بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف بررسی اثر بخشی مداخلات روانشناختی خانواده محور بر سلامت روان و رضایتمندی زوجیت زنان باردار در شهر کرمانشاه انجام شد. روش پژوهش شبه آزمایشی با طرح پیش آزمون و پس آزمون و با اجرای آزمون پیگیری بود. از میان افراد جامعه با روش نمونه گیری در دسترس تعداد 50 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند و در دو گروه کنترل 25 - نفر - و آزمایش 25 - نفر - قرار داده شدند. گروه آزمایش تحت 15 جلسه برنامه آموزشی مداخلات روانشناختی خانواده محور قرار گرفتند. بر روی گروه کنترل، هیچ مداخله ای صورت نگرفت. برای جمع آوری اطلاعات پژوهش از پرسشنامه سلامت عمومی GHQ و پرسشنامه رضایت مندی زوجیت افروز استفاده شد. اطلاعات با نرم افزار آماری SPSS و روش آماری تحلیل کوواریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد، مداخلات روانشناختی خانواده محور بر سلامت روان زنان باردار اثر مثبت و معناداری داشته است. همچنین مداخلات روانشناختی خانواده محور بر رضایتمندی زوجیت زنان باردار اثر مثبت و معناداری داشته است. همچنین نتایج نشان داد، نمره حاصل از اثر مداخلات روانشناختی خانواده محور بر سلامت روان و رضایت مندی زوجیت در گروه آزمایش پس از پیگیری همچنان بالاتر از گروه کنترل بوده است.
.1 مقدمه
خانواده از کنش متقابل یک مرد و یک زن ناشی می شود که برخی شرایط قانونی را تحقق بخشیده اند و برای زناشویی خود مراسمی برگزار کرده اند و بطور کلی عمل آنها از لحاظ قانونی پذیرفته شده و به آن ازدواج اطلاق شده است - اسمیت1، . - 2014 یکی از مهمترین عواملی که کارکرد مؤثر خانواده را تحت تأثیر قرار می دهد، رضایت اعضای خانواده بخصوص زن و شوهر از یکدیگر است. رضایت زناشویی یعنی انطباق بین انتظاراتی که فرد از زندگی زناشویی دارد و آنچه در زندگی خود تجربه می کند فلاح چای - 1389 - رضایت مندی زناشویی را به صورت نگرش ها یا احساسات کلی فرد را نسبت به همسر و رابطه اش تعریف می کند و معتقد است، هنگامی به کار می رود که واحد تحلیل فرد است و هدف تجزیه و تحلیل و نگرش های ذهنی افراد - به جای نشانه های عملی - درباره همسر و رابطه اش است. چنین تعریفی از رضایت مندی زناشویی نشانگر آن است که رضایت مندی یک مفهوم تک بعدی و مبین ارزیابی کلی فرد نسبت به همسر و رابطه اش است. کاستا - 2012 - 3 رضایت زناشویی را اینگونه تعریف کرد: احساس خشنودی، رضایت و لذت توسط زن یا شوهر زمانی که همه جنبه های ازدواج خود را در نظر می گیرند. رضایت یک متغیر نگرشی است. بنابراین یک خصوصیت فردی زن و شوهر محسوب می شود. طبق تعریف مذکور رضایت زناشویی در واقع نگرش مثبت و لذت بخشی است که زن و شوهر از جنبه های مختلف روابط زناشویی خود دارند. رضایت زناشویی تحت تأثیر عوامل بسیاری قرار دارد، همچون درک متقابل زن و شوهر از رفتار و ویژگی های یکدیگر، نگرش آنها نسبت به نقش ارتباط در زندگی زناشویی، نحوه حل تعار ض ها و کشمکش ها، میزان رضایت از اداره مالی خانواده، توافق در نحوه استفاده از اوقات فراغت، خشنودی از روابط جنسی و عاطفی، توافق درباره داشتن فرزند و درک واقع گرایانه از تأثیر فرزندان بر روابط زناشویی، هماهنگی احساسات و علایق مربوط به دوستان و خویشاوندان، رضایت از نقش های مختلف زناشویی و اعتقادات و اعمال مذهبی در زندگی زناشویی می باشد در سال های اخیر احساس امنیت، آرامش و روابط صمیمانه میان مرد و زن به سستی گراییده و بسیاری از زو جها در افکار و احساسات خود با نوعی عدم رضایت زناشویی مواجه هستند که بطور مستقیم و غیر مستقیم با مشکلات روانی و رفتاری زوجین و فرزندانشان و انواع انحرافات و نابهنجاری های اجتماعی در ارتباط می باشد.احساس رضایت مندی زناشویی در دوره های مختلف زندگی متفاوت است اما حاملگی بدون شک از مهمترین حوادث زندگی هر زن به حساب می آید - هندرسون1، - 2013 مشکلات جسمی، افسردگی، انزواطلبی، اضطراب، ترس، بی ثباتی عاطفی، دوگانگی احساسات و اختلال در روابط جنسی که به دنبال حاملگی اتفاق می افتند، بر رضایت زناشویی مؤثر هستند - وود، . - 2015 به دنبال بارداری، تغییراتی در تصور نسبت به خود، عقاید و ارزش ها، اولویت ها، الگوی رفتاری، ارتباط با دیگران، مهارت های حل مشکل و از عهده برآیی ایجاد می گردد، تمرکز زن باردار بر خود و جنین، توجه او نسبت به همسر و سایر فرزندان را کاهش داده و گاهی نیز موجبات دلخوری آنها را فراهم می سازد - هومن، . - 1376 به دلیل تغییر در میل جنسی و ترس از سقط و آسیب جنین روابط جنسی در این دوران کاهش می یابد و با تغییر شکل ظاهری بدن و احساس سنگینی، فعالی تهای اجتماعی و تفریحی زن باردار و تماس با دوستان و آشنایان به حداقل می رسد، افزایش نیازهای اقتصادی خانواده و زن باردار و تمهیدات ورود عضو جدید می تواند مشکلات مالی برای خانواده ایجاد کند و همچنین، تغییر در وضعیت جسمی و روانی زن باردار می تواند به اجتناب از انجام تعهدات خانه داری و وظایف و نقش های معمول و بروز واکنش ها و رفتارهای نامطلوب منجر گردد. بدین ترتیب کلیه ابعاد رضایت زناشویی به شکلی از بارداری تأثیر می پذیرند بنابراین بارداری یکی از چالش های زندگی مشترک زن و مقدمات فرزند دار شدن است. دوران بارداری، یکی از متفاوت ترین دوران زندگی است و سختی های بسیاری را با خود به همراه دارد. این دوران به دلیل شرایط خاصی که زن در زمان بارداری دارد و زن و مرد طی این دوران تحت تنش ها و استرس های زیادی قرار دارند و این خود زمینه های تأثیر بر سلامت روان آنها را فراهم می کند سلامت روانی به عنوان وضعیت رفاه و حالتی از بهبودی تعریف شده که طی آن هر فرد می تواند تواناییهای بالقوه خویش را تحقق بخشد، با استرسهای معمول در زندگی مقابله کرده و به شکل سازندهای به کار و فعالیت بپردازد و در اجتماعی که به آن تعلق دارد نقش مؤثری ایفا کند - عبدی، . - 1392 مفهوم سلامت روان شامل احساس درونی خوب بودن و اطمینان از کارآمدی خود، اتکاء به خود، ظرفیت رقابت، وابستگی بین نسلی و خودشکوفایی توانایی های بالقوه فکری و هیجانی و غیره می باشد. البته با در نظرگرفتن تفاوت های بین فرهنگ ها، ارائه تعریف جامع از سلامت روان غیرممکن می نماید.با وجود این، بر سر این امر اتفاق نظر وجود دارد که سلامت روان چیزی فراتر از نبود اختلالات روانی است و آنچه مسلم است این است که حفظ سلامت روان نیز مانند سلامت جسم حائز اهمیت است به نظر می رسد، در گذشته با وجود اینکه امکانات زندگی کمتر بوده است، میزان رضایت از زندگی و رضایت زناشویی و سلامت روان بیشتر بوده است. ولی امروزه رضایت از زندگی افراد و سلامت روان کمتر شده است و در این رابطه می توان به شیوع گسترده اختلال افسردگی اشاره کرد که بیشتر تحقیقات روانشناسی را به خود اختصاص داده است بانگرت - 2013 - 1 در مطالعه ای مطرح نمود، در دروان بارداری میزان سلامت روان زوجین و به خصوص زنان باردار، تحت تأثیر حالات بارداری قرار گرفته و بیشتر تأثیرات منفی ناشی از بارداری به دلیل اطلاعات ناقص و محدود زوجین در زمینه بارداری بوده که اکثر اوقات رضایت زناشویی را نیز کاهش می دهد. در سالهای گذشته با توجه به مزایای زندگی، سلامت روان برای افراد جامعه به ویژه زنان در زمان بارداری، برخی از روانشناسان مثبت نگر و پژوهشگران کوشیده اند، روش هایی برای افزایش میزان مقوله های مثبتی مانند سلامت روان و رضایت زناشویی در زوجین در آستانه فرزند دار شدن، قرار دهند - لیمبرز2، . - 2012 با توجه به موارد مطرح شده، دروان بارداری کل روابط خانواده و به خصوص همسر را تحت تأثیر خود قرار می دهد، لذا برای افزایش رضایت زناشویی و سلامت روان نیاز به برنامه و مداخله ای است که بر روی کل خانواده انجام شود خانواده درمانی در اواسط قرن بیستم به عنوان یک درمان مشهور شناخته شد و مداخلهای است که بر تغییر تعاملات بین اعضای خانواده متمرکز است و در آن تلاش میشود کارکرد خانواده به عنوان واحدی متشکل از تک تک اعضای خانواده بهبود یابد - صفری فتاح زاده، . - 1394 بالینگری که به خانواده درمانی میپردازد میکوشد الگوهای بین نسلی غیرقابل انعطافی را که سبب ناراحتی در درون افراد یا در روابط بین فردی میشود، درهم بشکند. در خانواده درمانی میتوان دغدغههای هر یک از اعضای خانواده را مطرح نمود. اما این روش درمانی می تواند بر روی زوجین باردار و در آستانه فرزند دار شدن اعمال شود و در صدد کاهش مشکلات این زوجین برآید خانواده درمانی دارای خصوصیاتی است که آن را از درمان انفرادی متمایز میکند. برای مثال، اعضای خانواده دارای ملاک قضاوت، پیشنیه و زبان مشترکی هستند که ممکن است برای درمانگر ناآشنا باشند. درمانگر باید با نقشهای خانواده و خرده فرهنگ مخصوص آن آشنا شود. سپس از این آشنایی در جهت ارتباط با اعضای خانواده یا رویارویی با آنان استفاده کند. در عین حال درمانگر باید گسلش عاطفی خود را حفظ کند و یک بخش خانواده را به نفع بخش دیگر رها نکند. البته این کار دشواری است. چون اعضای خانواده غالبا درمانگر را وارد منازعات خود بر سر قدرت یا دفاعهای خویش در برابر ارتباط آزاد میکنند. یکی از بخشهای معمول خانواده درمانی، اخذ شرح حال و سنجش است بنابراین با توجه به اینکه اطلاعات زوجین در خصوص نحوه انتقال به نقش والدی، تغییرات طبیعی دوران بارداری، تغییرات روابط زناشویی و مراقبت های خاص این دوران، ناچیز است و زنان باردار در این دروان نسبت به روابط زناشویی و جنسی و خانوادگی نگرش منفی داشته و دچار اختلال در روابط زناشویی در دوران بارداری گشته اند، ضرورت آموزش و مشاوره و مداخله برای زوجین در آستانه فرزندا دارد شدن، احساس می شود. چرا که عدم آگاهی زن و مرد از ویژگی های این دوران، منجر به مشکلات متعددی در روابطشان شده است. در نتیجه نیاز به مداخله های روشناختی خانواده محور در دروان بارداری احساس می شود.
.2روش تحقیق
روش تحقیق پژوهش حاضر شبه تجربی پیش آزمون- پس آزمون با دوره پیگری است. جامعه آماری پژوهش کلیه زوجیت زنان باردار در شهر کرمانشاه در سال 1395-1396 است. از میان افراد جامعه با روش نمونه گیری در دسترس تعداد 50 نفر به عنوان نمونه انتخاب شدند و در دو گروه کنترل 25 - نفر - و آزمایش 25 - نفر - قرار داده شدند.جهت جمع آوری داده های پژوهش از دو پرسشنامه استفاده گردید که اطلاعات پرسشنامه به شرح زیر است:
پرسشنامه سلامت روانی: این پرسشنامه توسط گلدبرگ - 1972 - 4 تدوین شده و به منظور استفاده برای افراد غیر بیمار و به هنجار که در وضعیت های مختلف جامعه یافت می شود، طراحی شده است که در پژوهش حاضر از فرم 28 ماده ای آن استفاده شد. این پرسشنامه علاوه بر استخراج نمره کلی وضعیت سلامت روان افراد، از چهار زیر مقیاس نیز تشکیل یافته که هر کدام از آنها دارای هفت سؤال می باشند. چهار زیر مقیاس عبارتند از: علائم جسمانیسازی، علائم اضطراب، اختلال در کارکرد اجتماعی و افسردگی را میسنجد. هومن - 1376 - در هنجاریابی پرسشنامه سلامت عمومی 28 سوالی در ایران، هماهنگی درونی این پرسشنامه را با استفاده از ضریب آلفای کرونباخ برای مقیاسهای فرعی، به ترتیب 0/85، 0/ 87، 0/79 و 0/91 گزارش نمود و برای کل مقیاس که نشاندهنده سلامت روانی است، برابر با 0/85 برآورد کرده است.پرسشنامه رضایت زناشویی: برای سنجیدن رضایت زناشویی در پژوهش حاضر از مقیاس رضایت مندی زوجیت افروز استفاده شد. این مقیاس جهت ارزیابی میزان رضایت همسران برای فرهنگ جامعه ایرانی توسط افروز - 1384 - ساخته شده است. دارای 110سوال است
