بخشی از مقاله
چکیده
با تولید روز افزون مواد بیولوژیک، بکارگیری آنها در عرصه کشاورزی به عنوان کود بیولوژیک نقش بسزایی در افزایش عملکرد محصولات زراعی و تغذیه انسان دارد. این پژوهش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار در سال 1394 در یک مزرعه تحقیقاتی واقع در شهرستان مرودشت بهمنظور بررسی تأثیر تلقیح باکتریهای محرک رشد ازتو باکتر و نیتروکسین در مقایسه با کود اوره بر دو رقم تریتیکاله سناباد و جوانیلو در سه تکرار انجام شد. برای کرت های آزمایشی کودی حدود150 کیلوگرم اوره در سه مرحله استفاده شد و 100 کیلوگرم کود سوپرفسفات تریپل و 50 کیلوگرم در هکتار کود سولفات پتاسیم برای تمام کرت ها اضافه شد. همچنین به مقدار 20 کیلوگرم در هکتار نیتروژن خالص نیز به کرت های مایع تلقیح اضافه شد. تأثیر فاکتور تلقیح بر عملکرد دانه تریتیکاله، تعداد سنبله در متر مربع، تعداد دانه در سنبله، وزن صد دانه، طول سنبله، نیتروژن اندامهای هوایی و نیتروژن دانه معنیدار گردید و تأثیر رقم نیز بر صفاتی چون عملکرد دانه، وزن صد دانه، طول سنبله و نیتروژن اندام هوائی معنیدار شد. لیکن تاثیر اثرات متقابل این دو فاکتور مورد بررسی بر هیچ یک از صفات مورد ارزیابی معنیدار نگردیده است. تیمار ازتوباکتر با عملکرد دانه 5300 کیلوگرم در هکتار، با تیمار N150 در بالاترین کلاس آماری قرار گرفت و کمترین مقدار مربوط به تیمار شاهد 2693 - کیلوگرم - بود، و نیتروکسین نیز با عملکرد حدود 3500 کیلوگرم در سطحی بالاتر از شاهد قرار گرفت. در مجموع کاربرد کودهای بیولوژیک حاوی باکتری های افزاینده رشد برتری نسبی نسبت به شاهد نشان داد و در بعضی صفات نیز همتراز با مصرف N150 بود.
مقدمه
باکتریهای ازتوباکتر با استفاده از مکانیسم های مختلفی چون تثبیت بیولوژیک نیتروژن، تولید هورمون اکسین، توسعه سیستم ریشه ای گیاه، ترشح اسیدهای آلی در ریزوسفر قادر به افزایش عملکرد میباشند. این ریز جانداران قادرند با استفاده از مکانیسم های مذکور تا بیست درصد افزایش عملکرد را باعث گردند .[1] پاسخ غلات به ازتوباکتر و نیتروکسین بر حسب سویه باکتری در شرایط خاک و آب و هوای منطقه متفاوت بوده و در موارد پاسخ مثبت محصول حدود 7 تا 12 درصد و حداکثر تا 39 درصد گزارش شده است.[4] ازتوباکتر حاوی تعدادی از باکتری های مفید و بسیار کارا از جنس Azosprillivm , Azotobater میباشد. کودهای زیستی نیتروژن از طریق ترشحات حلکننده باکتریهای کاهش pH توانسته است عناصر مختلف غذایی بیشتر را به صورت محلول در اختیار گیاه قرار دهند و با تولید بیشتر مواد فتوسنتزی در افزایش تولید مؤثر واقع شدهاند.[8] محققین گزارش کردند که ازتوباکتر و سویههای ریزوبیوم قادر به سنتز برخی و یا تمام ویتامینهای گروه B محلول در آب و از طرفی اتصال سیدروفور تولید شده توسط باکتریهای یون آهن و تشکیل کلات آهن، این عنصر غذایی را از دسترس انواع بیماریزای گیاهی خارج کرده و به این ترتیب رشد گیاه را مورد حمایت قرار میدهند.[7] عمو آقایی و همکاران - 1382 - گزارش کردند که، وزن هزار دانه و درصد پروتئین دانه گندم تحت تأثیر باکتری ازتوباکتر افزایش یافت. با توجه به اینکه ازتوباکتر، باکتری تثبیتکننده نیتروژن هستند و این عنصر مادهی اولیهی تشکیل پروتئین میباشد، احتمالاً یکی از دلایل افزایش درصد پروتئین با کاربرد ازتوباکتر، کار تثبیت نیتروژن توسط این باکتری میباشد. احتشامی و همکاران - 1386 - گزارش کردند، که مصرف کودهای بیولوژیک روی ذرت باعث میشود میکروریز و ریزجانداران افزایش یابد و اثر مثبت بر جذب عناصر غذایی و عملکرد دارد. به لحاظ اهمیت تغذیه نیتروژن در گیاه تریتیکاله و همچنین به جهت جدی بودن خطرات مصرف کودهای شیمیایی برای محیط زیست، استفاده از روش های بیولوژیک برای تأمین نیاز غذایی تریتیکاله و در عین حال حفظ عملکرد قابل قبول، در سال های اخیر اهمیت زیادی پیدا کرده است. لذا این آزمایش با هدف بررسی تأثیر دو نوع کود بیولوژیک در مقایسه با کود شیمیایی اوره، در دو رقم تریتیکاله سناباد و جوانیلو، به اجرا در آمد.
مواد و روشها
این تحقیق به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال 1394 در در یک مزرعه تحقیقاتی واقع در شهرستان مرودشت - موقعیت جغرافیایی52 درجه و 48 دقیقه طول جغرافیایی و 29 درجه و 52 دقیقه عرض جغرافیایی و ارتفاع 1595 متری از سطح دریا - انجام شد. به این منظور سطوح تلقیح مواد بیولوژیک و کود در چهار سطح شامل مصرف 150 کیلوگرم نیتروژن از منبع کود اوره 150 - کیلوگرم اوره - ، ازتو باکتر و نیتروکسین و شاهد - بدون کود و تلقیح - و سطوح ارقام تریتیکاله در دو سطح شامل رقم سناباد و جوانیلو در سه تکرار انجام شد. در این آزمایش از دو رقم سناباد و جوانیلو استفاده شد. برای اعمال کود نیتروژنه برای کرت های آزمایشی کودی 150 کیلوگرم نیتروژن خالص در سه مرحله و همچنین 100 کیلوگرم کود سوپرفسفات تریپل و 50 کیلوگرم در هکتار کود سولفات پتاسیم برای تمام کرتها اضافه شد. همچنین به مقدار 20 کیلوگرم در هکتار نیتروژن خالص نیز به کرتهای مایع تلقیح اضافه شد. در تیمار بدون کود و بدون مایع تلقیح فقط کودهای پتاسه و فسفاته استفاده شد. به منظور تعیین ویژگیهای فیزیکی و شیمیایی خاک مزرعه، تعداد 20 نمونه به طور تصادفی از خاک مزرعه، از عمق صفر تا 30 سانتی متر به وسیله بیل برداشته شد و کاملا با هم مخلوط گردید و بدین ترتیب یک نمونه مرکب تهیه شد. از این نمونه مرکب، مقداری خاک به آزمایشگاه خاک مرکز تحقیقات کشاورزی شیراز منتقل شد که نتایج آن در جدول 1 آمده است. در طول دوره رشد، تنک کردن و وجین علف هرز انجام شد. بعد از کشت بذرها بلافاصله آبیاری صورت گرفت. بعد از تاریخ کشت هر 7 روز یکبار آبیاری صورت میگرفت، آبیاری به صورت نشتی انجام میشد. برای تجزیه و تحلیل داده از نرم افزار SAS و MSTATC استفاده شد و رسم نمودارها با نرم افزار Excel انجام شد.
جدول .1 ویژگی های خاک محل آزمایش در عمق صفر تا 30 سانتی متر
شکل -1 میزان بارش در سال زراعی 1393-94 در ایستگاه زراعی مرودشت
نتایج و بحث
تأثیر فاکتور تلقیح بر عملکرد دانه تریتیکاله، تعداد سنبله در متر مربع، تعداد دانه سنبله، وزن صد دانه، طول سنبله، نیتروژن اندام های هوایی و درصد نیتروژن دانه معنی دار گردید و تأثیر رقم نیز بر صفاتی چون عملکرد دانه، وزن صد دانه، طول سنبله و نیتروژن اندام هوائی معنی دار شد. اما تاثیر اثرات متقابل این دو فاکتور مورد بررسی بر هیچ یک از صفات مورد ارزیابی معنیدار نگردیده است. تیمار ازتوباکتر با عملکرد دانه 5300 کیلوگرم در هکتار، با تیمار N150 در بالاترین کلاس آماری قرار گرفت و کمترین مقدار مربوط به تیمار شاهد 2693 - کیلوگرم - بود، و نیتروکسین نیز با عملکرد حدود 3500 کیلوگرم در سطحی بالاتر از شاهد قرار گرفت - شکل . - 2 رقم سناباد با عملکرد 4403 کیلوگرم در هکتار نسبت به رقم جوانیلو با عملکرد دانه 3365 کیلوگرم در هکتار در سطح آماری بالاتری قرار داشت - شکل . - 3 تیمار ازتوباکتر با 381/53 سنبله در متر مربع بیشترین و تیمار شاهد با 250/68 سنبله کمترین مقدار را به خود اختصاص دادند. همچنین تیمارهای N150 و ازتوباکتر به ترتیب با 45/46 و35/17 عدد دانه در سنبله بیشترین و تیمار شاهد با 26/23 دانه کمترین مقدار را به خود اختصاص دادند.
