بخشی از مقاله
خلاصه
آزمایش در مزرعه تحقیقات کشاورزی و پزشکی هستهای کرج، تحت سیستم کودآبیاری قطرهای، بصورت چهار کرت (هرکدام به ابعاد ١٠*٣ متر) و در چهار تکرار اجراﺀ گردید. طراحی سیستم آبیاری بگونهای بود که هر کرت از ٣ خط آبیاری، به طول ١٠ متر و به فاصله یک متر از یکدیگر قرار گرفته و فواصل هر قطره چکان ٥/٠ متر در نظر گرفته شد. جهت تزریق عناصر کودی در سیستم آبیاری، از یک دستگاه پمپ تزریق کود استفاده گردید. کنترل رطوبت ناحیه ریشه گیاه و برنامهریزی آبیاری، از طریق دستگاه نوترون متر صورت گرفت. جهت اعمال اسید فسفریک نشاندار شده با فسفر-٣٢، پانزده گیاه در انتهای هر کرت (توسط توری) جدا گردیده و سیستم کودآبیاری در مورد ٣ گیاه، در وسط کرت ایزوتوپی حذف و کوددهی از طریق گالن ٢٠ لیتری انجام شد.
اکتیویته کود نشاندار مورد مصرف ٤٣/١٠ مگابکرل در گرم فسفر بود که در طی ٣٦ دور آبیاری (همراه با هر آبیاری) در مزرعه اعمال گردید. برداشت میوه طی ٦ مرحله صورت پذیرفت. در انتهای فصل رویش، جمعا ٣٦
نمونه خاک از سه عمق٢٠، ٤٠ و٦٠ سانتی متر و فواصل ١٧، ٣٤ و ٥٠ سانتی متر، در جهت عمود بر خطوط آبیاری و در جوار گیاهان نشاندار تهیه شد. اکتیویته نمونهها با استفاده از دستگاه Beta Counter اندازهگیری گردید. نتایج حاصل مؤید این مطلب بود که ١/٤٤ درصد از اتمهای فسفر وارد شده به ریشه گیاه گوجه فرنگی
(PdfF) از منبع کود فسفری بوده و نتایج آماری تفاوت معنیداری در خصوص اندامهای مختلف گیاهی از خود نشان نداده است. ٣/٢٣ % از کود فسفردار، مورد استفاده گیاه گوجه فرنگی قرار گرفته که این داده مؤید کارایی مصرف کود، تحت سیستم کود آبیاری قطرهای، در شرایط انجام آزمایش میباشد. میوههای گیاه گوجه فرنگی، ٧/١١% از کود فسفری را مورد مصرف قرار داده و این میزان در رابطه با برگ گیاه ٨/٧%، ساقه ٢/٢% و ریشه ٦/١% بوده است. همچنین بیشترین استحصال اسید فسفریک، در طی هفتههای دوم و سوم برداشت میوه (به میزان ٦٥%) برآورد گردید. ٥/٦١ درصد از کود فسفری، در پروفیل خاک به فواصل٥٠ و عمق٦٠ سانتیمتر توزیع شده و بیشترین تجمع (٤/٩ %) در قطعه واقع در فاصله ٣٤-١٨ و عمق ٦٠-٤١ سانتیمتر ملاحظه گردیده و در نهایت ٢/١٥% از کود فسفری خارج از محیط ردیابی قرار گرفته است.
واﮊههای کلیدی: فسفر-٣٢، کود آبیاری، آبیاری قطرهای، گوجه فرنگی، کارایی مصرف کود فسفری، توزیع فسفر در خاک.
مقدمه
سطح مدیریت یعنی درجه کنترل موفقیتآمیز همه عوامل موثر در تولید محصول (٣). بواسطه نقش ویژه عنصر فسفر در فرایند انتقال انرﮊی، تقسیم سلولی و همچنین شرکت در
فرایندهای رشد و تکامل ریشه، گلدهی، تشکیل میوه و دانه و افزایش مقاومت به امراض، این عنصر بعنوان دومین عنصر کلیدی از نظر تغذیه گیاه درآمده و از جمله عناصر مهم در تولید محصول بشمار میرود (٣، ٢١). کمیتهای معمولا” کوچک فسفر
مکاتبه کننده: میراحمد موسوی شلمانی
٩٣٦ مجله علوم کشاورزی ایران، جلد ٣٤، شماره ٤، سال ١٣٨٢
در خاکها و گرایش آن به واکنش با اجزای تشکیل دهنده خاک و تولید ترکیبات نامحلول و درنتیجه غیر قابل جذب برای گیاه، فسفر را در زمینه حاصلخیزی خاک بسیار مهم میسازد (٣).
یکی از عوامل محدود کننده در کشاورزی متمرکز، کارایی مصرف پایینکود فسفری تحت سیستمهای سنتی میباشد(٢٣).
فرایند تثبیت فسفر در خاکهای اسیدی١ و قلیائی٢ عملا” تحرک این عنصر را در خاک محدود نموده، که پیامد این امر کاهش کارایی انواع کودهای شیمیائی حاوی این عنصر خواهد بود. بدلیل ایستا بودن یون فسفات، حرکت آن در خاک بسیار آهسته بوده، در نتیجه از تلفات آن با آبهای فرونشتی میتوان صرف نظر نمود (٣). در این راستا کاتو و همکاران (١٩٩٥) با استفاده از رادیوایزوتوﭖ 33 P بدین نتیجه دست یافتند که قرار دهی کود فسفری در عمق ٦ سانتی متری منجر به تثبیت ٤/٧٤ درصد از آن (پس از ٣٦ روز) میگردد. در این آزمایش هیچگونه انتقال آلودگی به نواحی اطراف آزمایش و آبهای زیر زمینی ملاحظه نگردید. در آزمایش دیگر، میزان اتلاف فسفر از طریق فرسایش و رواناب ناچیز و در حد ٣ کیلو گرم در هکتار در سال گزارش گردید(٢١). اقبال (١٩٩٠) گزارش نمود که بر اساس نوع خاک و سطح کود، تحرک فسفر باند شده در خاک فرق نموده بصورتی که با افزایش میزان آن (از ١٥ الی ٦٠ کیلوگرم فسفر در هکتار)، به میزان جابجائی فسفر افزوده میگردد.
متوسط میزان جابجائی (پس از ٩٤ روز) توسط ایشان، ٨/١ سانتی متر در خاک Sharpsburg ٣ و ٩/٣ سانتی متر در خاک Nora٤ گزارش شد. در بررسی استعمال منابع محلول فسفر، لایور نفوذ فسفر به عمق ٤/١٠ سانتی متر در خاک شنی و ٣/٧
سانتیمتر در خاک لوم سیلتی (تحت سیستم آبیاری بارانی) را گزارش نمود (١٩). وی در مقایسه نفوذ کودهای مختلف فسفری بدین نتیجه دست یافت که نفوذ منو آمونیوم فسفات، فسفات اوره و اسیدفسفریک همانند یکدیگر میباشند. پاپادوپولوس
(١٩٩٢) در آزمایش بر روی سیب زمینی تحت سیستم کود
١ -واکنش یونهای ارتو فسفات با آهن و آلومینیوم و رسهای سیلیکاتی.
٢ -تبدیل فرمهای منو کلسیم فسفات به دی و تری، رسوب در سطح ذرات کربنات کلسیم و نگهداری فسفات بوسیله رسهای اشباع شده از کلسیم.
Fine, montmorillonitic, mesic typic Argiudoll. -٣
Fine, silty, mixed, mesic udic Haplustoll. -٤
آبیاری بارانی (با محلول ٤٠ قسمت در میلیون٥ فسفر) هیچگونه تجمع فسفر را در پروفیل خاک ملاحظه نکرد. بار یوسف(١٩٩٩)
با استفاده از رادیو ایزوتوﭖ 32P بدین نتیجه دست یافت که استعمال محلول حاوی ٢٠٠ میلیگرم فسفر در لیتر، در خاک شنی موجب تجمع فسفر در عمق و فاصله ٨ سانتیمتر از گیاه میگردد و در خاک رسی، محدوده تجمع کوچکتر شده و به عمق ٦ و فاصله ٨ سانتیمتر محدود میشود. انتظار میرود با اختلاط اسید فسفریک (بعنوان یک منبع فسفر قابل حل) در آب آبیاری، میزان جابجایی فسفر در خاک افزوده گردیده که پیامد این امر کاهش کارایی مصرف کود فسفری میباشد. در این راستا توجه به دو عامل: استفاده از اسید فسفریک و تقسیط کودی از اهمیت ویژهای برخوردار خواهد بود. اصولا” حلالیت فسفاتها در آب همیشه بهترین معیار قابلیت جذب این عنصر برای گیاهان نیست (اگر چه معیار خوبی بشمار میرود) (٣).
تحقیقات صورت گرفته مؤید این مطلب میباشد که استفاده از اسید فسفریک در سیستمهای آبیاری تحت فشار، مزایایی نسبت به کاربرد سایر فرمهای کودی دارد. سالازار و گوادالوﭖ (١٩٩٢)
گزارش نمودند که استفاده از اسید فسفریک تحت سیستم کودآبیاری، باعث کاهش pH به میزان ٥/٠ تا ٨/٠ و کاهش درصد کربنات به میزان ٥/٠ تا ٠/١ در خاکهای قلیایی گردیده است. نرسون در آزمایش خود برتری بین بکارگیری فسفات پتاسیم و اسید فسفریک ملاحظه نکرد (٢٢). استفاده از اسید فسفریک جدا از اینکه اثر زیانآور بر رشد طولی ریشه گیاه ندارد بلکه باعث میگردد بعضی از عناصر کم نیاز غیرمحلول (مانند روی، آهن و منگنز) بطور موقت محلول شوند(٣). در خصوص تقسیط کود فسفری و مصرف آن در دفعات زیاد، نتایج مؤید اثرات مثبت در گیاه گوجه فرنگی میباشد. باریوسف (١٩٨٩)
گزارش نمود که کوددهی فسفر به دفعات زیاد میتواند از نظر زمانی، میانگین غلظت فسفر را در محلول خاک بالا ببرد و در صورتیکه فسفر، یک عامل محدود کننده رشد باشد، تقسیط کود فسفری (بواسطه تحریک ریشهها در خصوص جذب این عنصر)
باعث افزایش میزان محصول ماده خشک، و کاهش رشد علفهای هرز میشود. پرایون در آزمایش تحقیقاتی با استفاده از رادیو ایزوتوﭖ فسفر–٣٢ گزارش نمود که تقسیط فسفر در خاک سولفات اسیدی باعث کاهش میزان تثبیت فسفر در خاک
5. Parts per million (ppm)
