بخشی از مقاله
چکیده
بهمنظور بررسی اثر فواصل آبیاری و مقادیر مختلف کود گاوی بر عملکرد دانه و وزن هزار دانه گیاه مرزنجوش، تحقیقی در مزرعه آزمایشی دانشکده کشاورزی دانشگاه ارومیه، در طی دوسال - 1392-94 - انجام گردید. این آزمایش بهصورت کرتهای یکبارخرد شده، در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی و در سه تکرار اجرا شد. فاکتور اصلی در برگیرنده فواصل مختلف آبیاری 1 - ، 2 و 3 هفته یکبار - واکتورف فرعی شامل چهار سطح کود گاوی کاملاً پوسیده - صفر، 10، 20 و 30 تن در هکتار - بود. صفات مورد بررسی در این آزمایش شامل عملکرد دانه و وزن هزار دانه بود. نتایج این آزمایش نشان داد که در طی دو سال آزمایش، تیمارهای فواصل آبیاری، مقادیر کود دامی و برهمکنش بین تیمارها تأثیر معنیداری بر صفت وزن هزار دانه نداشت. از سوی دیگر تأثیر تیمار فواصل آبیاری در هر دو سال بر عملکرد دانه گیاه مرزنجوش معنیدار بود. همچنین تأثیر کود دامی بر این صفت در سال دوم معنیدار بود. از سوی دیگر برهمکنش بین تیمارها تأثیر معنیداری بر عملکرد دانه نداشت. در این تحقیق با افزایش فواصل آبیاری در هر دو سال آزمایش، عملکرد دانه بطور قابل توجهی کاهش یافت. همچنین عملکرد دانه در سال دوم با افزایش مقادیر کود دامی افزایش یافت.
کلمات کلیدی: عملکرد، تنش خشکی، کود آلی، وزن بذر.
مقدمه
گیاهان دارویی بهعنوان گیاهان اقتصادی مهم از ارزش بالایی برخوردارند. مشکلات برداشت بیرویه و خطر انقراض برخی از آنها باعث شده که کاشت و اهلیسازی این گیاهان در سیستمهای زراعی مجدداً مورد توجه قرار گیرد. شناخت دقیق جنبههای زیست شناختی، رشد و تکثیر این گونهها و درک صحیح شرایط اکولوژیک آنها در رویشگاههای طبیعی بهمنظور حفاظت از آنها و پیش بینی واکنش رفتارشان در شرایط زراعی بسیار مهم و ضروری است - نجفی، . - 1385 مرزنجوش - Origanum vulgare L. - یکی از گونههای در خطر انقراض استان آذربایجان غربی است. رشد مرزنجوش بیشتر بهحالت خودرو در نواحی خشک، صخرههای آهکی، سواحل دریاها، دامنه کوهها و جنگلهای مناطق مدیترانهای بهویژه در کشورهای ایران، ترکیه، سوریه، تایوان و بهطور کلی در غرب، شرق و مرکز آسیا و جنوب اروپا است - ایتسوارت، . - 1982
محدودیت آب خاک قابل دسترس بیش از هر عامل دیگری رشد گیاهان دارویی را تحت تأثیر قرار میدهد. در مناطق خشک و نیمه خشک که با محدودیت منابع آب مواجه هستند، افزایش کارآیی مصرف آب از اهمیت بالایی برخوردار است. بنابراین بهمنظور بهبود و یا پایداری عملکرد در شرایط محدودیت رطوبت خاک، استفاده از گیاهان دارویی و معطر متحمل به خشکی اجتناب ناپذیر است. امروزه کاربرد نامناسب و بیش از حد از کودهای شیمیایی، مشکلات متعددی همچون تخریب ساختمان خاک، کاهش نفوذ پذیری خاک، آلودگی نیترات در آبهای زیرزمینی، اسیدی شدن خاک، سمیت عناصر سنگین و تولید گازهای گلخانهای از طریق دنیتریفیکاسیون را به همراه داشته است .
در راستای تولید پایدار گیاهان دارویی، استفاده از نهادههای آلی از جایگاه ویژهای برخوردار است. نهادههای آلی همچون کودهای دامی و کمپوست ضمن فراهمی متعادل عناصر غذایی مورد نیاز برای رشد این گونههای گیاهی، میتواند در بهبود ساختار فیزیکی و شیمیایی خاک نیز مؤثر باشد - درزی و همکاران، . - 1391 در پژوهشی توسط نوروز پور و رضوانی مقدم - 1385 - ، اثر فواصل مختلف آبیاری بر عملکرد روغن و اسانس دانه گیاه سیاهدانه - Nigella sativa - مورد بررسی قرار گرفت. در این آزمایش فواصل آبیاری اثر معنیداری بر عملکرد دانه، درصد روغن، درصد اسانس، عملکرد اسانس و عملکرد روغن داشت. با افزایش فواصل آبیاری عملکرد دانه سیاهدانه کاهش یافت. همچنین درزی و همکاران - 1391 - گزارش نمودند که کود دامی دارای اثر معنیداری بر عملکرد زیست توده، عملکرد دانه، میزان اسانس در دانه و عملکرد اسانس گشنیز - Coriandrum sativum L. - بود. یافتههای این تحقیق نشان میدهد که بیشترین عملکرد زیست توده با کاربرد 20 تن کود دامی در هکتار بهدست آمد. از آنجائیکه تحقیقات اندکی در مورد اثرات تنش خشکی و کودهای آلی بر خصوصیات گیاه مرزنجوش انجام گرفته است، بنابراین تحقیق حاضر با هدف ارزیابی تأثیر فواصل آبیاری و مقادیر مختلف کود دامی بر عملکرد دانه و وزن هزار دانه گیاه مرزنجوش انجام گردید.
مواد و روشها
بهمنظور بررسی اثر فواصل آبیاری و مقادیر کودهای دامی بر عملکرد دانه و وزن هزار دانه گیاه مرزنجوش آزمایشی در سالهای زراعی 1392 الی 1394 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه ارومیه واقع در 11 کیلومتری شهرستان ارومیه به طول جغرافیایی 5 و 45 درجه شرقی و عرض جغرافیایی 32 و 37 درجه شمالی و با ارتفاع 1320 متر از سطح دریا انجام گرفت . این تحقیق بهصورت کرتهای یکبار خرد شده، در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی و در سه تکرار اجرا شد که در زمینی به ابعاد تقریبی 42×12 متر پیاده گردید. فاکتور اصلی شامل فواصل مختلف آبیاری 1 - ، 2 و 3 هفته یکبار که در هر بار حجم آب مصرفی یکسان بود - و فاکتور فرعی دربگیرنده چهار سطح کود گاوی کاملاً پوسیده - صفر، 10، 20 و 30 تن در هکتار - بود. در زمستان سال 1392 ، تیمار کود دامی جهت بهبود خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک در کرتهای آزمایشی به خاک افزوده گردید. همچنین در این آزمایش فاصله روی ردیف 25 سانتیمتر و فاصله بین ردیفها 40 سانتیمتر در نظر گرفته شد. در اوایل اسفندماه بذور گیاه مرزنجوش جمعآوری شده از رویشگاه طبیعی بهمنظور تولید گیاهچههای سالم، در شرایط گلخانه و در گلدانهای پلاستیکی کوچک حاوی مخلوطی از خاک برگ، ماسه و خاک به نسبت 3:2:1 در سطح گلدان کشت شدند و سپس نشاهای رشد یافته در تاریخ 15 اسفندماه به زمین اصلی منتقل شدند. کنترل علفهای هرز در طی آزمایش از طریق وجین دستی پس از هر بار آبیاری زمانی که مزرعه در ظرفیت زراعی بود 4 - وجین در سال اول و 3 وجین در سال دوم - صورت گرفت.
بهمنظور مطالعه صفات زایشی گیاه، اجازه داده شد گیاهان پس از گلدهی وارد مرحله زایشی شوند. در زمان رسیدگی دانهها در قسمتی که به این منظور اختصاص داده شده بود با رعایت اثر حاشیه از طرفین تعداد 5 بوته بهطور تصادفی از هر کرت انتخاب و پس از اندازهگیری صفاتی از جمله ارتفاع بوته، تعداد شاخه در بوته، اندامهای هوایی از نزدیکی سطح زمین قطع و جهت تعیین وزن هزار دانه به آزمایشگاه منتقل و وزن هزار دانه با استفاده از ترازوی دیجیتالی اندازهگیری شد. سپس از سطحی معادل یک مترمربع با رعایت اثر حاشیه از طرفین، گیاهان هر کرت برداشت و پس از خشک کردن جهت تعیین عملکرد دانه در هر کرت با استفاده از ترازوی دیجیتالی مورد استفاده قرار گرفت.
در نهایت دادههای آزمایش با استفاده از نرمافزار SAS Inst. و بر اساس طرح آماری مربوطه مورد تجزیه و تحلیل آماری قرار گرفت. جهت مقایسه میانگین دادهها از آزمون چند دامنهای دانکن در سطح احتمال 5 درصد استفاده شد.
نتایج و بحث
نتایج حاصل از تجزیه واریانس - جدول - 1 نشان داد که تیمارهای اصلی، فرعی و برهمکنش بین تیمارها تأثیر معنیداری بر صفت وزن هزار دانه گیاه مرزنجوش نداشت. از سوی دیگر بررسی صفت عملکرد دانه نشان داد که این صفت تنها به تیمار فواصل مختلف آبیاری در طی دو سال و همچنین تیمار کود دامی در سال دوم واکنش معنیداری نشان دادند - جدول . - 1 بررسی شکل 1 نشان میدهد در طی هر دو سال آزمایش، با افزایش فواصل آبیاری از یک هفته به سه هفته عملکرد دانه بطور معنیداری کاهش یافت، بطوریکه عملکرد دانه با افزایش فاصله آبیاری از یک هفته به سه هفته در سالهای اول و دوم بهترتیب 17/17 و 20/99 درصد کاهش یافت - شکل . - 1 همچنین عملکرد دانه در واکنش به افزایش مقادیر کود دامی در سال دوم، افزایش یافت و کمترین 15/5 - گرم در مترمربع - و بیشترین 16/03 - گرم در مترمربع - عملکرد دانه بهترتیب در تیمارهای عدم مصرف کود دامی و مصرف 30 تن کود دامی بهدست آمد - شکل . - 2 در واقع تنش خشکی با کاهش جذب تشعشع فعال فتوسنتزی، کاهش کارآیی مصرف نور منجر به کاهش عملکرد دانه و کاهش عملکرد و اجزای عملکرد گیاهان دارویی و معطر میشود.
