بخشی از مقاله
چکیده
زالزالک با نام علمی Crataegus spp. از تیره Rosaceae میباشد. با توجه به جایگاه گیاه زالزالک از بعد دارویی و زینتی و نیز مشکلاتی که در تکثیر آن از طریق بذر وجود دارد این مطالعه با هدف شناسایی بهترین روش شکستن خواب بذور 4 گونه زالزالک بومی ایران صورت پذیرفت. در این مطالعه در مرحله اول خراشدهی شیمیایی با اسید سولفوریک بررسی شد و بعد از یک دوره 90 روزه گرمادهی به منظور پیشرسی جنین، بذور وارد مرحله دوم مطالعه شد.
در مرحله دوم، چینهسرمایی در دمای 4 درجه سانتیگراد در سه دوره 90، 105 و 120 روزه بررسی شد. این مطالعه به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار انجام شد. نتایج نشان داد که بالاترین درصد جوانهزنی - %32 - و سرعت جوانهزنی - 9/1 - در C.turkestanica تحت اثر متقابل تیمار اسید سولفوریک به مدت یک ساعت و سپس یک دوره 120 روزه سرمادهی حاصل شد که اختلاف معنیدار با سایر تیمارها داشت.
.1 مقدمه
با صنعتی شدن جوامع و افزایش آلودگیهای زیست محیطی در شهرها ، نقش و اهمیت گیاهان به عنوان پالایندههای هوای آلوده بیش از پیش مشخص شده است. زالزالک بهعنوان گیاهی مقاوم در برابر آلودگی هوا و سازگار با انواع خاکها بهعنوان یک گیاه زینتی به میزان زیادی در پرچینسازی مورد استفاده قرار میگیرد - ویلیامز و بوکستن1، - 1986 این گیاه از جنس زالزالک Crataegus و تیره رز - Rosaceae - میباشد
با وجود اهمیت زالزالک در فضای سبز متاسفانه تکثیر آن با مشکلاتی روبرو است و در حال حاضر بهترین و مؤثرترین راه برای تکثیر گونههای آن استفاده از بذر میباشد
زالزالک از جمله گیاهانی است که جوانهزنی بذر آن به سختی انجام میشود - بوژارسکا2، - 2011 و فرآیند جوانهزنی آن به 6-2 سال زمان نیاز دارد و گیاه پس از گذشت بیش از 10 سال وارد فاز بلوغ و گلدهی میشود - کریستنسن3، . - 1992 همچنین این فاصله زمانی بین کاشت بذر تا آمادگی گیاهچه برای پیوند، باعث محدویت استفاده خزانهداران از زالزالک بعنوان پایه شده است. دو مکانیزم اصلی که باعث ایجاد رکود در بذور این جنس شدهاند عبارتنداز: انباشت بازدارندههای رشد و توسعه پوششهای بذر که آبگیری، قابلیت نفوذ گازها و شسته شدن بازدارندهها را کنترل میکنند
از آنجایی که یکی از وقایع اولیه بحرانی در طی جوانهزنی بذر، جزئیات حرکت ذخایر بذر - هیدرولیز و انتقال - میباشد و انرژی فرایندهای متابولیکی مختلف شامل تنفس و فعالیتهای متابولیکی را که برای رشد طولی جنین ضروری است تامین میکند - بیشنوی4 و همکاران، - 1993 میبایست برای نفوذپذیر کردن پوسته از تیمارهای سرمادهی و اسید سولفوریک و آب گرم استفاده کرد که سبب افزایش مقدار رطوبت بذر، مقدار اکسیژن و تسهیل در تبادل گازها و از طرفی حذف یا کاهش مواد بازدارنده جوانهزنی می شوند. این حقیقت ممکن است ذخایر عناصر غذایی جنین را غنی و جوانهزنی را تسریع کند
در همین راستا احمدلو و همکاران - 2014 - بیان داشتند که چینهسرمایی نقش ویژهای در افزایش سرعت و درصد جوانهزنی بذور ژنوتیپ پزودوهتروفیلا5 داشته و باعث بهبود آن میگردد چرا که بذور بدون چینهسرمایی بدلیل وجود اندوکارپ ضخیم و سخت قادر به جوانهزنی نیستند.
مطالعات گونق - 1996 - 6 نشان داد که تیمار در 22 الی 25 درجه سانتی گراد به مدت 45 روز و سپس در 4 درجه سانتی گراد به مدت 75-90 روز بر درصد جوانهزنی بذر گونه Crataegus mollis نتیجه مثبتی داشت.
گاربر و مورهد - 1999 - 7 برای جوانهزنی بذور گونههای مختلف زالزالک - Crataegus spp - تیمار گرمایی 24-20 درجه سانتیگراد را به مدت 30-90 روز و به دنبال آن تیمار سرما به مدت 90 -180 روز را توصیه کردند. گاسلینگ - 2007 - 8 بیان داشته است که در بعضی مواقع ممکن است جوانهزنی بذور زالزالک تا 18 ماه طول بکشد.
از آنجا که برای شکستن خواب بذور این گونهها بررسی دقیق و جامعی نشده است و تکثیر رویشی آنها از طریق قلمه و پیوند نیز امکان پذیر نیست، این پژوهش بهمنظور بررسی نیازهای جوانهزنی بذر و تعیین بهترین تیمارها برای شکست خواب بذر و جوانهزنی، کوتاه کردن مدت زمان تنژیدن بذور و در نتیجه حفظ ذخایر ژنتیکی برخی گونههای زالزالک که در حال انقراض هستند، انجام گرفته است.
.3 مواد و روش ها
بهمنظور بررسی اثرات تیمارهای مختلف بر شکستن خواب بذور چهار گونه زالزالک بومی ایران، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار انجام شد. تیمارهای مورد مطالعه شامل: خراشدهی شیمیایی با اسید سولفوریک %98 - در 2 سطح زمانی 0,5 و یک ساعت و نیز بدون کاربرد اسید - ، چینهسرمایی - تحت دمای 4 درجه سانتیگراد در 3 دوره 90، 105 و 120 روزه - بود. یک دوره گرمادهی 90 روزه در دمای 25 درجه سانتیگراد جهت پیشرسی جنین برای تمامی گونهها نیز اعمال گردید. چهار گونه زالزالک مورد استفاده شامل C.turkestanica- C.meyeri- - C.songarica - - C.ambigua از گونههای جمع آوری شده از مناطق مختلف کشور میباشند.
ابتدا میوههای رسیده در فصل پاییز به روش دستی جمعآوری شده و در آزمایشگاه بذرها از گوشت میوه جدا و با آب شسته شدند. برای هر تیمار 50 عدد بذر در 3 تکرار در نظر گرفته شد.
به منظور بررسی اثر خراشدهی شیمیایی بذرها به سه گروه تقسیم شدند. گروه اول به مدت یک ساعت و گروه دوم به مدت نیم ساعت در اسید سولفوریک 98 ساخت شرکت - MERK - غوطه ور شدند. گروه سوم نیز بدون اعمال خراشدهی وارد مراحل بعدی آزمایش شدند. تمامی بذور قبل از ورود به مرحله دوم تیمارها ابتدا به مدت 48 -24 ساعت در زیر جریان آب جاری قرار گرفتند و بعد مدت 90 روز در گلخانه گرم و مرطوب با دمای 25 درجه سانتی گراد به منظور پیشرسی جنین نگهداری شدند و سپس وارد مرحله دوم شدند. در مرحله دوم تیمار چینه سرمایی با 3 دوره 90 و 105 و 120 روزه در یخچال با دمای 4 درجه سانتی گراد اعمال گشت.
با استفاده از روابط 1 تا 2، سرعت جوانهزنی و درصد جوانهزنی محاسبه گردید.
رابطه : - 1 - برای محاسبه سرعت جوانهزنی از رابطه زیر استفاده شد - آگراوال9، : - 1992
= ∑j niسرعت جوانهزنی
1 Di
که در آن ni تعداد بذرهای جوانه زده در روزهای شمارش و Di تعداد روز پس از شروع آزمایش است.
رابطه : - 2 - درصد جوانهزنی= - تعداد کل بذرها / تعداد بذرهای جوانه زده - 100 ×
برای تجزیه و تحلیل آماری دادهها از نرم افزار Excel و JMP 8 استفاده شد و در پایان میانگینها با استفاده از آزمون توکی مقایسه شد و بهترین تیمار جوانهزنی برای هر گونه مشخص و معرفی گردید.
.8 نتایج و بحث
تجزیه واریانس حاصل از تیمارهای مختلف بر روی هشت گونه زالزالک اختلاف معنیداری را در سطح یک درصد در تمام فاکتورهای جوانهزنی - سرعت جوانهزنی و درصد جوانهزنی - نشان داد.
