بخشی از مقاله
چکیده
بررسی مقاومت گیاهان به تنش شوري به ویژه طی مرحله جوانهزنی و سبز شدن، عامل مهمی در انتخاب آنها براي کشت در شرایط مختلف میباشد. در این راستا به منظور بررسی واکنش چهار گیاه دارویی شنبلیله Trigonella Foenum- L. - - graecum، سیاهدانه - Nigella sativa L. - ، رازیانه - - Foeniculum vulgare Mill. و زنیان - Trachyspecrmum ammi L. - به تنش شوري آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در آزمایشگاه فیزیولوژي دانشکده کشاورزي دانشگاه کردستان انجام گردید. اثر سطوح تنش شوري 0 - ، 2، 4، 6 و 8 دسی زیمنس بر متر - ناشی از کلرید سدیم بر شاخصهاي جوانهزنی بذور چهار گیاه دارویی مذکور در ظروف پتري و به روش بین کاغذ مورد بررسی قرار گرفت.
نتایج نشان داد بذور شنبلیله و زنیان نسبت به بذور سیاهدانه و رازیانه در شرایط تنش شوري، تحمل بیشتري از خود نشان دادند و در سطوح تنش مشابه، درصد و سرعت جوانهزنی بذر شنبلیله بیشتر از سایر گیاهان مورد آزمایش بود. با افزایش شوري، طول ریشهچه، ساقهچه و دیگر فاکتورهاي اندازهگیري شده به طور معنیداري کاهش یافت. بر اساس نتایج آزمایش میتوان گفت از بین چهار گیاه دارویی نام برده، مقاومت به شوري در شنبلیله بیشتر و در رازیانه کمتر از سایرگیاهان بود.
مقدمه
کاربرد گیاهان دارویی در درمان بیماريها به حدود پنج هزار سال پیش و هم زمان با ظهور تمدنهاي اولیه در چین، هند و خاور نزدیک برمیگردد. امروزه نیز این گیاهان به دلیل افزایش جمعیت و نیاز مبرم صنایع داروسازي، آرایشی و بهداشتی، مورد توجه هستند؛ بنابرین تولید این محصولات از اهمیت خاصی برخوردار میباشد. از سوي دیگر شوري خاك و آب آبیاري از عمدهترین عوامل محدود کننده رشد گیاهان در اکثر نقاط کشور به ویژه مناطق خشک و نیمه خشک میباشد و یکی از مراحل حساس به تنش شوري، مرحله جوانه زنی است. گیاه دارویی سیاهدانه متعلق به خانواده آلاله میباشد، این گیاه در درمان افسردگی، دیابت و نارسایی کلیه نقش داشته و داراي اثرات آنتی بیوتیکی و ضد میکروبی است.
- 4 - شنبلیله گیاهی علفی و یکساله متعلق به تیره بقولات میباشد، بذر آن حاوي موادي نظیر آلکالوئید است که مهمترین اثرت دارویی آنها کاهش قند خون میباشد. زنیان متعلق به تیره چتریان است و به عنوان ضد تهوع، کاهش دهنده کلسترول خون و تسکین دهنده اسپاسم به کار میرود. رازیانه نیز از تیره چتریان میباشد، میوه آن، مقوي معده، آرام بخش و افزایش دهنده ترشحات شیر میباشد . - 3 - پژوهشگران مختلف به اثر کاهشی تنش شوري بر خصوصیات جوانهزنی گیاهان دارویی شنبلیله، کنجد، شاهدانه، زنیان - 1 - و گلرنگ - 2 - اشاره کردهاند. بنابراین هدف این آزمایش مقایسه شاخصهاي جوانهزنی چهار گیاه دارویی زنیان، سیاهدانه، شنبلیله و رازیانه تحت تاثیر سطوح مختلف تنش شوري بود.
مواد و روشها
بذور گیاهان دارویی مورد بررسی - تهیه شده از شرکت پاکان بذر اصفهان - از نظر جوانهزنی در شرایط تنش شوري مورد ارزیابی قرار گرفتند. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در آزمایشگاه فیزیولوژي دانشکده کشاورزي دانشگاه کردستان انجام شد. سطوح تنش شوري شامل 0 - ، 2، 4، 6، - ds/m 8 با استفاده از نمک NaCl بود. براي هر سطح تنش 50 بذر یکنواخت از هر گیاه انتخاب و ابتدا با آب مقطر شسته شده و بعد با هیپوکلرید سدیم ضدعفونی گشتند.
پس از شستشوي مجدد با آب مقطر، بذور در پتري مابین دو کاغذ صافی واتمن قرار گرفتند. به هر پتري 10-7 میلی متر از محلول مورد نظر اضافه و درب آن پوشیده شد. سپس پتريها در داخل دستگاه ژرمیناتور با درجه حرارت 25±1 درجه سانتی گراد منتقل شدند. پس از تعیین درصد جوانهزنی از هر ظرف پتري 10 گیاهچه به طور تصادفی انتخاب و طول ریشهچه و ساقهچه آنها اندازهگیري شد؛ سپس براي تعیین وزن ماده خشک ریشهچه و ساقهچه نمونهها در دستگاه آون با درجه حرارت 70 درجه سانتیگراد به مدت 48 ساعت قرار داده شدند و براي محاسبات از روابط زیر استفاده گردید:
رابطه - 1 -
متوسط زمان جوانه زنی - MTG - که در آن ni تعداد بذرهاي جوانه زده و di تعداد روزها از شروع آزمون - هنگام کشت - تا شمارش i - پایان دوره آزمون - و N تعداد کل بذرهاي جوانه زده میباشد. ضریب سرعت جوانه زنی - CVG - که مشخصه سرعت و شتاب جوانه زنی بذرها میباشد که از رابطه زیر محاسبه گردید:
رابطه - 2 -
در رابطه بالا G1-Gn تعداد بذرهاي جوانه زده از روز اول تا روز آخر را نشان میدهد. آنالیز آماري دادهها با استفاده از نرم افزار SAS صورت گرفت و نمودارها با استفاده از نرم افزار Excel ترسیم گردید.
نتایج و بحث
بر اساس نتایج تجزیه واریانس، اثر عامل تنش شوري، اثر نوع گیاه و اثر متقابل شوري و گیاه بر صفات مختلف درصد جوانه زنی، سرعت جوانهزنی، طول ساقهچه و ریشهچه، وزن تر و خشک ساقهچه و ریشهچه در سطح احتمال یک درصد - p≤0/01 - معنیدار بود - جدول . - 1 مقایسه میانگین دادهها بیانگر اختلاف آماري معنیداري بین سطوح مختلف شوري و نوع گیاه بود به طوري که بیشترین درصد و سرعت جوانهزنی مربوط به تیمار شاهد در گیاه شنبلیله بود و کمترین مقادیر این صفات در گیاه رازیانه از میزان شوري 8ds/m حاصل شد.
در مورد تاثیر تنش شوري بر طول ساقهچه گیاهان مشاهده شد که این صفت در همان سطح اولیه تنش، کاهش معنیداري ایجاد کرد به گونهاي که در سطح 2ds/m نسبت به تیمار شاهد طول ساقهچه در گیاهان شنبلیله، سیاهدانه و زنیان به ترتیب %18/26، %21/09 و %31/03 سانتیمتر کاهش یافتند. با افزایش شوري یک روند کاهشی از نظر طول ریشهچه نیز براي هر چهار گیاه مشاهده گردید. کاهش پتانسیل آب به طور معنیداري بر مولفههاي درصد و سرعت جوانهزنی و همچنین رشد گیاهچه تاثیر میگذارد. اما گونههاي مختلف گیاهی، حساسیتهاي متفاوتی به پتانسیل هاي منفی محیط جوانهزنی خود دارند.
