بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی اثر مقادیر مختلف کود نیتروژن بر صفات مورفولوژیک و زراعی ارقام مختلف کنجد تحت رقابت علفهاي هرز آزمایشی بهصورت اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با 3 تکرار در شهرستان امیدیه در تابستان 1392 انجام شد. فاکتور اصلی شامل 3 سطح نیتروژن 0 - ، 50 و 100 کیلوگرم در هکتار - از منبع اوره و فاکتور فرعی شامل ارقام کنجد - ارقام محلی بهبهان، ایلوایت، tn -238 و - tn-240 و دو سطح آلودگی علفهاي هرز - با و بدون علف هرز - بود. نتایج نشان داد که اثرات اصلی مقادیر مختلف کود نیتروژن، علفهاي هرز و ارقام مختلف کنجد بر صفات مورفولوژیک و عملکرد دانه معنیدار بود؛ بهطوريکه در بین سطوح مختلف نیتروژن و ارقام مختلف کنجد بیشترین عملکرد دانه 158/06 - گرم در مترمربع - از تیمار 100 کیلوگرم نیتروژن و رقم محلی بهبهان 151 /38 - گرم در مترمربع - حاصل شد. همچنین برهمکنش کود و رقم بر شاخص سطح برگ و قطر ساقه، برهمکنش رقم و علف هرز بر تعداد شاخه فرعی و شاخص سطح برگ و برهمکنش کود و علف هرز بر تعداد شاخه فرعی معنی دار بود.
مقدمه:
کنجد - . - Sesamum indicum L یکی از قدیمیترین گیاهان روغنی بوده که دانه آن داراي 45 درصد روغن و 19 تا 25 درصد پروتئین است. گیاهان زراعی جهت دستیابی به عملکرد مطلوب به مقادیر زیادي از نیتروژن نیاز داشته و در صورت کمبود این عنصر در خاك، رشد گیاه به مقدار قابل ملاحظهاي کاهش مییابد. رقابت از موضوعات کلیدي و پدیدهاي پیچیده در مباحث اکوفیزیولوژیک جوامع گیاهی است که عوامل بسیاري، از جمله تداخل علف هرز با گیاه زراعی و سطح کاربرد نهادههاي کودي در آن دخالت دارند . - 2 - محققان اظهار داشتند که استفاده از 43/8 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار، به میزان 25 درصد عملکرد دانه کنجد را افزایش داد و درآمد خالص و بهرهوري را به حداکثر رساند . - 1 - نتایج تحقیقات نشان داد که ارتفاع بوته کنجد از 104/6 در سطح صفر نیتروژن به 122/9 سانتیمتر در سطح 90 کیلوگرم نیتروژن در هکتار، افزایش یافت . - 3 -
مواد و روشها:
این آزمایش بهصورت اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با 3 تکرار در شهرستان امیدیه در تابستان 1392 اجرا شد. فاکتور اصلی شامل سه سطح نیتروژن - صفر، 50 و 100 کیلوگرم در هکتار - از منبع اوره و فاکتور فرعی شامل فاکتوریل ارقام کنجد - رقم محلی بهبهان، رقم، tn -238 و - tn-240 و علف هرز با دو سطح عاري از علف هرز و آلوده به علفهرز بود. کاشت بذور کنجد با تراکم 20 بوته در متر مربع - فاصله ردیف و فاصله بوته 50 و10 سانتیمتر - در 15 تیرماه صورت گرفت. شاخص سطح برگ در مرحله شروع پر شدن دانه از مساحتی معادل 0/25 متر مربع محاسبه گردید. جهت تعیین صفات مورفولوژیک و عملکرد دانه پس از حذف اثرات حاشیه هر کرت، سطحی معادل 3 مترمربع در 15 مهرماه برداشت گردید. آنالیز دادهها با استفاده از نرمافزار SAS و مقایسه میانگینها با آزمون LSD و در صورت معنیدار بودن اثر متقابل تیمارها به روش آزمون L.S.means در سطح احتمال 5 درصد انجام شد.
نتایج و بحث:
بر اساس جدول تجزیه واریانس اثرات اصلی نیتروژن، رقم و اثر علف هرز بر ارتفاع بوته معنیدار بود. بیشترین ارتفاع بوته کنجد 133/16 - سانتیمتر - در تیمار مصرف 100 کیلوگرم نیتروژن حاصل شد؛ بهطوريکه این تیمار نسبت به تیمار شاهد افزایش 13 درصدي داشت - جدول . - 2 بهنظر میرسد افزایش کود با فراهم کردن عناصر غذایی مورد نیاز گیاه سبب افزایش رشد و ارتفاع بوته گردیده است. مقایسه میانگین اثر رقم بر ارتفاع بوته نشان داد که بوتههاي رقم ایلوایت بهطور معنیداري از سایر ارقام کوتاه تر بوده و بین سایر ارقام مورد بررسی تفاوت معنیداري از این لحاظ وجود ندارد .همچنین آلودگی به علفهاي هرز سبب کاهش 27 درصدي ارتفاع بوته نسبت به تیمار عاري از علف هرز شد - جدول . - 5 بهنظر میرسد با افزایش رقابت بین گونهاي منابع غذایی و محیطی تخصیص یافته به هر بوته گیاه زراعی کاهش یافته و در نتیجه ارتفاع کنجد کاهش یافته است. نتایج تجزیه واریانس دادهها نشاندهنده تأثیر معنیدار علف هرز و کود نیتروژنه و همچنین برهمکنش نیتروژن در علف هرز و رقم در علف هرز بر تعداد شاخه فرعی در بوته بود - جدول . - 1 در شرایط رقابت و عدم رقابت علف هرز بیشترین تعداد شاخه فرعی بهترتیب مربوط به تیمار کودي 100 و 50 کیلوگرم نیتروژن بود - جدول . - 5 به نظر میرسد که با افزایش مصرف نیتروژن بهعلت افزایش سطح فتوسنتزکننده گیاه، جذب و انتقال مواد فتوسنتزي به مریستم انتهایی و مریستمهاي جانبی افزایش مییابد و مجموعه این عوامل سبب افزایش تحریک مریستم انتهایی و مریستمهاي جانبی و افزایش تعداد شاخههاي جانبی گردیده است. مقایسه میانگین اثر علفهاي هرز و رقم نشان داد که در شرایط رقابت و عدم رقابت بیشترین تعداد شاخه فرعی مربوط بهترتیب مربوط به رقم tn-238 و ایلوایت بود. بهنظر میرسد در شرایط تداخل علفهاي هرز بهدلیل سایهاندازي، رقابت بر سر جذب مواد غذایی و فتوسنتزي و عدم وجود فضاي کافی، منجر به ایجاد محدودیت در تشکیل تعداد شاخههاي فرعی بیشتر میگردد. نتایج تجزیه واریانس دادهها نشان داد که اثرات اصلی کود نیتروژن، رقم و علف هرز و همچنین برهمکنش کود در رقم و رقم در علف هرز بر شاخص سطح برگ معنیدار بود - جدول . - 1 در سطح کودي 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار بیشترین - 5/82 - و کمترین - 4/78 - شاخص سطح برگ بهترتیب مربوط به رقم محلی بهبهان و ایلوایت بود - جدول . - 4 بالا بودن شاخص سطح برگ در سطوح بالاي کود مصرفی به احتمال زیاد میتواند بهدلیل بهبود شرایط جذب نیتروژن در خاك و تأثیر نیتروژن بر افزایش رشد رویشی گیاه بوده است که منجر به افزایش سطح برگ شده است. شرایط آلوده به علف هرز منجر به 22 درصدي شاخص سطح برگ در رقم ایلوایت نسبت به رقم بهبهان گردید. علت کاهش سطح برگ بوته با شرایط تداخل علف هرز را میتوان به افزایش سایهاندازي و عدم دریافت منابع فتوسنتزي کافی بهمنظور گسترش بیشتر سطح برگ نسبت داد. تجزیه واریانس دادهها - جدول - 1 نشان داد که اثرات اصلی کود نیتروژن، رقم و علف هرز و همچنین برهمکنش کود نیتروژن در رقم بر قطر ساقه معنیدار شد. مقایسه میانگین اثر علف هرز بر قطر ساقه - جدول - 2 نشان داد که بیشترین قطر ساقه 15/54 - میلیمتر - مربوط به تیمار عاري از علف هرز بود که 12 درصد بیشتر از شرایط آلوده به علف هرز بود. تجزیه واریانس برشدهی اثر ارقام کنجد در سطوح مختلف کود نیتروژن - جدول - 4 نشان داد که تنها در سطح کودي 100کیلوگرم نیتروژن مصرفی بین ارقام کنجد از لحاظ قطر ساقه تفاوت معنیداري وجود داشت. در تیمار کودي 100 کیلوگرم نیتروژن بیشترین قطر ساقه 19/16 - میلیمتر - مربوط به رقم tn-240 و کمترین قطر ساقه 15/08 - میلیمتر - مربوط به رقم ایلوایت بود
جدول-1 نتایج تجزیه واریانس - میانگین مربعات - عملکرد و اجزاي عملکرد کنجد تحت تأثیر تیمارهاي آزمایشی
جدول -3 مقایسه میانگین اثر متقابل رقابت علفهاي هرز و رقم بر شاخص سطح برگ و تعداد شاخه فرعی کنجد
