بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی اثر فواصل آبیاری، کاربرد مالچ و مواد جاذب الرطوبه بر عملکرد کمی و کیفی گیاه رازیانه، در شمال خوزستان، آزمایشی در سال1391 به صورت کرت های یک بار خردشده - اسپلیت پلات - در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در 3 تکرار انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل؛ فواصل مختلف آبیاری در3 سطح - تبخیر به میزان 100 میلی متر، 125 میلی متر و 150 میلی متر از تشتک تبخیر کلاس A به عنوان فاکتور اصلی. مالچ و مواد جاذب الرطوبه در 5 سطح: زئولیت به میزان 4 تن در هکتار، سوپر جاذب 165کیلوگرم در هکتار، باگاس نیشکر به میزان 5 تن در هکتار، کاه گندم به میزان 2/5 تن در هکتار و شاهد - عدم کاربرد مواد - به عنوان فاکتور فرعی انتخاب شدند. نتایج نشان داد که آبیاری بر تمام صفات مورد بررسی بغیر از تعداد ساقه اصلی در بوته، قطر طوقه و قطر چترک معنیدار بود. در تیمار آبیاری 100 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر، بیشترین عملکرد دانه، به مقدار 940/2 کیلوگرم در هکتار بدست آمد. بیشترین درصد اسانس دانه نیز در تیمار آبیاری 150 میلیمتر تبخیر از تشتک تبخیر به مقدار 1/98 درصد بدست آمد. اثر مالچ بر ارتفاع بوته، شاخص سطح برگ، تعداد چترک در بوته، تعداد بذر در چترک، تعداد چترک در چتر، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و درصد اسانس دانه معنی دار بود. با مصرف زئولیت بیشترین عملکرد دانه به مقدار 866/9 کیلوگرم در هکتار بدست آمد. بیشترین درصد اسانس دانه نیز در تیمار کاه گندم به مقدار 1/97 درصد بدست آمد. به نظر می رسد مصرف مالچ و مواد جاذبه الرطوبه منجر به کاهش اثر سوء تنش خشکی بر صفات مورد بررسی شده است.
.1 مقدمه
یکی از ویژگیهای گیاهانی که در تنش رطوبتی قرار میگیرند کاهش تلفات آب از طریق کاهش دادن سطح تعرق و نهاتاًی کاهش سطح قسمتهای هوایی و سطح برگ در زمان کمبود آب است . - 2 - کمبود آب باعث کاهش آماس سلولی شده و اندازه سلولها و تقسیم سلولی را نیز کاهش میدهد. اثر نهایی بر رطوبت بر رشد گیاه بستگی به تعداد دفعات تنش و طول دوره تنش دارد . - 2 - مالچ به هر نوع پوشش زنده و یا غیرزنده ای اطلاق میگردد که بر روی خاک قرار میگیرد . مالچ بسیاری از خواص و شرایط خاک از جمله آب خاک، نفوذپذیری، میزان تبخیر، میزان علفهای هرز، درجه حرارت خاک، میزان هدایت و نگه داری گرما، مواد غذایی خاک، نیتریفیکاسیون، حلالیت مواد معدنی، ساختمان خاک، جمعیت موجودات و میکروبها در خاک و ریشه گیاه، فرسایش پذیری و شوری خاک از طریق شستشو و کنترل تبخیر تحت تأثیر مالچ ها قرار میگیرند. قدمت کاربرد مالچ ها در خاک به سابقه کار کشاورزی میرسد از همان زمان که رومیان باستان جهت صرفه جویی آب، سنگها را در سطح خاک قرار میدادند و چینیها از ریگهای بستر جویها به این قصد استفاده میکردند . - 16 - پوشش پلاستیک نسبت به شن، کاه و کلش، شخم بعد از آبیاری رطوبت را برای یک مدت زمان طولانیتری در خاک حفظ مینماید، لیکن پوشش سادهترین و کاربردیترین شیوه جهت حفظ رطوبت میباشد . - 4 - مالچ ها در اوایل فصل رشد استفاده شده و ممکن است در مواقع ضروری دوباره نیز بکار روند. این ها در ابتدا از طریق کمک به حفظ حرارت گرمای خاک را تأمین میکنند و امکان بذرکاری و نشاکاری زودهنگام بعضی از محصولات شده و رشدشان را تسریع می نمایند. در ادامه مالچ باعث حفظ دما و رطوبت شده و از رسیدن نور خورشید به علف هرز جهت جوانه زنی جلوگیری میکند . - 22 - کاربرد زئولیت میتواند اثر نامطلوب تنش خشکی بر تولید گیاه چه های غیر نرمال را کاهش دهد و سبب افزایش درصد جوانه زنی و وزن خشک گیاه چه در بذور کلزا گردد . - 1 - زئولیت، علاوه بر کاهش ورود اوره به آبهای زیرزمینی، قادر است سرعت انتقال آلودگی را نیز کاهش دهد. دانه بندی زئولیت میتواند بر کاهش آب شویی مواد آلاینده تأثیر معنی داری داشته باشد به طوری که ذرات ریزتر قدرت بیشتری در جذب و نگهداری اوره دارند . - 13 - یکی از علل استفاده از زئولیت در محصولات کشاورزی و بهرهوری خاک، خاصیت جذب رطوبت و نگهداری آن برای مدت طولانی و صرفه جویی در مصرف کود شیمیایی و جلوگیری از آلودگیهای زیست محیطی میباشد. زئولیت با دانه بندی مطلوب موجب بهبود خواص هیدرو فیزیکی خاک میگردد . - 9 - رازیانه گیاهی است هاپلوئید - 2n=22 - و بومی اروپای جنوبی است اما حالا در تمام مناطق مدیترانه ای و آب و هوای معتدل در نیمکره غربی تکثیر و کشت میشود . - 20 - به دلیل توجه روزافزون به درمان با گیاهان و نیز به دلیل مشکلاتی که در رشد این گیاهان در طبیعت وجود دارد، امروزه تمایل به کشف راههای جدید تولید اسانس و متابولیتهای ثانویه افزایش یافته است. با توجه به امکان کشت و بومی بودن گیاه رازیانه در بسیاری از مناطق کشور، اهمیت و لزوم مطالعه و تحقیق در زمینه سازگاری و تأثیر عوامل به زراعی و به نژادی این گیاه ضروری به نظر میرسد. هم اکنون ضرورت توجه بیشتر در مناطق مختلف برای زراعت گیاه رازیانه احساس میشود. هدف اصلی در این پژوهش بررسی تأثیر فواصل مختلف آبیاری و کاربرد انواع مالچ و ترکیبات جاذب الرطوبه بر عملکرد کمی و کیفی رازیانه در شمال خوزستان بود.
.2 مواد و روش ها
این تحقیق در سال زراعی 1391-92 در منطقه هفت تپه 90 - کیلومتری شمال اهواز، بین دو رودخانه دز و شاوور واقع است - به صورت آزمایش اسپلیت پلات - کرت های یک بار خرد شده - در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار اجرا گردید. تیمارهای مورد بررسی در این آزمایش شامل؛
-1 فواصل مختلف آبیاری در3 سطح - تبخیر به میزان 100 میلی متر - Ir1 - ، 125 میلی متر - Ir2 - و 150 میلی متر - Ir3 - از تشتک تبخیر کلاس A به عنوان فاکتور اصلی.
-2 مالچ و مواد جاذب الرطوبه در 5 سطح، زئولیت به میزان 4 تن در هکتار - T1 - ، سوپر جاذب 165کیلوگرم در هکتار - T2 - ، باگاس نیشکر به میزان5 تن در هکتار - T3 - ، کاه گندم به میزان 2/5 تن در هکتار - T4 - و بدون مالچ و مواد جاذب الرطوبه به عنوان شاهد - T5 - به عنوان فاکتور فرعی. در این آزمایش، صفات زیر مورد بررسی قرار گرفت:
- 1 - استخراج و تعیین مقدار اسانس در رازیانه برای استخراج اسانس از میوه رازیانه ابتدا مقدار 100 گرم میوه را با ترازوی دقیق دیجیتالی با حساسیت بالا توزین و سپس آن را در یک هاون چینی پودر کرده و بلافاصله داخل یک بالن 1000 میلیلیتری متصل به یک دستگاه اسانس گیری استاندارد نموده و به آن 500 میلیلیتر آب مقطر افزوده و تا مرحله جوش حرارت داده شد. عمل تقطیر را آنقدر ادامه میدهیم که دیگر بر حجم اسانس استخراج شده چیزی اضافه نگردد. مقدار اسانس استخراج شده را از روی درجات لوله خوانده و درصد آن را محاسبه میگردد . - 12 - اسانس میوهها با استفاده از دستگاه اسانس گیر با آب مقطر با روش تقطیر - Clevenger - استخراج شدند.
شاخص برداشت شاخص برداشت عبارتست از نسبت عملکرد اقتصادی - دانه - به عملکرد بیولوژیک. با توجه به این نسبت، مقدار شاخص برداشت در هر کرت بطور جداگانه محاسبه شد. این شاخص از رابطه زیر بدست آمد. همچنین شاخص هایی که در این تحقیق مورد ارزیابی قرار گرفتند، عبارتند از؛ شاخص سطح برگ، تعداد چتر در بوته، قطر طوقه، قطر چترک، قطر چتر، وزن هزاردانه، عرض دانه، طول دانه، عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک و وزن هزار دانه. برای انجام تجزیههای آماری و مقایسه میانگین ها از نرم افزار SAS استفاده گردید. کلیه میانگینهای بدست آمده با استفاده از نرم افزار فوق تحت آزمون LSD مورد مقایسه قرار گرفت. برای رسم نمودارها از نرم افزار excel استفاده شد.
.3 نتایج و بحث:
- شاخص سطح برگ طبق نتایج حاصل از تجزیه واریانس، آبیاری، مالچ و اثر متقابل این دو فاکتور تأثیر معنیداری بر شاخص سطح برگ داشت - جدول. - 1 بیشترین شاخص سطح برگ در تیمار آبیاری 100 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر با 3/19 و کمترین شاخص سطح برگ نیز در تیمار آبیاری 150 میلی متر تبخیر از تشتک تبخیر با 2/34 بدست آمد. کاهش آب منجر به کاهش جذب عناصر میشود و از این طریق نیز رشد برگ ها کاهش می یابد. بنابراین با کاهش سطح برگ، سطح تعرق گیاه کاهش می یابد و این اولین مکانیسم گیاه برای مقابله با خشکی به حساب میآید. کاهش سطح برگ، سطح جذب نور خورشید و به دنبال آن سطح فتوسنتزی گیاه کاهش و نهاتاًی منجر به کاهش تولید ماده خشک و عملکرد گیاه میگردد . - 23 - تنش کمبود آب فرآیندهای گیاهی را مختل کرده و با افزایش شدت تنش، این اثرات تشدید شده و برخی دیگر از فرآیندها هم تحت تأثیر قرار میگیرند. بارزترین اثر تنش خشکی، کاهش شاخص سطح برگ است . - 26 - نتایج مقایسه میانگینها نشان داد که بیشترین شاخص سطح برگ با مصرف باگاس نیشکر با 3/04 و کمترین شاخص سطح برگ نیز در تیمار شاهد با 2/37 بدست آمد. در بررسی اثر کاربرد مقادیر مختلف سوپر جاذب تحت رژیمهای آبیاری متفاوت بر رشد و تحمل کم آبی در کشت دوم بابونه آلمانی بیان شد که با مصرف سوپر جاذبها شاخص سطح برگ بابونه افزایش پیدا کرد . - 10 - به نظر می رسد که با افزایش شدت تنش خشکی استفاده از مالچ منجر به کاهش اثر سوء تنش خشکی بر شاخص سطح برگ شده است.
