بخشی از مقاله
چکیده
موسیر - - Allium altisimum Regel. یکی از گونه های دارویی و صنعتی مهم جنس Allium در ایران می باشد. هدف از این مطالعه بررسی چگونگی تاثیر وزن اولیه غده مادری و کود دامی - گاوی - بر زادآوری و عملکرد پاز خواهری موسیر می باشد. بدین منظور آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی مجتمع آموزش عالی شیروان در سال 92 انجام شد. فاکتوراول وزن اولیه غده بذری در 4 سطح - 15 -25,25 - 35, 35 - 45, 45 -55 - وفاکتور دوم کود دامی در 3 سطح 0 - ،60 , 40 تن در هکتار - و با سه تکرار انجام شد. نتایج بدست آمده نشان دادکه سطوح مختلف کود دامی و وزن اولیه غده بذری بروی در صد تولید پیاز خواهری ،وزن پیاز خواهری و عملکرد پیاز خواهری در سطح پنج درصد معنی دار بود.مقایسه ی میانگین ها نیز بیانگر این بود که بیشترین عملکرد پیاز خواهری مربوط به سطح چهارم وزن اولیه غده بذری - 169/5 گرم - و سطح سوم کود دامی 119 - گرم - می باشد.
کلمات کلیدی: موسیر،عملکرد،کود دامی، زادآوری
.1 مقدمه
انسان در طول تاریخ وابسته به گیاهان دارویی بوده و در عصرحاضر نیز علیرغم پیشرفتهای وسیع و فراگیر علمی و صنعتی تمایل انسان برای استفاده از این گیاهان نه تنها کاهش نیافت ، بلکه در مواردی نیز افزایش نشان میدهد .[9] کشور ایران دارای منابع غنی گیاهان دارویی بوده و از لحاظ آب وهوایی، موقعیت جغرافیایی و زمینه رشد این گیاهان یکی از بهترین مناطق جهان محسوب میگردد، ولی متاسفانه علیرغم دارا بودن این پتانسیل ها،استفاده از این گیاهان به صورت خودرو و زراعی به نحوی که در دیگرکشورها معمول است، هنوز در ایران که تاریخچه چشمگیری در این زمینه دارد مورد توجه قرار نگرفته است.[11]
موسیر - - Allium altissimumRege گیاهی است چندساله از خانواده آلیاسه 5 دارای غده زیرز مینی و از محصولات فرعی مراتع می باشد که در رویشگاههای مرتفع و طبیعی رشد میکند . این گیاه بومی ایران-توران میباشد و به طور سنتی به عنوان ادویه، چاشنی غذایی در بین ایرانیان و در طب سنتی به عنوان یک گیاه دارویی شناخته شده است .[8] پیاز وساقه های زیرزمینی موسیر دارای خواص دارویی زیادی از جمله درمان رماتیسم، ترمیم زخمهای سطحی، دفع سنگ کلیه، کاهش فشارخون، ضد اسهال، اشتهاءآور، تقویت کننده سیستم گوارش است.
همچنین عصاره پیاز موسیر مانع از تکثیر سلولهای سرطانی میشود.[6] این گیاه در ایران از لحاظ بهره برداری از منابع طبیعی به دلیل شرایط ویژه زیستگاه و زادآوری جزء گیاهان غیرمجازبه بهره برداری محسوب میشود. با توجه به اینکه بخش اعظم اینگونه از طبیعت جمع آوری میشود، لذا افزایش تقاضا برای این نوع گونه ها باعث تخریب و بهره برداری بیرویه از آنها در طبیعت شده با اینوجود مطالعاتنسبتاً اندکی روی بهینه سازی شرایط رشدی این گونه ارزشمند صنعتی انجام شده است از این رو باید شرایطی را برای گیاه فراهم کرد که گیاه وادار به زادآوری بیش از یک غده شود تابتوان با در نظر گرفتن حفظ گیاه در طبیعت از آن بهره برداری کرد. به نظر می رسدتعیین وزن اولیه غده بذری برای تولید یک گیاه قوی که بتواند مواد غذایی جهت تولید ساقه گل دهنده و ذخیره آن در بذور و غده یا غده های زاد آوری شده - حداقل2غده در هرگیاه - را فراهم سازد بسیار مهم می باشد.
لذا غده هاباید از وزن مناسبی برخوردار باشند. بعلاوه در اختیار قرار دادن مواد غذایی بیشتراز جمله کود دامی احتمال افزایش وزن غده های تولیدی را افزایش می دهد. با این اهداف این طرح به منظور اهلی سازی گیاه و مطالعه تاثیر وزن اولیه غده و کود دامی بر زادآوری و وزن غده موسیر - - Allium altissimum Regl در شرایط مزرعه اجرا می شود تا ازین طریق گامی در جهت اهلی سازی آن برداشته شود و فشار موجود بر عرصه ها و رویشگاهای طبیعی کاهش یابد.
.2تئوری و پیشینه تحقیق
تحقیقات اندکی در ایران در خصوص گیاه موسیر انجام شده است. عمده تحقیقات در ایران و سایر نقاط دنیا در زمینه خاصیت درمانی موسیر بوده است.
دربررسی اثر سطوح مختلف نیتروژن،فسفر و پتاسیم بر عملکرد،فتوسنتز و پیگمانهای - رنگیزه های - فتوسنتزی،کلروفیل و غلظت نیتروژن اجزای گیاه دارویی موسیر - Allium altissimum Regel - در محیط کنترل شده گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی فردوسی به این نتیجه رسیدند که افزایش نیتروژن تاثیر معنی داری در افزایش عملکرد خشک و تر پیاز و میزان نسبی کلروفیل داشت. نیتروژن،فسفر و اثرات متقابل انها تاثیر معنی داری بر افزایش فتوسنتز برگ گیاه داشت.
ولی پتاسیم تاثیر معنی داری بر صفات مورد مطالعه نداشت.[2] در مطالعه اثر تاریخ کاشت و تراکم بوته بر عملکرد و صفات مورفولوژیکی گیاه موسیر - - A.altissimum Regel در شرایط آب و هوایی مشهد گزارش کردند که بین عملکرد پیاز - وزن تر - و وزن پیاز مادری،تعداد پیاز های مادری در بوته، تعداد دانه ، وزن هزار دانه،عملکرد دانه،ارتفاع، خشک اندام های هوایی،همبستگی مثبت و معنی داری وجود داشت.همچنین آنها اظهار داشتند در شرایط آب و هوایی وزن مشهد کاشت موسیر در25مهر باتراکم18بوته در متر مربع برای تولید پیاز و تراکم 14بوته در متر مربع برای تولید دانه عملکرد مطلوبی را تولید خواهد کرد .[4]
درمطالعه فنولوژی موسیر - . - A.altissimum Regel و بررسی چگونگی زراعی نمودن آن گزارش کردند که بذرآن دارای خواب می باشد و سرمای5 درجه سانتیگراد به مدت 8هفته باعث15درصد جوانه زنی بذور شد و اسید سولفوریک غلیظ به مدت 20دقیقه در دمای 25درجه سانتیگراد موجب جوانه زنی بذور به میزان 23درصد شد. و در خصوص تکثیر گیاه از طریق بذر اظهار داشتند که در سال اول بذر تنها یک برگ لوله ای شکل تولید و در انتهای فصل رویشی یک پیاز کوچک تولید می کند و پس از 4 الی 5سال گیاه به مرحله زایشی وارد و همراه تولید گل اذین یک پیاز خواهری تولید می کند.[1]
.3مواد و روش ها
این تحقیق در سال زراعی 91-92 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی شیروان واقع در 10 کیلومتری محور شیروان- بجنورد با عرض جغرافیای 270 26 درجه و طول جقرافیایی 570 45 درجه و ارتفاع 1067 متری از سطح دریا اجرا شد. کود دامی را طبق سطوح در نظر گرفته شده در طرح به زمین داده شده و سپس غده ها در 30مرداد 1392 کشت شدند.فواصل بین ردیف ها ثابت و 50 سانتیمتر در نظر گرفته شد.تراکم کاشت در این آزمایش نیز40 بوته در متر مربع در نظر گرفته شد.
فاصله ی بین کرت ها ./5 متر و فاصله ی بین بلوک ها2 متر لحاظ شد. اندازه هر کرت 2 متر مربع - - 2*1 در نظر گرفته شد که شامل 4 ردیف بود. کاشت غده ها در مرداد ماه انجام و بلافاصله آبیاری گردید،آبیاری های بعدی به فاصله ی 7روز انجام شد و با شروع بارندگی درزمستان خاتمه یافت و بلافاصله با شروع فصل بهار آبیاری مجدد شروع و تا زمانی که برگها زرد شدند ادامه داشت. این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با دو فاکتور وزن اولیه غده بذری در 4 سطح - 15-25, 25-35, 35-45, 45-55گرم - و کود دامی در 3 سطح 60, 0,40 - تن در هکتار - و با سه تکرار انجام شد..داده های حاصل از اندازه گیری صفات در این آزمایش توسط نرم آفزارهای MINITABوMSTATC آنالیزو رسم نمودارها و جداول توسط برنامه های WORD وEXCEL انجام شد.
.4نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس نشان دادکه سطوح مختلف وزن اولیه غده مادری بر روی ارتفاع گل آذین در سطح پنج درصد معنی دار بود. مقایسه میانگین ها - جدول - 2 نشان داد که بیشترین ارتفاع گل آذین مربوط به سطح چهارم وزن اولیه غده مادری - 87/89 سانتیمتر - وسطح دوم کود دامی 81/93 - سانتیمتر - می باشد. براساس نتایج جدول تجزیه واریانس - جدول - 1 تاثیر فاکتورهای مورد نظر برروی حجم غده در سطح پنج در صد معنی دار بود همچنین مقایسه ی میانگین ها - جدول - 2 نشان داد که بیشترین حجم غده نیز مربوط به سطح چهارم وزن غده مادری و سطح سوم کود دامی می باشد. براساس نتایج جدول تجزیه واریانس - جدول - 1 اثر هریک از تیمارهای وزن اولیه غده موسیر و کود دامی - گاوی - بر وزن پیاز خواهری در سطح پنج درصد معنی دار بود. مقایسه ی میانگین ها - جدول - 2 بیانگر آن است که بیشترین وزن پیاز خواهری مربوط به سطح چهارم وزن اولیه غده مادری با - - 12/81گرم و سطح سوم کود دامی با - 8/51 - گرم بوده است.
به نظر می رسد افزایش وزن اولیه ی غده بذری و افزایش منابع غذایی موجود در غده مادری برای رشد گیاهچه قویتر و همچنین کاربرد کود دامی نیز سبب افزایش وزن پیاز خواهری شد. نتایج جدول نجزیه واریانس - جدول - 1 نشان داد که اثر وزن اولیه پیاز مادری و کود دامی بر شاخص سطح برگ در سطح پنج درصد معنی دارد. مقایسه ی میانگین ها - جدول - 2 بیانگر این بود که بیشترین شاخص سطح برگ مربوط به سطح چهارم وزن اولیه غده مادری - 520/3 سانتیمتر مربع - وسطح دوم کود دامی - 440/9 سانتیمترمربع - و کمترین شاخص سطح برگ مربوط به سطح دوم وزن اولیه غده مادری - 256/7 سانتیمترمربع - و سطح اول کود دامی 304/8 - سانتیمترمربع - بود.
به نظر می رسد کم بودن شاخص سطح برگ در وزن پایین غده مادری و عدم کاربرد کود سبب کاهش جذب نور،کاهش سرعت رشد محصول و در نتیجه کاهش تجمع ماده خشک شده است.نتایج آزمایشی که برروی آنالیز رشد هندوانه - . - Cucumis melo L تحت شرایط خاک های شور و قلیایی انجام شده بود،کاهش عملکرد و ماده خشک به دلیل کاهش سطح برگ و در نتیجه کاهش جذب نور را نشان داد.همچنین ایشان اظهار داشتند یک همبستگی مثبت و معنی داری - - r= %88 بین شاخص سطح برگ و تجمع ماده وجود داشت.[12] اثر وزن اولیه ی غده
