بخشی از مقاله
چکیده
مدیریت کودي نقش مهمی در افزایش عملکرد گیاهان دارویی دارد. جهت بررسی تاثیر سطوح مختلف کودهاي دامی و شیمیایی بر گیاه دارویی شاهدانه آزمایشی در سال 1394 به صورت اسپلیت فاکتوریل در قالب طرح بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعهي تحقیقاتی دانشکدهي کشاورزي دانشگاه بیرجند انجام گرفت. فاکتورهاي مورد آزمایش شامل کود دامی - صفر، 10، 20 و 30 تن در هکتار کود گاوي پوسیده شده - به عنوان کرت اصلی و کود نیتروژن - صفر، 50 و 100 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار از منبع کود اوره - به همراه کود فسفر - صفر و 80 کیلوگرم فسفر خالص در هکتار از منبع کود سوپرفسفات تریپل - به عنوان کرت فرعی و به صورت فاکتوریل بودند.
با افزایش سطوح کود دامی، کود شیمیایی نیتروژن و فسفر، ارتفاع و قطر ساقه افزایش یافت. مقادیر 20 تن کود دامی به همراه 100 کیلوگرم نیتروژن و 80 کیلوگرم فسفر در هکتار و همچنین مقادیر 30 تن کود دامی به همراه 50 کیلوگرم نیتروژن و 80 کیلوگرم فسفر در هکتار تیمارهاي مطلوب براي افزایش عملکرد کمی شاهدانه بودند. بنظر میرسد که استفاده تلفیقی از کودهاي دامی و شیمیایی در مقایسه با کاربرد هر یک از آنها به تنهایی، تاثیر مثبت بیشتري بر رشد و عملکرد شاهدانه دارد.
کلمات کلیدي: عملکرد، کود آلی، کود شیمیایی، گیاه دارویی.
مقدمه
گیاه دارویی شاهدانه یا بنگ متعلق به خانواده، بومی ایران است که جهت استفاده از الیاف، ساخت کاغذ، استخراج روغن، تولید ترکیبات دارویی و مخدر در مناطق گرم کشت میشود . یکی از نکات مهم در زمینهي زراعت گیاهان دارویی توجه به تغذیه گیاه و حاصلخیزي خاك است. با روش صحیح تغذیه گیاه و حاصلخیزي خاك، میتوان ضمن حفظ محیط زیست، کاهش آلودگی منابع آب زیرزمینی، کاهش فرسایش و حفظ تنوع زیستی، کارایی نهادهها را نیز افزایش داد .
نتایج مطالعات محققان نیز نشان میدهد که کاربرد همزمان ماده آلی و کودهاي شیمیایی به میزانی که نیاز گیاهی را تامین کند، در تولید کمی و کیفی گیاهان دارویی موثر است. محققان با بررسی مقادیر مختلف کود دامی، کودهاي شیمیایی و نیز کاربرد تلفیقی آنها در گیاه رازیانه اظهار داشتند که مصرف کود دامی و شیمیایی - لبش - به ترتیب موجب افزایش 78 و 69 درصدي محصول رازیانه گردید، در حالی که کاربرد تلفیقی آنها تولید را تا 122 درصد افزایش داد .
در گیاه دارویی زنیان - بیشترین عملکرد دانه از کاربرد 90 کیلوگرم فسفر60 + کیلوگرم نیتروژن در هکتار به همراه 15 تن در هکتار کود دامی حاصل شد . - 1 - حجم تحقیقات صورت گرفته بر تغذیه شاهدانه نشان میدهد که تا کنون مطالعات زیادي بر روي ویژگیهاي زراعی و تغذیهاي این گیاه دارویی صورت نگرفته است. لذا مطالعه حاضر با هدف بررسی تاثیر کودهاي شیمیایی - نیتروژن و فسفر - و کود زیستی دامی بر ویژگیهاي رشدي، عملکرد و شاخص برداشت گیاه دارویی شاهدانه در شرایط مزرعه انجام شد.
مواد و روشها
آزمایش در بهار 1394 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه بیرجند بر روي گیاه دارویی شاهدانه - تودهي بومی خوسف - انجام گرفت. محل اجراي آزمایش در سال قبل از اجراي آزمایش آیش بود. خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاك محل آزمایش ارائه شده است.
آزمایش در قالب طرح اسپلیت فاکتوریل با سه تکرار به اجرا در آمد. از چهار سطح کود دامی - صفر، 10، 20 و 30 تن در هکتار کود گاوي پوسیده شده - به عنوان پلات اصلی و سه سطح کود نیتروژن - صفر، 50 و 100 کیلوگرم نیتروژن خالص در هکتار از منبع کود اوره - به همراه دو سطح فسفر - صفر و 80 کیلوگرم فسفر خالص در هکتار از منبع کود سوپرفسفات تریپل - به عنوان پلاتهاي فرعی و به صورت فاکتوریل استفاده شد. کاشت شاهدانه در 15 اردیبهشتماه با فواصل بین ردیف 60 سانتیمتر و فاصله روي ردیف 30 سانتی متر در پنج ردیف با عمق کاشت سه تا چهار سانتیمتر به صورت دستی انجام شد.
اعمال تمامی کود سوپر فسفات تریپل و نیمی از کود اوره قبل از کاشت و به صورت خطی با روش کود کاري دستی انجام شد. نیمی دیگر از تیمارهاي کود اوره به صورت سرك - بهجز شاهد - پس تنک اعمال شد. دور آبیاري 10 روز تنظیم شد. در مرحله رسیدگی دانهها - همزمان با مرحله رشدي سخت شدن 50 درصد دانهها - در 20 آبانماه، نمونه گیري از کرتهاي آزمایشی در سطح یک متر مربع براي بوته ماده انجام گرفت.
پس از اندازهگیري ارتفاع و قطر ساقه، بوتههاي ماده هر کرت از ارتفاع پنج سانتی متري خاك بریده و در سایه و هواي آزاد خشک شدند. عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، شاخص برداشت دانه در هر کرت مورد ارزیابی قرار گرفت. تجزیه و تحلیل آماري داده ها با استفاده از برنامه آماري و مقایسه میانگین ها توسط آزمون در سطح پنج درصد انجام شد.
نتایج و بحث
کود دامی و نیتروژن با احتمال %99 بر ارتفاع ساقه موثر بودند و کود فسفر تاثیر معنیداري بر این صفت نداشت - جدول . - 2 با افزایش مصرف کود دامی ارتفاع گیاه افزایش داشت، به طوريکه با مصرف 30 تن در هکتار، ارتفاع گیاه در مقایسه با شاهد 15/28 درصد افزایش نشان داد تیمارهاي 50 و 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار در مقایسه با شاهد ارتفاع گیاه را به ترتیب 10/75 و 17/82 درصد افزایش دادند.
دلیل این افزایش را میتوان به افزایش در تعداد و طول میانگرهها نسبت داد که منتج به افزایش ارتفاع گیاه میشود. سطوح 30، 20 و 10 تن کود دامی در هکتار در مقایسه با شاهد بترتیب سبب افزایش 13/56، 11/74 و 8/15 درصدي قطر ساقه شدند - سطوح 50 و 100 کیلوگرم در هکتار نیتروژن در مقایسه با شاهد بترتیب سبب افزایش 10/46 و 15/89 درصد قطر ساقه شدند به نظر میرسد که با افزایش سطح کود نیتروژن ارتفاع و قطر ساقه هر دو افزایش یافتهاند.
عملکرد دانه بخش اقتصادي گیاه است که به مصرف انسان و طیور میرسد و این عامل تحت تاثیر عوامل محیطی و پتانسیل ژنتیکی گیاه قرار میگیرد. تیمارهاي کود دامی و فسفر - با احتمال - %95 و نیتروژن - با احتمال - %99 اثر معنیداري بر عملکرد دانه داشتند مصرف کود دامی در سطوح 30، 20 و 10 تن در هکتار در مقایسه با شاهد به ترتیب 16/20، 18/55 و 13/14 درصد عملکرد دانه را افزایش دادند .
کودهاي دامی و زیستی با بهبود ساختمان خاك و تهویه مناسب سبب افزایش رشد ریشه، عرضه مناسب عناصر غذایی، بهبود فتوسنتز و در کل با بهبود رشد عمومی گیاه، منجر به افزایش عملکرد دانه میشوند . در این آزمایش بنظر میرسد که نیاز نیتروژنی گیاه براي تولید عملکرد دانه با 50 کیلوگرم نیتروژن در هکتار تامین میشود و افزایش بعدي نیتروژن اثر معنیداري بر عملکرد دانه نداشته باشد و تا حدودي سبب کاهش عملکرد دانه نیز شود، هرچند که در این بررسی این کاهش در تیمار 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار معنی دار نبود .
عملکرد بیولوژیک بیانگر این است که گیاه چه مقدار فتوسنتز حقیقی خود را قادر است به صورت فتوسنتز خالص درآورد. عملکرد بیولوژیک حاصل عملکرد ساقه، برگ و دانه میباشد. در تیمار تلفیقی 20 تن کود دامی به همراه 100 کیلوگرم نیتروژن در هکتار، عملکرد بیولوژیک بیشترین میزان بود برتري نقش مکملی کودهاي تلفیقی دامی و شیمیایی بر روي گیاه از آن جهت است که در ابتداي رشد گیاهان، کود شیمیایی مواد غذایی قابل جذب را براي رشد گیاه فراهم میکند و در دورههاي بعدي رشد، کود دامی مواد غذایی پرمصرف و کممصرف لازم را در اختیار گیاه قرار میدهد.
