بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی نسبتهای مختلف نیترات به آمونیوم در سطوح مختلف شوری بر میزان وزنتر، وزن خشک و محتوای کلروفیل کل در گیاه مرزنجوش بخارایی آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی انجام گرفت. فاکتور اول نسبتهای مختلف نیترات به آمونیوم در شش سطح 100:0 - ، 87,5:12,5، 75:25، 50:50، 25:75، - 0:100 و فاکتور دوم شوری در دو سطح صفر و 50 میلی مولار سدیم کلرید بود. نتایج حاصل از این پژوهش نشان داد که بیشترین وزنتر و خشک گیاهی در تیمارهای غیرشور و نسبت 25:75 نیترات به آمونیوم بدست آمد و بیشترین مقدار کلروفیل کل در شرایط غیر شور در تیمار0:100 نیترات به آمونیوم مشاهده شد. درصورت اعمال تنش شوری مقدار وزنتر،خشک و کلرفیل کل در تمام تیمارها کاهش یافت و در این شرایط نسبت 50:50 نیترات به آمونیوم اثرات مضر شوری را تعدیل کرد.
کلمات کلیدی: مرزنجوش بخارایی، نیتروژن، نسبت نیترات به آمونیوم، شوری،کشت هیدروپونیک
مقدمه
گیاهان دارویی از ارزش و اهمیت خاصی در تأمین بهداشت و سلامتی جوامع، هم به لحاظ درمان و هم به لحاظ پیشگیری از بیماری ها برخوردارند . - Abdullaev and Espinosa-Aguirre, 2004 - جنس مرزنجوش با نام علمی Origanum متعلق به خانواده Lamiaceae است که در دنیا از تنوع ریخت شناسی و فیتوشیمیایی بالایی برخوردار است . - Zahedi, 1956 and Kokkini, 1999 - این سرده به 10 بخش و 42 گونه تقسیم شده است و گیاهان این تیره در اکثر نواحی کره زمین یافت می شوند ولی بیشینه انتشار آن در مناطق مدیترانه است . - - Parsa, 1956; Zargari, 1968; Rechinge, 1982 طعم، بو و خصوصیات دارویی مرزنجوش که بوسیله اسانس آن تولید می شود از مونوترپنها و سزکوئیترپنها تشکل شده است. برگهای این گیاه در سراسر جهان بعنوان یک ادویه بسیار پسندیده و معطر مورد استفاده قرار میگیرد و علاوه بر استفادههای سنتی، در درمان بیماریهای معده، روده، یبوست، ناراحتیهای تنفسی و صنایع داروسازی، عطرسازی، آرایشی و بهداشتی مورد استفاده قرار میگیرد
نیتروژن یکی از عناصر غذایی بسیار مهم است که رشد، پیشرفت، عملکرد و کیفیت میوه ها را در گیاهان تحت تأثیر قرار میدهد. دو شکل عمده نیتروژن که در شرایط عادی توسط گیاهان استفاده می شود نیترات و آمونیوم است . - Tschop et al., 2009 - علاوه بر مقدار کوددهی، شکل نیتروژن قابلدسترس تأثیر قابل ملاحظهای بر رشد، فتوسنتز - Ali et al., 2013 - ، عملکرد و کیفیت گیاهان میگذارد . - Losak et al., 2008 - در حالت کلی، بیش تر گیاهان شکل نیتراتی را بعنوان منبع نیتروژن استفاده میکنند، درحالیکه ریشه گیاهان میتواند در شرایط کمبود نیترات فرم آمونیومی را نیز جذب کند. زمانی که آمونیوم بعنوان تنها منبع نیتروژن استفاده میشود، بیشتر گونههای گیاهی کاهش رشد، ریزبرگی، مستقیم شدن سیستم ریشهای و در موارد شدید و غلظتهای بالای آمونیوم کلروزه شدن برگ ها را نشان می دهند . - Tabatabaei et al., 2008 - برای بیشتر گیاهان، مخلوطی از نیترات و آمونیوم به عنوان کود عالی نسبت به فقط نیترات یا آمونیوم توصیه شدهاست. نسبت بهینه نیترات به آمونیوم برای رشد گیاه به گونه گیاهی، شرایط محیطی، مرحله رشد گیاه و غلظت کل نیتروژن فراهم شده بستگیدارد .
شوری یکی از فاکتورهای بسیار مهمی است که عملکرد و کیفیت گیاهان را در مناطق خشک و نیمهخشک جهان تحت تأثیر قرار میدهد . - Ikeda and Osawa, 1983 - طبق برآورد سازمان محیط زیست ایالت متحده آمریکا حدود 20 درصد از زمینهای کشاورزی جهان تحت تأثیر تنش شوری قراردارند . - Bybordi, 2012 - بطور کلی گیاهان در محیط شور با سه مشکل عمده روبرو می شوند . - Mohammaddost-shiri, 2009 - اثر نخست و غالب شوری مربوط به کل املاح محلول در خاک است که کاهش پتانسیل اسمزی را بدنبال دارد . - Forment, 2002 - اثر دوم مربوط به وجود یونهای خاص نظیر سدیم، بر و کلر در خاک است که به تنهایی می تواند موجب بروز سمیت در گیاه شده و در سازوکارهای گیاه اختلال ایجاد کند. اثر سوم در حقیقت زائیده ی اثر دوم است که موجب بروز عدم تعادل تغذیه ای در گیاه می شود .
مطالعه پاسخ گیاهان به کودها در شرایط شور سخت است به سبب اینکه غلظت بالای نمکها باعث نامتعادل شدن عناصر غذایی جذب شده میگردد. مطالعات نشان میدهند که کاربرد کودها در خاکهای شور ممکن است منتج به افزایش، کاهش یا عدم نغییر در مقاومت به تنش شوری گیاه شوند. به عبارت دیگر پاسخ گیاه به کودها به شدت تنش شوری در منطقهی ریزوسفر ریشه بستگی دارد . - Mass and Grattan, 1999 - بیشتر تحقیقات نشان میدهند که افزایش نیترات در محلول غذایی جذب کلراید را کاهش می-دهد . - Feigin et al., 1987; Martinez and Creda, 1989 - هدف از انجام این آزمایش بررسی تاثیر نبستهای مختلف نیترات به آمونیوم در شرایط شور و غیرشور بر مقدار وزنتر، وزنخشک و کلروفیل گیاه دارویی مرزنجوش بخارایی بود.
مواد و روشها
این پژوهش در گلخانه تحقیقاتی گروه خاکشناسی - واقع در دانشگاه ارومیه - در شهریور ماه 1395 انجام شد. پژوهش حاضر به صورت فاکتوریل درقالب طرح کاملأ تصادفی با دو فاکتور، شامل فاکتور اول نسبتهای مختلف نیترات به آمونیوم در 6 سطح 100:0 - ، 87,5 :12,5، 75:25، 50:50، 25:75، - 0:100 و فاکتور دوم غلظت شوری در دو سطح - صفر و 50 میلی مولار سدیم کلرید - بر روی مرزنجوش بخارایی انجام شد. غلظت نیتروژن کل در این پژوهش 15 میلی مولار بود. این تحقیق دارای 12 تیمار و 3 تکرار بود که در مجموع 36 گلدان مورد استفاده قرار گرفت. بستر کشت ما نسبت 1:1 ماسه به پرلیت بود. محلول غذایی هوگلند و آرنون نیز با کمی تغییر مطابق جدول 2 بدست آمد. میزان pH محلولهای غذایی نیز با اسیدکلرید بر روی 6/5 تنظیم شد تا جذب عناصر غذایی به راحتی صورت گیرد. تیمار شوری نیز بعد از استقرار کامل گیاه اعمال شد. عناصر غذایی هوگلند و آرنون طبق جدول 2 و نسبتهای مختلف نیترات به آمونیوم طبق جدول 1 به محیط کشت اضافه شد. پس از گلدهی و اتمام دوره رشد گیاهان برداشت شد و وزنتر گیاهان با ترازوی دیخیتال اندازه گیری شد و وزن خشک گیاهان نیز بعد از خشک شدن گیاهان در سایه بدست آمد. اندازه گیری کلروفیل نیز با روش - Lichtenthaler and Wellburn, 1985 - انجام شد. با استفاده از نرم افزار Excel نمودارها رسم شد .
نتایج و بحث
کاربرد نسبتهای مختلف نیترات به آمونیوم در سطوح شوری صفر و 50 میلی مولار سدیم کلرید، تاثیرمتفاوتی بر وزنتر، وزن خشک و کلروفیل کل گیاه مرزنجوش بخارایی داشت. همانطوری که در جدول 3 مشاهده میکنید، نتایج حاصل از تجزیه میانگین دادهها نشان دادند که گیاهان تیمار شده با نسبت 25:75 نیترات به آمونیوم در شرایط غیرشور حداکثر مقدار وزنتر را داشتند 44,9 3,3 - گرم - . کمترین میزان وزنتر در تیمارهای غیرشور مربوط به گیاهان تیمار شده با نسبتهای بالای آمونیوم بود و درتیمار با نسبت 100:0 نیترات به آمونیوم به کمترین میزان خود رسید 29,1 2,7 - گرم - . در این رابطه اشرف - 1999 - گزارش نمود که گیاهان آفتابگردانی که با نیترات تیمار شده بودند دو برابر گیاهان تیمار شده با آمونیوم، وزن تر داشتند. روند کاهش وزن-تر با اعمال تیمار شوری در کاربرد نسبت 50:50 نیترات به آمونیوم کندتر بود و این تیمار حداکثر مقدار عملکرد را در زمان استفاده از تیمار شوری داشت 35,8 3,1 - گرم - . بایبوردی و همکاران - 1390 - نیز در آزمایشی که بر روی کلزا انجام داده بودن به این نتیجه رسیدند که در شرایط شور نسبت 50:50 نیترات به آمونیوم حداکثر عملکرد وزنتر، وزنخشک و بیش ترین میزان اسید
