بخشی از مقاله
چکیده
زیره سیاه یکی از اعضای خانواده چتریان می باشد و در برخی از نواحی ایران بصورت خودرو وجود دارد. زیره سیاه به علت خفتگی به سختی جوانه میزند و به همین دلیل رویش آن در ایران فقط به برخی از رویشگاه های خاص محدود شده و جوانه نمی زند. برخی از عوامل فیزیکی و شیمیایی می توانند موجب شکستن و رفع خواب بذر گیاهان و القای جوانه زنی در آنها شوند. هدف از این پژوهش یافتن تیمارهای مناسب برای برطرف نمودن خفتگی بذر زیره سیاه بوده و چندین روش برای شکستن خواب بذر مورد بررسی قرار گرفته است. برای تعیین اثر تیمارهای مختلف هورمونی و شیمیایی در برطرف نمودن خفتگی بذر زیره سیاه از غلظت های - صفر،1 ، 2 میلی مولار - جیبرلیک اسید - - GA و - صفر،1 ، 2 میلی مولار - اسید سالیسیلیک - SA - استفاده شد. از طرف دیگر جهت بررسی تیمارهای فیزیکی، تیمار حرارتی به کار برده شد، بدین صورت که بذرها به سه قسمت تقسیم و در شرایط دمای اتاق - - 22 ° ،در یخچال در دمای - 3- 4 ° - و همچنین در فریزر در دمای - - - 16 ° به مدت 15 روز قرار گرفتند. نتایج نشان داد که ترکیب تیمار 2میلی مولار GAو SA در دمای - -16 ° - بیشترین درصد جوانه زنی معادل - - %71 و سرعت جوانه زنی معادل - 19.80 - داشته اند و بیشترین میانگین زمان جوانه زنی مربوط به تیمار SA، یک میلی مولار بدون حضور جیبرلیک اسید معادل - - 0.63 بوده است.
کلمات کلیدی: اسید سالیسیلیک، اسید جیبرلیک، تیمار حرارتی، جوانه زنی، زیره سیاه،
مقدمه
گیاهان دارویی یکی از منابع بسیار ارزشمند در گستره وسیع منابع طبیعی ایران محسوب میشوند، که در صورت شناخت علمی، کشت، توسعه و بهره برداری صحیح، میتوانند نقش مهمی در سلامت جامعه، اشتغالزایی و افزایش صادرات غیر نفتی ایفا نمایند. تقریبا بیش از 80 درصد گیاهان دارویی مهم و قابل مصرف دنیا در اکثر نقاط ایران کشت میشود. لذا میتوان گفت که سرمایهگذاری روی گیاهاندارویی برای کشور سودآوری کلانی میتواند داشته باشد - . - 9
یکی از مهمترین گیاهان دارویی خانواده چتریان - Apiaceae - زیره سیاه ایرانی - - Bunium persicum می باشد و در ایران به صورت وحشی در بعضی از مناطق می روید. محل پراکنش زیره سیاه در ایران در ارتفاعات کوه های مرکزی، جنوب شرقی و شمال شرقی کشور به خصوص اطراف کرمان، تهران، سمنان و خراسان می باشد.
بذر زیره سیاه دارای مقادیر قابل توجهی اسانس است که در صنایع دارویی به عنوان ضد نفخ و بادشکن و در صنایع غذایی، شیرینی سازی، نوشابه سازی، کنسروسازی و صنایع بهداشتی و آرایشی استفاده های فراوان دارد - . - 2
زیره سیاه ایرانی به علت خواب بذر و سختی جوانه زنی به میزان کمی در ایران کشت می شود و تولید اصلی آن مربوط به رویشگاههای طبیعی می باشد. بررسی فنولوژیکی زیره سیاه نیز نشان داده است که جوانه زنی بذر زیره
در بهار پس از گذراندن دوره سرمایی صورت می گیرد - . - 17
پیش تیمار بذر بهعنوان یک راهکار جهت افزایش استقرار گیاهچه به ویژه در شرایط نامطلوب مطرح است.
پرایمینگ بنا به تعریف، به تیمار بذر قبل از کاشت اطلاق میشود که بوسیله آن بذر مرحله اول جوانهزنی را طی میکند، ولی به دلیل پایین بودن میزان آب جذب شده از خروج ریشهچه ممانعت به عمل میآید. به عبارت دیگر در طی پرایمینگ، بذر از مرحله جوانهزنی تا شروع تقسیم سلولی تحریک میشود و پس از خشک شدن و آبگیری مجدد از همان نقطههای که خشک شده بود، شروع به فعالیت میکند - . - 4 پرایمینگ بذر با غلظتهای بهینه هورمونهای رشد گیاهی به طور مؤثری موجب افزایش قابل توجه در جوانهزنی، رشد و عملکرد محصول در گونههای مختلف گیاهان زراعی در هر دو شرایط تنش و بدون تنش میشود - . - 16
تنظیم زمان جوانه زنی از طریق خواب بذر یک راهبرد مهم بقاء در بسیاری از گونه های گیاهی است که از جوانه زنی در زمان نامطلوب جلوگیری می کند. این فرایند بسیار پیچیده است و توسط فاکتورهای مختلف داخلی و خارجی تنظیم می شود که دما مهمترین فاکتور خارجی و هورمونهای گیاهی بویژه اسیدجیبرلیک مهمترین فاکتور داخلی می باشد - . - 12 علاوه بر این، موثر بودن جیبرلیک اسید در جوانه زنی یک فاکتور کلیدی در گروه بندی انواع خواب بذر مورفوفیزیولوژی می باشد. زیره سیاه یکی از گونه های مهم دارویی می باشد ، اما وجود خواب بذر و درصد پایین جوانه زنی مهمترین عامل بازدارنده جهت کشت این گیاه به شمار می رود. برخی ازمطالعات موثر بودن دما های پایین را در شکستن خواب بذر زیره سیاه گزارش کرده اند - 21،. - 20 بهادری و جوانبخت - 11 - نیز ترکیب اسیدجیبرلیک و کینیتن را مهمترین فاکتور برای شکست خواب و افزایش سرعت و درصد جوانه زنی زیره سیاه گزارش کردند.
در یک بررسی تأثیر جیبرلیک و سالیسیلیک اسید بر شاخصهای جوانهزنی و آنزیمهای آنتی اکسیدان بذر انیسون تحت تأثیر دگرآسیبی چهار گونه علف هرز مورد ارزیابی قرار گرفت ونتایج نشان داد که هر دو ماده موجب افزایش جوانه زنی بذر شده است - . - 8
مواد و روش ها
پژوهش حاضر به منظور ارزیابی تأثیر پیش تیمار های اسیدجیبرلیک و سالیسیلیک اسید و همچنین تیمارحرارتی بر شاخص های جوانه زنی بذر گیاه دارویی زیره سیاه صورت گرفته است. جهت انجام این پروژه بذور زیره سیاه از مناطق ییلاقی استان کرمان - رابر - جمع آوری شد. سپس بذور را به سه دسته تقسیم کرده ، دسته اول را در دمای اتاق - 22-24 - درجه سانتی گراد، دسته دوم در یخچال در دمای3-4 درجه سانتی گراد و دسته سوم در داخل فریزر در دمای -16 درجه سانتی گراد به مدت 15 روز قرار داده شد. سپس بذور را با الکل 75 درصد به مدت 15 دقیقه ضدعفونی وسپس به وسیله آب مقطر در سه مرحله شستشو داده شد ، پس از آبکشی بذرها به مدت 24 ساعت در محلول های هورمونی قرار گرفتند. آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب بلوک های کامل تصادفی تحت 27 تیمار که شامل: جیبرلیک اسید در سطوح - صفر، 1 و2 میلی مولار - ، سالیسیلیک اسید در سطوح - صفر، 1 و2 میلی مولار - و تیمارحرارتی در سه سطح - دمای اتاق - 22-24 - ، دمای یخچال - - 3-4 و دمای فریزر - - -16 درجه سانتی گراد در سه تکرار قرار داده شدند.
کشت ها در شرایط استریل انجام و در هر پتری 100عدد بذر کشت شد. شمارش بذرهای جوانه زده از روز پنجم آغاز جوانه زنی به مدت 15 روز در یک ساعت معین انجام شد. ملاک جوانه زنی ظهور1میلی متر از ریشه چه بود.
صفات مورد ارزیابی در این آزمایش درصد جوانه زنی:
طبق فرمول زیر محاسبه گردید.
تعداد - ×100/تعداد بذر های جوانه زده تا روز nام - = درصد جوانه زنی
سرعت جوانه زنی:
طبق فرمول زیر محاسبه گردید.
/n - تعداد بذر جوانه زده nام - = سرعت جوانه زنی استفاده شد. - n تعداد روز گذشته از آغاز جوانه زنی - .
میانگین زمان جوانه زنی:
طبق فرمول زیر محاسبه گردید.
n D، :D تعداد روزهای محاسبه شده از زمان شروع جوانه زنی
تجزیه و تحلیل داده های با نرم افزار spss و مقایسه میانگین ها با آزمون دانکن انجام شد و گرافها با نرم افزار Excel تهیه شدند.
نتایج و بحث بررسی درصد جوانه زنی زیره سیاه
نتایج نشان داد که تیمار جیبرلیک اسید و سالیسیلیک اسید دو میلی مولار در تیمار حرارتی -16°c باعث افزایش درصد جوانه زنی در گیاه زیره سیاه شده است. همچنین کمترین میزان درصد جوانه زنی مربوط به تیمار اسید سالیسیلیک یک میلی مولار و عدم حضور جیبرلیک اسید در تیمار حرارتی 22° مشاهده شد - شکل . - 1
شکل-1 تأثیر غلظت های مختلف سالیسیلیک اسید، جیبرلیک اسید و تیمار حرارتی بر درصد جوانه زنی زیره سیاه
