بخشی از مقاله
چکیده
سیاه چادر یکی از کهن ترین سازه های غشایی بوده که با امکان باز کردن و نصب مجدد در کنار تنوع فرم و نحوه اتصالات و سازگار با شرایط آب وهوایی مختلف، ازدیرباز مورد توجه کوچ نشینان بوده و با توجه به نوع زندگی متحرک آنها از آن بهره گرفته اند. سیاه چادرها در برابر نیرو رفتار کاملا کششی از خود نشان می دهند و بسیار وزن پایینی دارند بنابراین زیر مجموعه ای از گروه بزرگ سازه های کششی و سبک محسوب می شوند و چون دارای هندسه فضایی سه بعدی هستند، به خانواده سازه های فضاکار تعلق دارند.
سازه های فضاکار بازشو و جمع شونده به سازه هایی اطلاق میشود که به سرعت و سهولت قابل نصب بوده و جهت استفاده مجدد در زمان و مکان های دیگر قابل جمع آوری است.با توجه به فن ساخت بوم آورد سیاه چادر ها و تطابق محیطی گسترده آنها امروزه با رشد روز افزون تکنولوژی و علم چنین سازه هایی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله به بیان مزایا و کاربردهای این سازه های فضاکار و ارتباط آن با سیاه چادرهای عشایر ایرانی پرداخته شده است.
مقدمه:
در ایران از دیرباز گروهی از مردم که کوچ نشین اطلاق میشوند، با توجه به نوع ساختار زندگی که وابسته به محیط زیست پیرامونشان می باشد در زمان های مختلف سال بایستی در مکان های مختلف سکونت یابند. کوچ نشینان به واسطه تامین معاش خود که به دام وابسته اند نیاز به استفاده از زیست بوم پیرامون خود دارند. و با توجه به شرایط اقلیمی متفاوت در ایران که این امکان در طول سال برای آنها میسر نمی باشد مجبور به نقل مکان از مکانی به مکان دیگر می باشند تا بتوانند از شرایط مطلوب هر مکان در هر فصل سال استفاده نمایند.
لازم به ذکر است که به همین دلیل در فصول سرد سال به مکان های گرم ایران مهاجرت کرده و سکونت می گزینند و بالعکس. این گروه از مردم در هرمکان نیاز به سکونت دارند و بطور سنتی از سیاه چادر استفاده می کنند که امکان برپایی آن در نقاط مختلف به سهولت امکان پذیر است. سیاه چادر واژه ای است که تداعی کننده زندگی عشایری بوده و معادل محل سکونت موقت برای عشایر است.
امروزه با پیشرفت علوم و فناوری، نیازها و خواسته های جدیدی در زمینه ی مهندسی سازه بروز نموده است. عامل زمان در ساخت سازه ها اهمیت دو چندان یافته و این امر گرایش به سازه های پیش ساخته را افزایش داده است. همچنین با افزایش جمعیت جوامع بشری علاقه به داشتن فضاهای بزرگ بدون حضور ستون های میانی خواهان بسیار پیدا کرده است. محل سکونت عشایر کوچ نشین که در فصول سرد و گرم به قشلاق و ییلاق می روند، همواره ثابت نبوده و بنابراین نیاز به ایجاد سازه های چادری فضاکار در این بین امری اجتناب ناپذیر به نظر میآید. در این مقاله به توضیح سازه های فضاکار و رابطه ی آن با سیاه چادرهای عشایری پرداخته و برخی از مراحل اجرای این سیاه چادرها ارائه شده است. نتیجه مطالعه حاضر می تواند در راستای تغییراتی نوین در بخش سازه ای این سیاه چادرها مدنظر قرار گیرد.
.1 سازه فضاکار
سازه فضاکار سازه ای است که رفتاری متفاوت از یک یا چند مجموعه مستقل دو بعدی دارد. سازه فضاکار یک سیستم خرپای سه بعدی است که دهانه های آن در دو جهت گسترش یافتهاند و اعضای آن فقط تحت تاثیر کشش و فشار قرار دارند. این سازهها از مدول های یکسان و تکرار شونده با لایههای موازی در بالا و پایین - مشابه میلههای فوقانی و تحتانی خرپا - تشکیل میگردند - گلابچی. - 122:1391جنس این سازه ها می تواند از مواد مختلفی چون فولاد، آلومینیوم، چوب، کامپوزیت های مسلح، بتن، شیشه، مقوا و یا ترکیبی از این مواد باشد.
بعبارت دیگر سازه فضاکار از بافت تعداد زیادی عنصر همشکل یا مدول که با شکل های استاندارد به یکدیگر متصل شده بوجود آمده و یک سیستم سبک را با صلبیت زیاد ایجاد می کند. سازه های فضاکار بازشو و جمع شونده به دلیل بسیاری از موارد مانند پیش ساخته، سبک، کم حجم بودن و قابلیت باز و بسته شدن سریع امروزه طرفداران زیادی پیدا کرده اند. سیاه چادرهای عشایری نیز را میتوان به این گونه سازه ها نسبت داد.
.2 انواع سازههای فضاکار
سازههای فضاکار از نظر اسمی به سه دسته تقسیم میشوند:
1 - سازههای فضاکار شبکهای - Lattice Spatial Structures - که شامل المانهای طولی جدا از هم میباشند.
- 2 سازههای فضاکار پیوسته - Continuous Spatial Structures - که شامل اجزایی مانند دالها، پوستهها و پاشامها - غشاءها - هستند. سقف یا پوشش رویی سازه فضاکار که به جهت انتقال بار برف و میباشند معمولا از جنس آلومینیوم و از نوع صفحه membrane با ضخامت و سختی بسیار پایین میباشد که در طراحی سازه های فضاکار میبایست برای تعریف این پوشش روی سازه فضاکار المان صفحه ای از نوع membrane با سختی پایین و با ضخامت بسیار کم و نیز جرم و وزن کم استفاده نمود. سیاه چادرهای عشایری را میتوان به عنوان سازه های فضاکار پیوسته بشمار آورد. پوشش رویی سیاه چادر از موی بز بافته میشود که خصوصیاتی حتی بهتر از آلومینیوم را میتواند داشته باشد. در شکل 1 نمونه ای از این نوع سازه ها را می توان مشاهده نمود.
3 - سازههای فضاکار دو وجهی - Bi-form Spatial Structures - که شامل ترکیبی از اجزای جدا و پیوستهاند. سازه های فضاکار در اشکال بسیار متنوعی ساخته می شوند که مهمترین آن ها عبارتند از: شبکه های مسطح دو یا چند لایه، چلیک ها - شبکه هایی که در یک جهت دارای انحنا می باشند- نیم استوانه ها - ، گنبدها - شبکه هایی که در دو جهت دارای انحنا میباشند - و فرمهای آزاد.
.3 سیاه چادر
سیاه چادر نوعی پوشش است که از موی بز سیاه و توسط زنان عشایر بافته می شود. عشایر در ییلاق و قشلاق مکانهای معینی برای اقامت دارند کهمعمولاً در زیر این سیاه چادرها زندگی و استراحت می کنند. سیاه چادرها همواره از موی بز بافته می شوند و این به چند دلیل مهم است. اول آنکه موی بز خاصیت بسیار مطلوبی برای حفظ آب در مواقع بارندگی دارد ومعمولاً آب باران از جداره آن عبور نمی کند. دوم آنکه موی بز در دسترس و ارزان تهیه می شود.
هر خانوادهمعمولاً چندین رأس بز دارد که از موی بزها برای تهیه سیاه چادر استفاده می کنند. سومین خاصیت موی بز سبک بودن آن است و نسبت به چادرههای برزنتی جمع آوری و حمل آن راحت تر است. - Afshari, Darioushi, 2014: 60 - در تابستان در روزهای آفتابی، استراحت کردن در زیر این سیاه چادرها لذت بخش است. وقتی هوا آفتابی و گرم است مو رطوبت خود را از دست می دهد و منافذ چادر باز می شود و با عبور هوای گرم بالای چادر از آن جریانی از هوا از پایین به بالا در چادر به حرکت در می آید و فضای داخل چادر خنک و برای زندگی و استراحت مناسب و مطلوب می شود - شاه حسینی، علی رضا، . - 57 :1388 بخش دیگر دیواره جانبی است که چیق - یا چیت - نام دارد و از ترکیب نی و موی بز ساخته می شود.
هر سیاه چادر از چند »لت« تشکیل میشود. و هر »لت« نواری بافته شده از موی بز سیاه است. در حقیقت »لت« تکه ای از سیاه چادر است. زنان »لت«ها را که به شکل یک نوار بافته شدهاند را به وسیله دستگاهی سنتی در محل زندگی خود میبافند - پاپ زن و افشارزاده،. - 1390:46 عرض بین 40 تا 60 سانتی متر است و طول آن گاه 6، 10 و یا 15 متر است. زنان پس از بافتن »لت«ها آنها را از دو طرف به هم می دوزند تا کم کم به شکل سیاه چادر در آید.
