بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به تأثیر میزان نور دریافتی در رشد و عملکرد گیاهان تحت شرایط رقابت با علفهای هرز، مطالعه حاضر جهت بررسی تأثیرپذیری صفات مورفولوژیک گیاه گندم در شدتهای نوری مختلف در سال زراعی 1393- 94 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری اجرا شد. تیمارها بهصورت طرح بلوکهای کامل تصادفی در قالب کرتهای دوبار خردشده در سه تکرار قرار گرفتند. نتایج حاکی از آن بود که در شدت نور 70 و 50 درصد و شرایط رقابت با علف هرز نسبت به نور معمولی و عدم رقابت با علف هرز ارتفاع بوته دو و شش درصد افزایش یافت. قطر ساقه نیز با کاهش 50 درصد نور در زمان گلدهی گیاه گندم نسبت به نور کامل شش درصد افزایش پیدا کرد.
.1 مقدمه
نور یکی از عوامل محیطی است که بر رشد [8]، اندامزایی و تولیدات گیاهی شامل متابولیتهای اولیه و ثانویه[9] و در نهایت عملکرد گیاهان تأثیر زیادی میگذارد. همچنین از عوامل مؤثر بر فتوسنتز و انتقال مواد بوده و بهعنوان منبع انرژی برای زندگی گیاهان شناخته میشود .[5] از سوی، دیگر علفهای هرز گیاهانی هستند که بهطور طبیعی در اکوسیستمهای زراعی میرویند و برای سیستمهای کشاورزی مضر میباشند و همواره سعی در حذف آنها از این نظامها بوده است .[4] یکی از مشکلات ایجاد شده توسط علفهای هرز کاهش جذب نور توسط گیاهان زراعی است و علت آن رقابت بین گیاه زراعی و علف هرز برای دریافت نور میباشد .[6] نتایج پژوهشی نشان داد که خردل وحشی - Sinapis arvensis L. - و یولاف وحشی - Avena sterilis - در جریان رقابت با گندم با افزایش ارتفاع خود شرایط لازم برای دریافت مقادیر بیشتری از نور را فراهم کرده و صدمه کمتری نسبت به گندم میبینند .[3] از آنجایی که گندم - Triticum aestivum - گیاهی است که به مقدار زیاد و در مساحت وسیعی از زمینهای کشاورزی دنیا کشت میگردد و از نظر اقتصادی و تأمین غذای اصلی از اهمیت بسیاری برخوردار میباشد [2]، بنابراین پژوهش حاضر با هدف بررسی عکسالعمل صفات موفولوژیک این گیاه به تغییر شدت نور در شرایط رقابتی با علفهای هرز طراحی و اجراء شد.
.2 مواد و روشها
پژوهش حاضر در سال زراعی 1393-94 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری بهصورت طرح بلوکهای کامل تصادفی در قالب کرتهای دوبار خردشده در سه تکرار اجرا شد. تیمارهای آزمایشی شامل دو زمان اعمال شدت نور - مرحله گلدهی و دانه بستن - بهعنوان عامل اصلی، سه شدت نور - نور معمولی، 70 و 50 درصد نور معمولی - بهعنوان عامل فرعی و دو سطح رقابت علف هرز - وجین و بدون وجین علفهای هرز - بهعنوان عامل فرعی فرعی بود. بذرهای گندم، رقم مروارید، در پاییز و در کرتهایی به ابعاد 2/5 در 3/5 متر کشت و فاصله بین کرتها از یکدیگر 50 سانتیمتر بود. همچنین فاصله ردیفها از هم 20 سانتیمتر و فاصله هر بوته روی ردیف سه سانتیمتر بود و در زمان کشت کوددهی به میزان 60 کیلوگرم اوره، 90 کیلوگرم سولفات پتاسیم و 110 کیلوگرم در هکتار سوپرفسفاتتریپل صورت گرفت. در مرحله ساقهدهی علفهای هرز در تیمارهای مربوطه وجین شدند. سپس شدت نورهای مورد نظر در مراحل گلدهی و دانه بستن با تعبیه توریهای بازدارندهی نور در بالای کانوپی اعمال و اندازهگیری نور با استفاده از دستگاه سان اسکن انجام شد. پس از رسیدگی فیزیولوژیک گیاه نمونهبرداری به مساحت یک متر مربع انجام و صفات موفولوژیک از قبیل تعداد برگ، ارتفاع بوته، طول پدانکل - با استفاده از خط کش - و قطر ساقه - کولیس دیجیتالی - اندازهگیری شدند. در نهایت تجزیه و تحلیل آماری دادههای بدست آمده از آزمایش با استفاده از نرم افزار SAS نسخه 9/1 انجام شد. میانگینها نیز با استفاده از آزمون حداقل تفاوت معنیدار - LSD - در سطح احتمال پنج درصد مقایسه شدند.
.3 نتایج و بحث
تجزیه واریانس دادههای مربوط به صفات رویشی گیاه گندم - جدول - 1 نشان داد که اثر زمان اعمال شدت نور بر قطر ساقه - P<0/01 - و اثر شدت نور نیز بر قطر ساقه - P<0/01 - معنیدار بود. همچنین برهمکنش زمان و شدت نور بر قطر ساقه - P<0/01 - و شدت نور و وجین بر ارتفاع بوته - P<0/05 - معنیدار بود.
جدول -1 میانگین مربعات اثر شدت نور و زمان اعمال آن بر صفات موفولوژیک گیاه گندم در رقابت با علف هرز
مقایسه میانگین دادهها - شکل - 1 نشان داد در شرایط 100 درصد نور معمولی و رقابت علف هرز کاهش ناچیز ارتفاع بوته نسبت به عدم رقابت با علف هرز مشاهده شد. در شدت نور 70 درصد و رقابت با علف هرز نسبت به نور معمولی و عدم رقابت با علف هرز ارتفاع بوته دو درصد افزایش یافت. در شرایط رقابت با علف هرز در شدت نور 50 درصد افزایش بهترتیب هشت و شش درصدی ارتفاع بوته گندم نسبت به شرایط نور معمولی و رقابت و عدم رقابت با علف هرز مشاهده شد. در شرایط رقابت با علف هرز و کاهش شدت نور از 70 به 50 نیز ارتفاع بوته گندم پنج درصد بیشتر شد - شکل . - 1 گزارشها در همین زمینه نشان داد که هنگام حضور علف هرز در کنار گیاه زراعی میزان نور دریافتی آن تغییر میکند چرا که وجود علف هرز موجب رقابت گیاه زراعی با آن بر سر نور میشود، برای نمونه در رقم جدید هامون ارتفاع گندم در شرایط رقابت با علف هرز بیشتر از ارتفاع آن در شرایط کشت خالص بود که دلیل آن رقابت برای دریافت نور بیشتر در شرایط مخلوط بود.[1] همچنین علفهرز خردل وحشی در مزرعه گندم بهطور معنیداری موجب کاهش ارتفاع بوته، کاهش تعداد دانه در سنبله، کاهش وزن خشک و عملکرد دانه در گندم شد .
