مقاله تأثیر رشد بخش کشاورزی و انرژی‌های پاک بر کیفیت محیط زیست در ایران

بخشی از مقاله

چکیده

در این پژوهش به بررسی تأثیر رشد بخش کشاورزي و مصرف انرژيهاي تجدید پذیر بر انتشار گاز دياکسید کربن به عنوان شاخصی از کیفیت محیط زیست پرداخته شد. با توجه به نتایج آزمونهاي ایستایی و تعیین رابطه همجمعی، روابط کوتاهمدت و بلندمدت به ترتیب با استفاده از روش تصحیح خطاي برداري - ECM - و حداقل مربعات معمولی اصلاح شده - FMOLS - برآورد شدند. نتایج این پژوهش نشان میدهد که رشد بخش کشاورزي در مقایسه با شاخص درآمد سرانه - رشد اقتصادي کشور - نقش به مراتب کمتري در توضیح انتشار آلودگی دارد. نتایج نشان میدهد که افزایش مصرف انرژيهاي تجدید پذیر منجر به کاهش سرانه انتشار دياکسید کربن میشود. به طوري که با 1 درصد افزایش در این دسته از انرژيهاي پاك، انتظار میرود که سرانه انتشار آلودگی در بلندمدت حدود 0/24 درصد و در کوتاهمدت حدود 0/17 درصد کاهش پیدا کند. بنابراین پیشنهاد میشود هرچه سریعتر با جایگزینی انرژيهاي تجدید پذیر به جاي سوختهاي فسیلی رایج، گامی مؤثر در جهت بهبود کیفیت محیط زیست برداشت.

کلمات کلیدي: انتشار گاز دياکسید کربن، رشد بخش کشاورزي، انرژيهاي تجدید پذیر، روش حداقل مربعات اصلاح شده - FMOLS -

مقدمه

امروزه افزایش انتشار CO2 یکی از علل اصلی گرمایش جهانی و کاهش کیفیت محیط زیست است. در کشور ایران نیز انتشار گاز آلایندهي CO2 روندي صعودي داشته است؛ به طوري که مقدار انتشار آن از حدود 302 میلیون تن در سال 1380، در طی 9 سال به حدود 512 میلیون تن در سال 1389 افزایش یافته است. منبع اصلی انتشار این گاز گسترش مصرف انرژي و احتراق سوختهاي فسیلی است که در حال حاضر ابزار اصلی بهبود رشد و توسعه اقتصادي در بسیاري از نظامهاي اقتصادي محسوب می-شود و در اغلب کشورهاي در حال توسعه شدیداً مورد نیاز است - محرابی بشرآبادي و همکاران، . - 1389

همچنین استدلال میشود بخش کشاورزي به علت استفاده از انرژيهاي فسیلی بین 14 تا 30 درصد از انتشار گازهاي گلخانهاي را تولید میکند . - Reynolds and Wenzlau, 2011 - استفاده از سوخت براي تجهیزات برقی، پمپاژ آب براي آبیاري، افزایش تولید دام و افزایش استفاده از کودهاي غنی شده نیتروژن از جمله فعالیتهایی هستند که به افزایش انتشار گازهاي گلخانهاي در بخش کشاورزي منجر میشوند . - Jebli and Youssef, 2017 - به طورکلی بخش کشاورزي مسئول 20 درصد کل انتشار گاز دياکسید کربن و 70 درصد کل انتشار متان در سطح جهان است . - Some et al., 2017 -

علاوه بر این، در سالهاي اخیر توجه به بحرانهاي انرژي و اهمیت روزافزون تنوع بخشی در این عرصه جهت دستیابی به توسعه پایدار، سهم انرژيهاي تجدید پذیر در سبد جهانی انرژي افزایش یافته و سرمایهگذاري کشورها در این دسته از انرژيهاي پاك رشد چشمگیري داشته است . - Bhattacharyya, 2011 - انرژي تجدید پذیر به عنوان انرژيهاي پاك به انواعی از انرژي اطلاق میشود که برخلاف سایر انرژيهاي فسیلی قابلیت بازگشت مجدد به طبیعت را دارند. از جمله این دسته از انرژيها میتوان به انرژيهاي زیستتوده، بادي، خورشیدي، زمینگرمایی، زیستسوخت، انرژي هیدروژنی و انرژي برقآبی اشاره کرد که از پتانسیل بالایی جهت تأمین تقاضاي انرژي در جهان برخوردارند و سازگاري مناسبی با طبیعت دارند . - Pfeiffer and Mulder, 2013 -

این دسته از انرژيها نقشی قابل توجه در کاهش گازهاي گلخانهاي دارد و میتواند ریسک ناشی از نوسانات قیمت و عرضه سوختهاي فسیلی را بالأخص براي اقتصادهاي وابسته به واردات کاهش دهد . - Apergis and Payne, 2010 - استفاده از مجموعه انرژيهاي تجدید پذیر در ایران هنوز کمتر از 1 درصد از کل مصرف انرژي در کشور است. در حال حاضر هیچ کشوري به طور مطلق از انرژيهاي تجدید پذیر استفاده نمیکند و انرژي مورد نیاز کشورها به نسبتهاي متفاوتی از هر دو دسته انرژيهاي فسیلی و تجدید پذیر تأمین میشود . - WDI, 2016 -

اثر رشد اقتصادي بر محیط زیست زمینهي مشترك پژوهش در میان اقتصاددانان شده است. در مطالعات وسیعی ارتباط مثبتی میان رشد اقتصادي و انتشار CO2 وجود دارد - Shahbaz et al., 2012; Farhani et al., 2013; Shahbaz et al., 2013;. - Shahbaz et al., 2014; Farhani and Shahbaz, 2014; Ahmad et al., 2016; Yu et al., 2018. در برخی مطالعات رشد اقتصادي و رابطه محیط زیستی را در چارچوب منحنی کوزنتس - EKC - بررسی میکنند. EKC نشان میدهد که با افزایش درآمد، انتشار گاز دياکسید کربن افزایش مییابد تا به یک سطح آستانه رسیده و از آن به بعد با افزایش درآمد، انتشار CO2 شروع به کاهش میکند - امیر تیموري و خلیلیان، 1388؛ مداح و عبداللهی،Stern, 2000; Shahbaz et al., 2015; Al-Mulali et al., 1392 . - 2015;انتشار گازهاي گلخانهاي ارتباط نزدیکی با مصرف انرژيهاي پاك و تجدید پذیر در بخشهاي مختلف اقتصادي دارد. این ارتباط در کشورهاي مختلف توسط محققان مورد بررسی قرار گرفته است. در این دسته از مطالعات رابطه میان مصرف انرژي تجدید پذیر و انتشار گازهاي گلخانهاي در دورههاي زمانی کوتاهمدت و بلندمدت، منفی و معنیدار ارزیابی شده است - Sulaiman et al., . - 2013; Mert and Bölük, 2016; Bilgili et al., 2017; Zoundi, 2017 از جمله - 2011 - Tiwari، اثر مصرف انرژيهاي تجدید پذیر بر میزان انتشار گاز دياکسید کربن را در طی دوره 1985-2005 براي کشور هند بررسی نمود. نتایج مطالعه نشان داد که افزایش مصرف انرژيهاي تجدید پذیر موجب کاهش میزان انتشار گازهاي گلخانهاي میشود و تأثیر آن در مقایسه با سایر عوامل ناچیز است. Sulaiman و همکاران - 2013 - مصرف انرژيهاي تجدید پذیر بر میزان انتشار گازهاي گلخانهاي را در طی دوره -2009 1980 براي کشور مالزي مورد بررسی قرار دادند. میزان تولید انرژي الکتریکی توسط منابع انرژي تجدید پذیر به عنوان شاخصی از انرژيهاي تجدید پذیر در نظر گرفته شد. نتایج مطالعه نشان داد که یک رابطه منفی در کوتاهمدت و بلندمدت میان مصرف انرژي-هاي تجدید پذیر و انتشار گازهاي گلخانهاي برقرار است. - 2017 - Zoundi اثر مصرف انرژيهاي تجدید پذیر را بر میزان انتشار گاز دياکسید کربن در 25 کشور منتخب آفریقایی در طی دوره 1980-2012 مورد بررسی قرار داد. نتایج مطالعه نشان داد که مصرف انرژيهاي تجدید پذیر در کوتاهمدت و بلندمدت موجب کاهش انتشار گاز دياکسید کربن میشود، اما تأثیر آن در مقایسه با سایر متغیرها اندك است.

مرور مطالعات تجربی نشان میدهد با توجه به روند رو به رشد انتشار گازهاي گلخانهاي در ایران، هدایت سیاستهاي رشد و توسعه اقتصادي در جهت حفظ توان اکولوژیکی بیش از پیش نمایانتر شده است؛ لذا بررسی و تبیین رابطهي رشد بخش کشاورزي، انرژيهاي پاك و تحولات گازهاي گلخانهاي امري ضروري است. در این راستا، مطالعه حاضر با استفاده از دادههاي دورهي -1393 1368 به ارزیابی تأثیر رشد بخش کشاورزي و مصرف انرژيهاي تجدید پذیر بر سرانه انتشار گاز دياکسید کربن پرداخته است.

مواد و روشها

در این مطالعه جهت بررسی تأثیر رشد بخش کشاورزي و مصرف انرژيهاي تجدید پذیر بر انتشار گاز CO2 از مدل ارائه شده توسط Jebli و - 2017 - Youssef استفاده شد. فرم عمومی این مدل به صورت رابطه 1 است:                

که در رابطه فوق :CO2 سرانه انتشار گاز دياکسید کربن و بر حسب تن در سال، :AGR سرانه ارزش افزوده بخش کشاورزي و معرف رشد بخش کشاورزي - بر حسب دلار به قیمتهاي ثابت سال - 2010، :INCOME درآمد سرانه و به عنوان معیاري از رشد اقتصادي - بر حسب دلار به قیمتهاي ثابت سال 2010 - ، :REC مصرف انرژي تجدید پذیر و عبارتست از سهم منابع تجدید پذیر در کل مصرف انرژي و عبارت e جزء اخلال مدل را نشان میدهد . - WDI, 2017 - در این مطالعه از مدل لگاریتمی-خطی بصورت رابطه 2 استفاده شد:              

در مدل - 2 - ، Ln نشان دهنده لگاریتم طبیعی در پایه عدد نپر است. چنانچه ارتقاء ارزش افزوده بخش کشاورزي به انتشار بیشتر گاز CO2 منجر شود، انتظار میرود که ضریب 1 مثبت باشد و در غیر این صورت ضریب ارزش افزوده بخش کشاورزي - - 1 منفی میشود. همچنین اگر بهبود رشد و توسعه اقتصادي و در نتیجه افزایش درآمد سرانه به انتشار آلودگی منتهی شود، انتظار میرود که ضریب 2 مثبت باشد و در غیر این صورت ضریب درآمد سرانه - - 2 منفی میشود. انتظار بر آن است که با افزایش سهم منابع تجدید پذیر، کیفیت محیط زیست بهتر شود و سرانه انتشار گاز CO2 کاهش پیدا کند؛ لذا انتظار بر آن است که ضریب  3منفی باشد . - Jebli and Youssef, 2017 -

در مدلهاي سري زمانی در صورت غیر ایستا بودن متغیرها مسئله رگرسیون کاذب مصداق خواهد داشت و مشاهده R2 بالا به واسطه ارتباط حقیقی بین متغیرها نیست - گجراتی، . - 1383 بنابراین کاربرد آزمون ریشه واحد در دادههاي سري زمانی جهت تضمین صحت و اعتبار نتایج امري ضروري خواهد بود. در این مطالعه به منظور بررسی ایستایی متغیرها از روش آزمون ایستایی دیکی فولر تعمیم یافته - ADF - استفاده شد.