بخشی از مقاله
چکیده
امروزه با بهکارگیری اصول معماری مدرن به محیط شهرها و حتی روستاهای کشورمان مواجه هستیم. لذا متأسفانه معماران بدون توجه به پارامترهای اقلیمی که در آن کار میکنند به طراحی و نظارت بر ساختمانهایی مبادرت میکنند که هیچگونه تناسبی با معماری بومی منطقه ندارند که این خود باعث افزایش استفاده از انرژیهای فسیلی بیشتر جهت گرمایش و سرمایش ساختمان میشود، معهذا با داشتن آگاهیهای لازم درزمینه طراحی اقلیمی و رعایت آگاهانه اصول و ضوابط آن به سوی طراحی آگاهانهای پیش میرویم که هم آسایش فضایی و اقلیمی را فراهم میکند و هم به نوبه خود هزینههای اضافی و بیدلیل را کاهش میدهد. این طراحی آگاهانه همان طراحی اقلیمی است.
در این مقاله کوشش شده است تا پس از توجیه اجمالی تعاریفی از معماری پایدار و اصول طراحی آن به بررسی مهمترین ویژگیهای اقلیمی و الگوهای پایدار در معماری بومی منطقه موردتحقیق - کلانشهر تبریز - مطالعه پرداخته و موارد مربوطه به آن در این اقلیم - سرد و خشک - را مورد واکاوی قرار گیرد. معماری بومی این منطقه از مصالح مورد استفاده تا فرم کلی بنا متأثر از محیط پیرامون خود هست که کمترین تأثیر نامطلوب را بر محیط دارند و همچنین کاهش انرژی مصرفی تجدید ناپذیر با استفاده از مصالح محلی، موجب پایداری محیطزیست و افزایش دوام بناها گردیدهاند.
روش تحقیق در این پژوهش مقایسهای و توصیفی از شرایط موجود بوده و بامطالعه نتایج تحقیقات قبلی در این حوزه و بررسی ویژگیهای معماری بومی و تحلیل دیاگرام عناصر اقلیمی در بافتهای سنتی این مناطق پیکانه ده راهبردهای کاربردی برای افزایش کیفت معماری نواحی مناطق سرد پیشنهادشده است و در پایان مناسبترین شیوه درزمینه ی سازگاری بیشتر اقلیم و معماری در این منطقه - سرد و خشک - ارائه شده است.
مقدمه
آبوهوا عبارت از آثار و شرایط و عوارض طبیعی در یک جو - هوا کره یا اتمسفر - معین و در یک دوره زمانی ثابت است. این اصطلاح معمولاً در مورد فعالیت شرایط و اوضاع عوارض طبیعی در یک دوره کوتاهمدت - چند ساعت یا چند روز - به کار میرود.هرچند این واژه در موارد کلیتری نظیر آبوهوای زمین نیز به کار نمیرود . معماری یکی از بزرگترین دستاوردهای بشر در میان اقوام مختلف در اقلیمهای متفاوت و دارای فرم، رنگ و کاربردهای گوناگون هست.
- کسمایی، - 1382 معماری همساز با اقلیم یک نوع طراحی همساز است که به طراحی و برنامهریزی روی فضاهای خارجی میپردازد. این موضوع شامل بومشناسی، سیاستهای صحیح اجتماعی و اقتصادی و نگاه اقلیمی است. برای مثال، طراحی سیستم اقلیمی زه کشی شهری میتواند برای بهبود زیستگاه جانداران و گیاهان مفید باشد و همچنین بهبود در امکانات تفریحی، چون مردمدوست دارند در کنار آب باشند، حفظ سرمایه کنند، چون ساخت کانالهای زیرزمینی هزینهبر است و سیلابها، ضررهای اقتصادی در بردارند.
همچنین طراحی » بام باغ « یا بام سبز در پشتبام میتواند به پروژه معماری همساز با اقلیم کمک کند. پشتبام میتواند به مدیریت آبهای سطحی، زندگی حیاتوحش و آفرینش کمک بکند . همساز کردن اقلیمظاهراً چیز جدیدی برای افزودن به مشاهدات ویترویوسی سنتی از مراحل طراحی است. جنس، استحکام و زیبایی. اما این مسئله میتواند بهعنوان هردوی آنها یعنی استحکام و زیبایی دیده شود. ساخت یک فضای سبز بیرونی زمانبر است و بازدهی بیشتری برای صاحبانش دارد اگر انرژی کمتری برایش مصرف کرده باشند. آب، کود و غیره... . و اگر این محصول بازدهی کمتری در صدا، آلودگی، آبهای سطحی آبهای روان و غیره... داشته باشند - ویکیپدیا - .
موقعیت جغرافیایی و ویژگیهای اقلیمی تبریز
موقعیت جغرافیایی تبریز
تبریز در غرب استان آذربایجان شرقی و در منتهیالیه مشرق و جنوب شرق جلگهی تبریز قرارگرفته است. این شهر از سمت شمال به کوههای پکه چین و عون بن علی، از سمت شمال شرق به کوههای گوزنی و بابا باغی، از سمت شرق به گردنهی پایان و از سمت جنوب به دامنههای رشتهکوه سهند محدودشده است . تبریز از سمت شمال، جنوب و شرق به کوهستان و از سمت غرب به زمینهای هموار دشت تبریز و شورهزارهایتلخِ رود - آجی چای - محدودشده و به شکل یک چاله نسبتاً بزرگ یا یک جلگه بین کوهی درآمده است. ارتفاع این شهر از سطح دریا از 1348 متر در سهراهی مرند تا 1561 متر در محله زعفرانیه متغیر بوده و شیب عمومی زمینهای تبریز به سمت مرکز شهر و سپس به سمت مغرب است . مسافت جادهای بین این شهر تا اردبیل 219کیلومتر، تا زنجان 280 کیلومتر، تا ارومیه 308 کیلومتر و تا تهران 599 کیلومتر است.
مشخصات اقلیمی تبریز
آبوهوای تبریز استپی خشک با تابستانهای گرم و خشک و زمستانهای سرد است. سرمای زمستانی، تأثیر پذیرفته از ارتفاع بالا و توپوگرافی کوهستانی منطقه است. آبوهوای این شهر در تابستانها خشک و گرم است، اگرچه حرارت به دلیل نزدیکی به کوه سهند و وجود باغهای زیادی در پیرامون شهر تعدیل میگردد . میانگین دمای تبریز در تیرماه - گرمترین ماه سال - 4،25درجه سانتی گراد، در دیماه - سردترین ماه سال - -5،2 درجه سانتی گراد، در فروردینماه 5،10 درجه سانتی گراد و در مهرماه 1،14 درجه سانتی گراد و میانگین سالانه دما 9،11درجه سانتی گراد است. میانگین بارندگی سالیانه تبریز مانند بیشتر شهرهای ایران بسیار اندک و در حدود 1،330میلیمتردر سال است. معمولاً در طول فصل تابستان، میزان بارندگی بسیار ناچیز بوده و بهندرت بارش رخ میدهد.
اما در مورد بادهای غالب و معمول تبریز، بادهای سمت شرق و پسازآن شمال شرقی است و این دو جهت جهات اصلی جریان هوای شهر را تشکیل میدهند بادهای سمت جنوب غربی و غرب در مرحله بعدی قرار دارند. این بادها از مقاومت کمتری برخوردار بوده و به لحاظ مقدار وزش در حد متوسطی هستند و بادهای سمت شمال، جنوب، جنوب شرقی و شمال شرقی دارای مقدار وزش بسیار پایینی بوده و از اهمیت چندانی برخوردار نیستند.اما در مورد بارش، درمجموع ماههای اسفند تا اردیبهشت دوره پرباران جلگه تبریز است.
درمجموع جلگه تبریز از زمستانهای طولانی و سرد و تابستانهای کوتاه و معتدل برخوردار است. موقعیت توپوگرافی بستر طبیعی شهر تبریز و استقرار آن در دره وسیعی که از تمامی جهات به جزء غرب و شمال غربی به شیبهای تند و کوههای پیرامون محدودشده است، موجب گردیده تا این شهر علاوه بر تبعیت از خصوصیات اقلیمی ناشی از موقعیت طبیعی جلگه تبریز، تا حدودی تابع کیفیت خاص موقعیت بستر شهر نیز باشد. معدل دهساله - 1976-85 - درجه حرارت هوای شهر تبریز نشان میدهد که مدت سرما در تبریز بسیار طولانی است و حدود 5 ماه - آبان تا اسفند - از سال را دربر میگیرد. سرما از ماه نوامبر - آبان - شروع میشود، در ماههای دسامبر، ژانویه و فوریه - آذر، دی، بهمن - بهویژه ماه ژانویه - دی - شدت مییابد و تا اواخر ماه مارس - اسفند - ادامه پیدا میکند.
معدل دهساله تعداد روزهای یخبندان در ماههای فوق به ترتیب صبح در مدت ده سال فوق از حداقل 44/8 درصد در ماه اوت - مرداد - تا حداکثر 79/3درصد در ماه دسامبر - آذر - و معدل ششساله میزان رطوبت نسبی در ساعت 12:30 ظهر از حداقل 20/5 درصد سپتامبر - شهریور - تا حداکثر 64/7 درصد در ماه ژانویه - دی - در نوسان بوده است. تغییرات ششساله متوسط میزان رطوبت در ماههای مختلف سال که ناشی از نوسانات شدت تغییر در طول سال است، نشانگر آن است که میزان رطوبت نسبی شهر تبریز با سرد شدن هوا و کاهش شدت تبخیر از ماه اکتبر - مهر - افزایش مییابد و متوسط روزانه آن در ماه ژوئیه - خرداد - کاهش پیدا میکند.
متوسط روزانه آن در ماه اوت - مرداد - به حداکثر 34/1 میرسد. میزان حداکثر و حداقل رطوبت نسبی در ساعت 6:30صبح در طی شش سال خود به ترتیب برابر 86 درصد - ژانویه - 1981 و 21 درصد - اوت - 1976میزان حداکثر و حداقل رطوبت نسبی در ساعت12:30 در طی شش سال به ترتیب برابر 71 درصد - ژانویه 1981 و - 15 درصد - دسامبر - 1979بوده است . - سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح - 1380 - ،صفحه .48
معماری بومی تبریز
در ابتدا بهتر است مختصری از معماری بومی صحبت کنیم لذا معماری بومی، شاخهای از معماری بر پایه نیازهای منطقهای و مصالح ساختمانی است که بازتاب سنتهای منطقهای است. معماری بومی در طول زمانبر اساس پیشینه محیطی، فرهنگی، فناوری و تاریخی که در آن وجود داشته تکاملیافته است . معماری بومی را میتوان متقابل معماری رسمی که با عناصر سبکیِ طراحی که بهصورت غیر اتفاقی برای اهداف زیبایی شناسانه کنار هم قرارگرفته که فراتر از نیازهای ضروری ساختمان هستند دانست. اصطلاح معماری بومی نباید با آنچه معماری سنتی گفته میشود اشتباه شود، هرچند پیوندهایی میان این دو وجود دارد. معماری سنتی میتواند شامل ساختمانهایی با عناصر طراحی رسمی همچون معابد و قصرها شود. - کسمایی، - 1369
