بخشی از مقاله
چکیده
معماری ایران هیچگاه بدون در نظر گرفتن اقلیم شکل نخواهد گرفت. امروزه در عصری زندگی میکنیم که صحبت از تغییرات اقلیمی و کنترل آن، همهجا شنیده میشود. بررسی اثرات این تغییرات بر طراحی مبتنی بر اقلیم شهر شیراز، موضوع اصلی این مقاله است. ازاینرو پس از مطالعهی اقلیم این شهر، به بررسی اصول معماری اقلیمی ارائهشده متناسب با آن پرداخته میشود. نتیجه حاصل از جمعآوری مطالب، یک سری قوانین متناقض و تعدادی اصول طراحی است که نیاز به بازنگری در برخی از آنها احساس میشود. اصولی که باوجود شناخته شدن کمتر مورداستفاده قرار میگیرند. جهت رسیدن به قوانین دقیقتر از نرمافزار اکوتکت کمک گرفتهشده و در آخر راهکارهایی جهت همسو شدن اصول معماری با تغییرات اقلیمی ارائهشده است.
مقدمه
در معماری ایران از دیرباز توجه به اقلیم وجود داشته و معماری هر منطقه متناسب با شرایط اقلیمی و خصوصیات خاص خود قابلتمایز بوده است. ضرورت توجه به مسائل محیطی از دو جهت حائز اهمیت بیشتری است، از طرفی تناسب محیطی و اقلیم با معماری سکونتگاهها، آسایش انسان را کیفیت بیشتری میبخشد، از طرف دیگر توجه به این امر صرفهجویی در انرژی و سوخت را به همراه خواهد داشت - مغانی رحیمی و پربار، . - 46 :2931 ازاینرو اولین قدم شناخت اقلیم بوده و با توجه به نشانههای تغییرات اقلیمی که امروزه شاهد هستیم، بازنگری و تحلیل اصول پیشین امری ضروری به نظر میرسد.
-1 اقلیم شیراز
برای تعیین اقلیم شهر شیراز متدهای مختلفی وجود دارد که در جدول شماره یک به آنها اشارهشده است.
جدول : - 1 - روشهای مختلف طبقهبندی اقلیمی ایستگاه شیراز - مأخذ: پایگاه اینترنتی اداره کل هواشناسی استان فارس -
در بررسی وضعیت اقلیم ایستگاه شیراز بر اساس شاخص بیکر، نتایج حاکی از آن است که در اغلب ماههای سال شرایط جوی فرین در آن اتفاق نمیافتد و تنها در زمستان است که این شهر سرما را تجربه میکند آنهم نه در حد سرمای سخت یا فوقالعاده و در ماههای تیر و مرداد هم گرمای قابلتحملی در آن حاکم است
در پژوهش دیگری که توسط صفایی پور و همکاران انجامشده آسایش یا عدم آسایش انسان در شیراز بر اساس مدلها و شاخصهای زیستاقلیمی بیکر، ترجونگ، فشار عصبی و دمای مؤثر با استفاده از دادههای آماری سیونهساله - 2931-2933 - موردبررسی قرارگرفته و نتایج نشان داد که شاخصهای بیوکلیمایی مورداستفاده، توانایی آشکارسازی دورههای آسایش و عدم آسایش شیراز را دارند و باوجود تفاوتهای جزئی، نمودهاینسبتاً همگونی از اقلیم آسایشی این شهر ارائه میدهند، همچنین شیراز در طول سال با داشتن تنوع بیوکلیمایی، از شرایط گرم تا بسیار خنک برخوردار است؛ طی فصول زمستان و تابستان از محدوده آسایش زیستاقلیمی خارج است و با آغاز فصول بهار و پاییز در ماههای گذار از سرما به گرما - فروردین - و گرما به سرما - آبان - اقلیم شیراز به شرایط آسایش انسانی نزدیک میشود این نتایج با توجه به آمار میانگین بلندمدت ایستگاههای هواشناسی شیراز بهدستآمدهاند و به نظر میرسد که در سالهای اخیر شاهد تغییراتی در دما و میزان بارش هستیم که در صورت بررسی دقیقتر امکان رسیدن به نتایج متفاوت وجود دارد. ازاینرو در ادامه با کمک گرفتن از نرمافزار اکوتکتٌ نتایج حاصل را بررسی میکنیم.
-1-2 تغییرات اقلیمی
بخشی از اشعهی خورشید در برخورد با لایهی اتمسفر زمین جذب و بخشی بازتابیده میشود. میزان جذب اشعهی خورشید 01 درصد و میزان بازتاب آن 91 درصد است. این نسبت جذب و بازتاب موجب میشود دمای کرهی زمین در حد مطلوب +23 درجهی سانتیگراد باشد؛ اما مطالعات و شواهد نشان میدهد که پس از انقلاب صنعتی، نسبت جذب به بازتاب تا 01 به 13 درصد رسیده است. این تغییر موجب گرم شدن کرهی زمین شده و بر ادامه حیات انسان تأثیرات مخربی برجای گذاشته است. علت این تغییرات به دودستهی طبیعی نساییس تقسیم میشود. علل طبیعی ناشی از تغییرات مدار خورشید در داخل کهکشان راه شیری، عبور ستارههای دنبالهدار، تغییرات خروجی خورشید و تغییر در پارامترهای مداری زمین است و انتشار بیشازحد گازهای گلخانهای از طریق فعالیت-های انسان، از مهمترین علل انسانی تغییرات اقلیم است
-2-2 تغییرات اقلیمی شیراز
به دلایل ذکرشده در خصوص تغییرات اقلیمی و با توجه به پژوهشهای اخیر در این زمینه متوجه میشویم که شهر شیراز نیز از این مسئله بیتأثیر نبوده است. در شیراز با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص خود که جزو مناطق خشک واقع در عرضهای پایین میباشد افزایش احتمال رخداد تغییر اقلیم وجود داشته و کمترین تغییر در میزان عناصر اقلیمی میتواند آثار زیانباری را به همراه داشته باشد چنانکه نتیجه تحقیقات افزایش احتمال رخداد تغییر اقلیم و افزایش دما در دورههای آتی را نشان میدهد - غلام پور و فتاحی، . - 2939 با توجه به روند بلندمدت عناصر اقلیمی، از حدود منطقه آسایش در شهر شیراز کاسته شده و ماههای بیشتری از سال دارای شرایط نامطلوب گردیدهاند - رزازچیان بابلی و همکاران، . - 4 :2936 میانگین درازمدت سیساله دما نسبت به دوره 2301-1112 به میزان 1/3 درجه سانتیگراد افزایش مییابد و تغییرات بارش در دوره 1122 تا 1161 نسبت به سال پایه بین %13/63 تا %92/31 میباشد همچنین نتیجه بررسی تغییرات پارامترهای اقلیمی ایستگاه سینوپتیک شیراز در نیمقرن گذشته بهصورت دادههای فصلی و سالانه وبر اساس آزمون پارامتری من کندال نشاندهنده روند معنادار افزایشی دمای حداکثر، دمای حداقل و دمای میانگین در ایستگاه شیراز بوده است، رطوبت نسبی دارای روند معنادار کاهشی و پارامتر سرعت باد نیز دارای روند منفی میباشد. تحلیل و ترسیم سریِ زمانی موردمطالعه نیز نشاندهنده تغییرات افزایشی شدیدتر دمای حداقل نسبت به دمای حداکثر است، بههرحال شاهد افزایش دما و کاهش رطوبت نسبی در ایستگاه سینوپتیک شیراز هستیم که این افزایش دما و کاهش رطوبت نسبی میتواند بر هر اکوسیستمی با درجات مختلف تأثیرگذار باشد از تجزیهوتحلیل پارامترهای اقلیمی دما و بارش در ایستگاه شیراز و محاسبه شدت خشکسالی این نتایج حاصل میشود که دادههای دمای ماهانه در اکثر ماههای سال و در مقیاس سالانه دارای روند افزایشی معناداری بر اساس روش من کندال هستند. نتایج بررسی شاخص دهکها در مورد پارامتر بارندگی ماهانه نشان میدهد که فراوانی رخداد دورههای خشکسالی در این ایستگاه بیشتر از ترسالی است. پس بهطورکلی دما در این ایستگاه در حال افزایش و بارندگی در حال کاهش میباشد که هشداری بر تغییر اقلیم است و تغییر اقلیم مسئلهای است که اگر با خشکسالی توأم شود اثرات آن مضاعف میگردد و نتایج گویای این میباشد که ایستگاه شیراز در چند سال اخیر خشکسالی را تجربه نموده است از دیگر پیامدهای شناختهشده ناشی از تغییر اقلیم، تغییر در سطح منابع آب سطحی و زیرزمینی میباشد. بامطالعه بر روی سه حلقه چاه واقع در دشت شیراز و بررسی آمار میانگین سطح آب این چاهها و مشاهده کاهش معنادار آن و با استفاده از آمار سالیانه بارندگی و شاخص بارندگی استاندارد، میتوان احتمال وقوع سال خشک در شهرستان شیراز را پیشبینی کرد - فلسفی زاده و صبوحی، . - 2932 حال جهت بررسی دقیقتر، نتایج بهدستآمده از نرمافزار اکوتکت در مورد آبوهوای شیراز را با نمودار ترجونگ تطبیق میدهیم.
شکل : - 2 - نمودار زیستاقلیمی فصل بهار شیراز - مأخذ: نگارنده -
از بررسی نمودار شکل یک میتوان نتیجه گرفت که در فصل بهار، شیراز تنها در اردیبهشتماه در محدوده آسایش قرار دارد و در بقیه روزها هوای کمی سرد، خنک و گرم را تجربه میکند.
شکل : - 1 - نمودار زیستاقلیمی فصل تابستان شیراز - مأخذ: نگارنده -
تابستان شیراز با توجه به نمودار شکل دو در محدوده گرم و بیشتر اوقات در محدوده داغ قرار دارد و به نسبت مدتزمان اندکی آسایش احساس میشود.
