بخشی از مقاله
چکیده
یکی از مسائل مهم حقوق نشأت گرفته از عقد و ایام زوجیت،استحقاق زن نسبت به مهرالمسمّی از هنگام عقد نکاح، و نسبت به مهرالمثل پس از نزدیکی، و نسبت به مهرالمتعه پس از طلاق و پیش از نزدیکی می باشد. علی القاعده حق زن نسبت به مهر، قبل از طلاق ایجاد شده و در هنگام طلاق و پس از آن، تنها دینی که بر عهده زوج مستقر می باشد. و زوجه هممعمولاً از هنگام عقد حق دارد مهر خویش را از شوهر مطالبه کند. و وی می تواند در مهر عین معین، همه گونه اعمال نظر نماید و در مهر کلی فی الذمه می تواند از طریق صدور اجرائیه شوهر را مجبور به پرداخت آن نماید. حال سوال این است که چرا با اینکه مهر با انعقاد عقد نکاح یا فاصله اندکی پس از آن ایجاد می شود تحت عنوان حق زن پس از انحلال نکاح مورد بحث قرار می گیرد؟مسئله دیگری که در اینجا قابل ذکر است مسئله نفقه معوقه و حکم آن بعد از انحلال عقد است و همچنین حقوق مالی ناشی از شرط ضمن عقد و حکم آنها بعد از انحلال عقد می باشد که در این مقاله به این مباحث و سوالات پاسخ داده شده است.
کلید واژه:مهر، طلاق، انحلال نکاح، حقوق مالی
مقدمه
یکی از مبانی مشروعیت حقوق و تعهدات در روابط اشخاص، اراده آنان است. اشخاص با رعایت ضوابط و چارچوب های نظام حقوقی می توانند حقوق و تعهداتی را بپذیرند. پس از تحقق عقد نکاح، رابطه زوجیت بین طرفین ایجاد و حقوق و تکالیفی برای طرفین مقرر میشود از جمله آن تکالیف پرداخت نفقه، مهریه، اجرت المثل، نحله، تنصیف اموال میباشد که بعضی از اینها با عقد ازدواج به عهده شوهر است مثل نفقه و مهریه و بعضی از آنها منوط به تحقق طلاق و جدایی میان آن ها است مثل اجرت المثل و نحله.طبق ماده 1102 قانون مدنی همین که نکاح به طور صحت واقع شد روابط زوجیت بین طرفین موجود می گردد و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می شود. یکی از تکالیف شوهر دادن نفقه به زوجه است و در نکاح دائم این وظیفه ناشی از حکم قانون است، بنابراین طرفین نمی توانند بر سقوط این تکلیف تراضی نمایند. از طرفی تکلیف مرد به دادن نفقه موکول به تمکین زن است و هرگاه زن بدون عذر موجه حاضر نشود که از شوهر خود تمکین نماید و با او زندگی کند حقی بر گرفتن نفقه ندارد.
یکی از مسائل مهم زوجه مطلقه، فقدان حمایت حقوقی مؤثر از درآمد ایام زندگی مشترک است. اگرچه قانونگذار ایرانی بر مبنای قاعده استیفاء از او حمایت کرده ولی شروطی برای حاکمیت این قاعده، یعنی، دستور مرد، انجام عمل، اجرت داشتن و عدم قصد تبرع، لازم است.قانونگذار در سال 1371 با تصویب ماده واحده اصلاح مقررات طلاق و در سال 1385 با الحاق تبصره ای به ماده 336 قانون مدنی بر مبنای قاعده استیفاء از زوجه با شرایطی حمایت کرده که این موضوع قابل بررسی است که آیا قاعده استیفاء برای حمایت از درآمد ایام زناشویی زوجه مطلقه مناسب است؟ آیا می توان بر مبنای قواعد حقوقی از زوجه به نحو مناسب تری حمایت کرد؟ بنابراین، موضوع مقاله حقوق ناشی از عقد و ایام زوجیت است که به روش عقلی - تحلیلی مورد بررسی قرار می گیرد.
حقوق نشأت گرفته از عقد
پس از تحقق عقد نکاح، رابطه زوجیت بین طرفین ایجاد و حقوق و تکالیفی برای طرفین مقرر میشود از جمله آن تکالیف؛ پرداخت نفقه، مهریه، اجرت المثل، نحله، تنصیف اموال میباشد که بعضی از اینها با عقد ازدواج به عهده شوهر است مثل نفقه و مهریه و بعضی از آنها منوط به تحقق طلاق و جدایی میان آن ها است مثل اجرت المثل، که هر کدام در جای خود توضیح داده میشود.
-1 انحلال عقد قبل از نزدیکی و حکم مهر
هرگاه انحلال نکاح قبل از نزدیکی واقع شود حقوق زن در موارد مختلف متفاوت خواهد بود. لذا باید انحلال قبل از نزدیکی در صورت توافق برمهرالمسمّی و در صورت عدم توافق صحیح بر آن را مورد بررسی قرار دهیم.
1-1 انحلال قبل از نزدیکی با وجود توافق بر مهر
ممکن است طرفین عقد نکاح قبل از نزدیکی بخواهند خود را از قید زناشویی برهانند و از لحاظ حقوق مهریه مهم جلوه می کند که در قباله نکاح مذکور درج شده باشد. بر اساس نظر فقهای اسلام و بر طبق ماده 1092 قانون مدنی که بیان می دارد »هرگاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد زن مستحق نصف مهر خواهد بود و اگر شوهر بیش از نصف مهر را قبلا داده باشد حق دارد مازاد از نصفراعیناً یا مثلاً یا قیمتاً استرداد کند.«همانطور که گفتیم، با انجام عقد زوجه مالک تمامی مهر می گردد و چنانچه انحلال قبل از نزدیکی صورت گیرد نیمی از مهرالمسمّی به ملکیت زوج مسترد می گردد، و اگر در زمان انحلال، مهر هنوز پرداخت نگردیده زوج مدیون به نیمی از آن خواهد بود.
یکی از فقهای امامیه معتقد است که زوجه همزمان با انجام عقد تنها مالک نصف مهر می گردد و با نزدیکی مالک تمام آن می گردد - نجفی، محمد حسین، 1377 ه .ق ، ص . - 108 ولی مشهور فقها معتقدند که با انجام عقد زن مالک تمامی مهر می گردد - منصوری آرانی، سعید، ج2، 1374، ص . - 100 ولی به طور متزلزل و با انجام عمل نزدیکی و یا عوامل دیگر مستقر خواهد شد. ثمره این دو نظر آن است که به موجب نظر غیر مشهور زن نمی تواند قبل از نزدیکی و یا عوامل دیگر در تمامی مهر تصرف نماید، ولی بنابر نظر مشهور زن در تمامی مهر می تواند تصرف نماید.به موجب این نظریه هرگاه قبل از دخول جدایی - انحلال نکاح - اتفاق بیفتاد زوج موظف است که چنانچه تمامی مهر را دریافت داشته، نیمی از آن را به زوج برگرداند و اگر مهر هنوز پرداخت نشده، فقط استحقاق دریافت نیمی از آن را خواهد داشت. به موجب ماده 1082 قانون مدنی زن به محض عقد می تواند جهت اخذ تمامی مهر اقدام نموده و آن را از شوهر گرفته و تصرف نماید. مستند مشهور فقها در مسئله فوق، علاوه بر اجماع و روایات واصله، آیه 4 سوره
