بخشی از مقاله
چکیده:
اقلیم یکی از مهمترین عوامل زیستمحیطی است که در چگونگی رفتار و حالات کلی انسانها نقشی اساسی را ایفا می-نماید. یکی از اثرات مهم اقلیم در زندگی انسانها، ساختوساز مساکن مطابق با شرایط محیطی و ایجاد آسایش کالبدی به وسیله پارامترهای اقلیمی میباشد. طراحی اقلیمی، روشی برای کاهش همه جانبه هزینه انرژی یک ساختمان است.
ساختمانهایی که براساس اصول طراحی اقلیمی ساخته میشوند، ضرورت گرمایش و سرمایش مکانیکی را به حداقل کاهش میدهند، در عوض از انرژی طبیعی موجود در اطراف ساختمانها استفاده میکنند. این امر موجب صرفه جویی در مصرف انرژی شده و در استفاده بهینه از شرایط محیطی جهت ایجاد آسایش برای زندگی در داخل ساختمانها یاری رسان خواهد بود. در راستای تحقیقات صورت گرفته در رابطه با تاثیرات اقلیم و عوامل اقلیمی بر ارتقاء کیفیت آسایش کالبدی در طراحی معماری مجتمعهای مسکونی، بررسی کیفیت معماری همساز با اقلیم در مجتمعهای مسکونی ضروری به نظر میرسد.
از این رو هدف از پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی- تحلیلی، بالا بردن کیفیت آسایش کالبدی در محیطهای مسکونی، استفاده حداکثر از پتانسیلهای محیطی جهت صرفهجویی در مصرف انرژیهای تجدیدناپذیر، استفاده از انرژیهای نو، سالمسازی محیط زیست و انطباق معماری ساختمانها با شرایط متغییر آبوهوایی - شرایط اقلیمی - میباشد.
روند پژوهش حاضر بر اساس مستندات کتابخانهایی و مطالعهی طرحها و مقالات تدوین شده در این راستا میباشد. نتایج تحقیقات و مطالعات، وجود ضعف فراوان در بعد اقلیمی طراحی معماری مجتمعهای مسکونی موجود در شهر سنندج، عدم توجه به پتانسیلهای محیطی جهت صرفهجویی در مصرف انرژی، عدم استفاده از انرژهای نو - طبیعی - در ساختمان و نیاز شدید به وجود یک نظام برنامهریزی کارا جهت ایجاد هماهنگی میان بخش مسکن و بعد اقلیمی آن را، پیرامون موضوع نشان میدهد.
-1 مقدمه
برای درک رابطه معماری با محیط ابتدا بایستی به دیدگاه انسان در مورد محیط و یا به طور کلی نسبت به طبیعت نظر داشت. اساس ساختن و ایجاد معماری در واقع ایجاد موانعی است که از همه لحاظ در طبیعت می باشد، که این موانع ارتباط بسیار نزدیکی با طرز فکر و برداشت انسان از طبیعت پیرامون خود دارد.
اقلیم یکی از مهمترین عوامل زیستمحیطی است که در چگونگی رفتار و حالات کلی انسانها نقش اساسی را ایفا مینماید. یکی از اثرات مهم اقلیم در زندگی انسانها، ساختوساز مساکن مطابق با این شرایط و ایجاد شرایط آسایش حرارتی به وسیله پارامترهای اقلیمی می باشد. بنابراین ایجاد آسایش کالبدی در مساکن، یکی از اهداف مهم معماری همساز با اقلیم میباشد.
طراحی اقلیمی، روشی برای کاهش همه جانبه هزینه انرژی یک ساختمان است. طراحی ساختمان اولین خطوط دفاعی در برابر عوامل اقلیمی خارج میباشد. در تمام اقلیمها، ساختمانهایی که براساس اصول طراحی اقلیمی ساخته شدهاند، ضرورت گرمایش و سرمایش مکانیکی را به حداقل کاهش میدهند، در عوض از انرژی طبیعی موجود در اطراف ساختمانها استفاده میکنند. این امر موجب صرفهجویی در مصرف انرژی میشود و در استفاده بهینه از شرایط محیطی در ایجاد آسایش برای زندگی در داخل ساختمانها یاری رسان خواهد بود
بشر در دوران بدوی نیز به دنبال راههایی برای دوری از گزند شرایط آبوهوایی بوده لذا برای ساختن مسکن خود به دنبال طراحیهایی بوده که از شرایط اقلیمی منشأ گرفته است، بنابراین برای طراحی ساختمان ابتدا شرایط اقلیمی ناحیه مورد ارزیابی قرار گیرد و سپس مطابقت ساختمان با اقلیم خاص آن منطقه به عمل آید.
-2 معنا و مفهوم مسکن
میتوان خانه را اساساً نوعی سرپناه انگاشت . لیکن باید تعیین داشت که طراحی آن آئینه اندیشههای موجود در باب فضا، زیبایی شناسی، آداب و فرهنگ مردم است. به گفته کریستین نوربرگ شولتز؛ معماری مدرن به وجود آمد تا کمک کند بشر حضور در خانه را در جهاتی جدید احساس کند. . در حقیقت میتوان ادعا نمود که خانه بازتابی است از این که انسان خود را چگونه میبیند. خانهها، حتی در رویاها، اشعار و ادبیات نیز از ویژگی و کیفیتی انسانی برخوردارند. نحوه قرار گرفتن ورودی در خانهها به طرزی نمادین، بیانگر نحوه ارتباط مردم با سایر افراد جامعه است. بنابراین به جرأت میتوان گفت که خانه نمودی است از خود، پس بهتر که این خود، انسانیتر، پاکتر و زیباتر باشد. از نیازهای انسان نخستین مراحل زندگی یک جانشینی بشر تا به امروز، مسکن همواره یکی از نیازهای اساسی انسان بوده است. مسکن در میان یکی از نیازهای مهم تلقی میشود. در دنیا سیاستگذاری مربوط به مسکن یکی از سیاستهای مهم به شمار میرود
مسکن که مکانی فیزیکی و سرپناه است، جزء نیازهای اساسی خانوارهای امروزی بوده [3] شامل کلیه خدمات و تسهیلات ضروری مورد نیاز برای بهزیستی خانوار و بهداشت افراد است
-3 مفهوم مسکن
بدون تردید مسکن اهمیت بنیادی در ترقی انسان دارد. مفهوم مسکن علاوه بر مکان فیزیکی، کل محیط مسکونی را نیز در برمیگیرد؛ که شامل کلیهی خدمات و تسهیلات ضروری مورد نیاز برای بهزیستن خانواده و طرحهای اشتغال، آموزش و بهداشت افراد است. در واقع تعریف و مفهوم عام مسکن یک واحد مسکونی نیست، بلکه کل محیط مسکونی را شامل می شود
مسکن خردترین و کوچکترین شکل تجسم کالبدی رابطه متقابل انسان و محیط و خصوصی ترین فضای زندگی انسان است. مسکن در عین حال عامل اصلی جامعه پذیری افراد نسبت به جهان و کالایی عمده و تعیین کننده در سازمان اجتماعی فضا است که در شکل گیری هویت فردی، روابط اجتماعی و اهداف پایدار جمعی افراد نقش بسیار تعیین کننده ای دارد
-4 تاریخچه مجتمع های مسکونی
تا قبل از گسترش سریع شهرنشینی ناشی از رشد فزاینده جمعیت، مسائل بخش مسکن تنها متاثر از فرهنگ و اقتصاد بوده است. اما با گذر زمان و گسترش کالبدی بیرویه شهرها و افزایش جمعیت شهری، عوامل تاثیرگذار بر برنامهریزی واحدهای مسکونی نیز تغییر یافت. آپارتمان نشینی مهمترین تحول در مسکن شهری در دوران معاصر به شمار می رود. مجتمع های مسکونی که زمانی قرار بود در میان فضاهای سبز و باز و کم تراکم ایجاد شوند، به تدریج به مجتمع های آپارتمانی با تراکم بسیار بالا تبدیل شدند. در ایران نیز با روند شهرنشینی تولید مسکن انبوه در قالب مجتمع های مسکونی به عنوان پاسخ به نیاز های مسکن به سرعت افزایش یافت. لذا بسیاری از مجتمع های مسکونی ساخته شده در شهرهای بزرگ و در حال توسعه، از تمامی معیارهای ایجاد محیط مسکونی مطلوب برخوردار نیستند
درابتدای قرن بیستم، در کنار انتشار اثر هاوارد در مورد باغ شهرها و مطالعات تونی گارنیه در مورد ایده شهر صنعتی، دو الگو در طراحی مسکن شکل گرفت که هر دو آثار اجتماعی و کالبدی مهمی بر طراحی مجموع های مسکونی بعدی گذاشتند . یکی از این دو الگو را می توان "واحدهای همسایگی" پیشنهادی کلارنس پری دانست که توسط کلارنس اشتاین و هنری رایت در رادبرن نیوجرسی آمریکا تجربه شد .[4]الگو دوم همان "مجموعه های خوداتکا" یا واحدهای مسکونی پیشنهادی لوکوربوزیه 17 طبقه بود که در شهر مارسی فرانسه به اجرا درآمد. این واحدها در ساختمانهای مرتفع با امکانات خرید و خدمات نظیر مهدکودکها در طبقات میانی و پشتبام است .[3]این دو الگو یعنی شکل گیری در سطح و ارتفاع، به عنوان اصلی ترین الگوهای طراحی مجموعه های مسکونی تا به امروز مطرح بوده است.
آغاز دهه 1330 مصادف با آغاز بلند مرتبه سازی در تهران از یکسو و رواج ایده احداث شهرکهای مسکونی برای اسکان مهاجران و اقشار کم درآمد - نظیر چهارصد دستگاه و نازی آباد - بوده است. از دهه 1340 احداث مجتمع های مسکونی برای اقشار میان درآمد، با مشارکت بخش خصوصی مورد توجه واقع شد که از این دست می توان به ساخت شهرک اکباتان اشاره نمود. در ادامه با رواج بلندمرتبه سازی در دهه 1350 همراه با رونق اقتصادی بخش مکسن، احداث مجتمع های لوکس برای اقشار پردرآمد شدت گرفت که با وقوع انقلاب اسلامی از سرعت آن کاسته و پس از حدود یک دهه، مجدداً از سر گرفته شد - توسلی، . - 1389 در دهه 1370، به دنبال تراکم فروشی، متفاوت با دهه 1350 الگوی جدیدی از مجتمع های مسکونی بلند مرتبه بوجود آمد، که اصول و معیارهای شهرسازی در برنامه ریزی و طراحی آنها کاملا رعایت نشد.
-5 اقلیم
ریشه کلمه آب و هوا که درزبان عربی اقلیم گفته میشود کلمه یونانی "کلیماَ " است که تقریبا در تمام زبانها از همین ریشه اقتباس شده است. در لغتنامه دهخدا اقلیم به معنی خمیدگی؛ انحنا و انحراف اصطلاحا به معنی تمایل و انحراف ناحیهای از زمین نسبت به آفتاب توضیح داده شده است.
طراحی همساز با اقلیم، عبارت است از نگهداری وضعیت میکروکلیمای مسکن در محدوده آسایش، صرفنظر از وضعیت خارج از ساختمان. محدوده آسایش وضعیتی است که در آن حدود 80 درصد مردم احساس راحتی کنند.
بر این اساس شش فاکتور اصلی آسایش عبارتند از دمای هوا، رطوبت، تشعشع، جریان هوا، پوشش و سطح فعالیت. البته فاکتورهای دیگری از قبیل سن، جنس، فرم بدن، وضعیت سلامتی، رژیم غذایی، رنگ لباس، سازش با آب و هوای محیط و غیره بر میزان آسایش تأثیرگذار میباشند.
