اعتماد شهروندان از مسئولان میشود. تلاش مسئولان، متخصصان و کارشناسان مختلف شهری باید برای اجرای موفق چنین پروژههایی در چهارچوب زمانی تعیین شده هزینه شود؛ چراکه از نظر جایگاه و ارزش علمی نیز با توجه به شاخصههای مدیریت پروژه و عوامل موثر بر موفقیت پروژهها، دستیابی به اهداف زمانی، یکی از مهمترین شاخصهای موفقیت محسوب میشود.
امروزه، بخش عمده سرمایه شهرداریها به خصوص شهر تهران به پروژههای عمران شهری نظیر پل، تونل، بزرگراه، راهسازی، توسعه معابر و سایر پروژههای حوزه عمران و حمل و نقل اختصاص دارد که یکی از عوامل رشد و توسعه اقتصادی هر شهر و استان، موفقیت در اجرای این پروژهها محسوب میشود. در اغلب این پروژههای شهرداری، نمیتوان مرحله اجرا را به طور قطعی پیشبینی کرد چرا که برنامهریزی دقیق ساخت، وابسته به تکمیل مطالعات دقیق پیش از ساخت است. تاثیر به نتیجه رسیدن هر چه بهتر پروژههای عمران شهری در قالب زمان، کیفیت و هزینه در شهرهای بزرگ به حدی است که اگر چند ماه زودتر یا دیرتر به بهرهبرداری برسد میتواند تاثیر تعیین کنندهای در اقتصاد کشور داشته باشد .[1]
در دنیای رقابتی امروز، تعریف مجموعهای از عوامل کلیدی - بحرانی - موفقیت1 و تهیه چک لیستی جهت ارزیابی عملکرد پیمانکار در پروژه های عمرانی، یک نیاز برای کارفرمایان در صنعت ساخت می باشد. خروجیهای متداول از قبیل انجام پروژه مطابق برنامه زمان بندی در چارچوب مالی تعیین شده و با کیفیت موردنظر، نیازهای اولیه کارفرما میباشد و دیگر نمیتوانند معیاری برای تعیین عملکرد خوب پیمانکار شناخته شوند و عوامل زیادی تحت عنوان عوامل کلیدی موفقیت وجود دارند که به عنوان ورودی پروژه عمل مینمایند و میتوانند منجر به خروجی مطلوب برای پروژه که همان مطابقت با برنامه زمانبندی، هزینه و کیفیت میباشند، شوند.
موفقیت محل تلاقی مقدمات و فرصتهاست. اما چگونه میتوان موفقیت در پروژه را تعیین و اندازه گیری کرد؟ چگونه میتوان تشخیص داد که پروژهای موفق بوده و در کیفیت، زمان، هزینه و در نتیجه در مسیر رقابت، راه صحیح را در پیش گرفته است و چنانچه شرکتی یا پروژهای خارج از مسیر رقابت است، چه اقدام یا اقداماتی برای اصلاح این وضعیت باید اتفاق بیافتد؟ بخش مهمی از برنامهریزی اجرایی، مستلزم آگاهی از عوامل و اسباب کلیدی است که می تواند چگونگی رسیدن به اهداف را مشخص کند. "عوامل کلیدی موفقیت"، شاخصها و مراحل برجستهای هستند که موفقیتها را ارزیابی کرده و نقش تعیینکننده ای را در چگونگی پیشرفت صحیح به سمت اهداف و مقاصد ایفا میکنند.
شناسایی و اولویتبندی عوامل کلیدی موفقیت، مهمترین و اساسی ترین گام در دستیابی به اهداف نهایی هر سازمان پروژه محور میباشند. اما شناسایی عوامل موفقیت یک پروژه مفهومی پیچیده و نسبی می باشد که باتوجه به ماهیت و سیستم اجرایی و ویژگیهای طبیعی آنها بسیاری از صاحبنظران، تعاریفی مختلف و گاه متناقض با یکدیگر ارائه کردهاند؛ لذا باید به این نکته توجه داشت که عوامل موفقیت از نگاه چه کسانی و درچه صنعتی بررسی میشود. بسیاری از عوامل تاثیرگذار بر موفقیت پروژههای عمرانی از مسایل مالی، انسانی، اجرایی، سازمانی، ایمنی و مسایل مربوط به ارتباطات نشأت می گیرند.
در نتیجه آن دسته از پیمانکارانی که تمایل دارند در بازار رقابتی امروز جایگاهی داشته باشند و برای مدت طولانی با کارفرمایان همکاری و تعامل داشته باشند باید به این عوامل بحرانی موفقیت بیشتر اهمیت دهند .[2] این تحقیق، به منظور پر کردن این خلأ تحقیقاتی، شناسایی و اولویتبندی عوامل کلیدی موفقیت در پروژههای عمران شهری را مورد هدف قرار داده و در جهت پیش برد این هدف، به مطالعه موردی در شهرداری تهران پرداخته است. نمودار روند انجام تحقیق، در شکل 1 نشان داده شده است.
.2 مرور پیشینه تحقیق
مطالعات زیادی روی توجیهات فنی اقتصادی پروژههای راه سازی، رویه های بتنی، مصالح نوین روسازی، استفاده از مهندسی ارزش، پلسازی و حمل و نقل هوشمند شهری خصوصا در خارج از کشور صورت گرفته است، اما تحقیقی جامع که پروژههای شهرداریهای کشور را از منظر فاکتورهای کلیدی موفقیت مطالعه کند وجود نداشته که در واقع بیانگر یک خلأ تحقیقاتی است. در ادامه به بیان تحقیقات مرتبط با این بحث پرداخته میشود.
در یکی از تحقیقات داخلی، عوامل مؤثر در بهرهوری در بخشی از پروژههای کشورمان مورد بررسی قرار گرفت . [3] در این پژوهش آماری، مشخص شد که 31 عامل در7 گروه بر بهرهوری در پروژهها نقش مهمی دارند. این 7 گروه به ترتیب رتبه و اهمیت، عبارتند از: -1 مصالح و ابزار -2 روش ساخت و فناوری -3 مدیریت و برنامه ریزی - 4 نظارت -5 کار مجدد -6 شرایط اقلیمی -7 شرایط کارگاه. بر مبنای این پژوهش، رفع مشکلات مربوط به این عوامل باعث افزایش بهرهوری میگردند، درغیر این صورت این عوامل سبب کاهش بهرهوری می گردند.
احمد زاده و همکارانش نیز - 1393 - ، به تدوین معیارهای موثر بر کیفیت پروژههای راهسازی - مقایسه موردی دو پروژه راهسازی - پرداختند . [4] هدف از پژوهش آنها، شناسایی و تعیین معیارهای قراردادی بود که میتواند نقش مهمی در ارتقاء کیفیت پروژههای راهسازی داشته باشد. معیارهای اصلی در تامین کیفیت پروژههای راهسازی شناسایی شدند و سپس با ارسال فرمهای نظرسنجی، اهمیت این معیارها بررسی شدند. سپس به منظور تعیین روایی این نظرات از روش آلفای کرونباخ استفاده کردند و با توجه به فازی بودن نظرات، از ریاضیات منطق فازی درجمعبندی نظرات استفاده کردند. سپس با استفاده از نرم افزار SPSS ، معیارها بر اساس وزن حاصله، به عنوان معیارهای اصلی انتخاب شدند.
در پایان دو پروژه روگذرهای بلوار نیایش تبریز و جاده میاندوآب - قره آغاج با این معیارها ارزیابی شدند. وحیدی و همکارانش، شناسایی و رتبهبندی مهم ترین چالش های قراردادهای سه عاملی در پروژه های راهسازی را مورد تحقیق و بررسی قرار دادند .[5] هدف آنها در این تحقیق، شناسایی مهمترین چالش های موجود در فرآیند برگزاری مناقصه در قراردادهای سه عاملی پروژههای راهسازی و رتبهبندی چالشهای شناسایی شده بر اساس میزان تاثیر آنها میباشد. جامعه آماری در این تحقیق شامل 3 عنصر اصلی قراردادهای سه عاملی یعنی کارفرما، شرکتهای مشاور و شرکتهای پیمانکار در زمینه راه میباشد. مطابق نتایج به دست آمده از آزمون فرضیهها، تاثیرگذاری بالای 20 چالش از بین 50 چالش شنایایی شده در پرسشنامه با قدرت تایید شد.
