بخشی از مقاله
بررسي اثرتيمارهاي هورموني اسيد جيبرليک، کينتين ، ساليسيليک اسيد بر صفات پياز زعفران زراعي (.Crocus sativus L)
چکيده :
زعفران گياهي علفي ، چند ساله ، از جنس کروکوس و متعلق به خانواده زنبقيان است . در بين ٨٥ گونه شناخته شده از اين گياه زعفران زراعي اهميت ويژه اي دارد. زعفران از مهم ترين گياهان دارويي و ادويه اي است که ترکيب کروسين موجود در کلاله آن عليه سلولهاي سرطاني عملکرد خوبي دارد. اسانس موجود در کلاله آن اثر محرک بر سيستم اعصاب دارد و مواد تلخ موجود در آن به هضم غذا نيز کمک مي کند. اين گياه دارويي و ادوي اي در کشورهاي اسپانيا، ايتاليا، هند، مراکش کشت و کار مي شود. باتوجه به اينکه بيش از ٩٠ درصد سطح زير کشت زعفران دنيا به ايران اختصاص دارد ولي عملکرد آن در مقايسه با ساير کشورها پايين مي باشد و از آن جايي که زعفران يک گياه پيازي است و بهبود کيفيت پياز بر گل آوري اين گياه تاثير به سزايي دارد. اين تحقيق به بررسي اثر سه هورمون جيبرليک اسيد، کينتين ، ساليسيليک اسيد بر صفات پياز زعفران پرداخته است . اين آزمايش که به صورت فاکتوريل ، در قالب طرح بلوک کامل تصادفي با سه فاکتور هورموني اسيد جيبرليک در سه سطح (٠،١٠٠،٢٠٠)، ساليسيليک اسيد در سه سطح (٠،٥٠،١٠٠) و کينتين در سه سطح (٠،١٠،٢٠) قسمت در ميليون و در سه تکرار مي باشد اجرا شد.
محلول پاشي در اسفند ماه به فاصله ١٥روز يک بار در سه نوبت بر روي بوته هاي سبز زعفران انجام شد. نتايج نشان داد که اثر متقابل سه هورمون توام با يکديگر بر تعداد پيازچه ، وزن کل پياز و وزن بزرگترين پياز زعفران معني دار شده است . بر اين اساس مقايسه ميانگين حاصل از آن ها نشان داد که که تيمار ppm٥٠ ساليسيليک اسيد با ppm ١٠ کينتين توام با يکديگر بيش ترين مقدار را از نظر صفت بزرگترين پياز دارا بوده است . تيمار ppm ٢٠٠ جيبرلين با ppm٢٠ کينتين بيش ترين مقدار در صفت وزن کل پياز دارا بوده است . تيمار ppm ١٠٠ساليسيليک اسيد بيش ترين تعداد پيازچه را نسبت به شاهد دارا بوده است .
کلمات کليدي: زعفران، جيبرليک اسيد، اسيد ساليسيليک، کينتين ، تعدا پيازچه ، وزن پيازچه
١- مقدمه
زعفران گياهي علفي ، چند ساله ، ازجنس کرکوس و متعلق به خانواده زنبقيان است . در بين ٨٥ گونه شناخته شده از جنس کرکوس، زعفران زراعي از اهميت ويژهاي برخوردار است . محصول زعفران يکي از گرانبهاترين ادويه و از نظر دارويي نيز بسيار با ارزش است [١]. تکثير اين گياه بوسيله پيازهاي توپر(کورم) صورت مي گيرد. قسمت خوراکي زعفران کلاله سه شاخه حاصل از گل مي باشد [٢]. اين گياه علاوه بر ايران در مناطق ديگري از جهان نيز کشت مي شود اما بيش از ٨٤ درصد سطح زير کشت آن در دنيا به ايران تعلق دارد [٣]. لازم به ذکر است که در سال ١٣٨١بالغ بر٥١ هزار هکتار از زمين هاي ايران به کشت زعفران اختصاص داشته است . اما ميزان عملکرد اين گياه در مقايسه با ساير کشورهاي توليد کننده پايين است به طوري که متوسط عملکرد زعفران در ايران در سال اول کشت ،٠.٢٣کيلوگرم و در سال دوم ١.٨ کيلوگرم در هکتار مي باشد، اما در کشور اسپانيا به عنوان دومين کشور توليد کننده زعفران ميزان عملکرد در سال اول کشت ٦-٤ کيلوگرم و در سال دوم ١٢-١٠ کيلوگرم در هکتار است . متوسط عملکرد ٢٥ ساله زعفران در ايران ٤.٧ کيلوگرم در هر هکتار است [٤] و در کشورهاي ايتاليا، اسپانيا و يونان عملکرد اين گياه به ترتيب ٨.٤ و ٦.٥ و ٥ کيلوگرم در هر هکتار مي باشد. علت افزايش عملکرد در اين کشورها استفاده از سوخهاي درشت به عنوان بذر و انجام صحيح عمليات کاشت ، داشت و برداشت مي باشد [٥]. شايان ذکر است در زعفران زراعي ، درصد سبز شدن، تعداد برگها و درصد گلهاي توليدي تابع قطر پيازهاست و کشت پيازهاي با قطر ٣ سانتي متر به بالا با وزن تقريبي ١٠ گرم گزارش شده است [٦]. اندازه پياز زعفران در ميزان گلدهي آن نيز اثر مثبت دارد ولي بر وزن کلاله ها تاثيري ندارد
[٧]. از فاکتورهاي مهم در توليد اين گياه مي توان به عوامل محيطي (درجه حرارت)، هورمونهاي رشد و مقدار ذخائر پيازها (به عنوان عامل تکثيرگياه) اشاره کرد. در اين ميان هورمون ها با توجه به نقشي که در فعاليت هاي فيزيولوژي و فرايندهاي بيوشيميايي گياه دارند نقش به سزايي در توليد اين گياه دارند. براي مثال هورمون جيبرلين يکي از هورمونهاي تنظيم کننده رشد گياهي است که اثرات متنوع و متفاوتي در مراحل رشد گياهان دارد. هم چنين در عصاره سوخهاي زعفران زراعي ، ترکيبات مشابه جيبرلين وجود دارد که در مراحل رشد و نمو مقدار آنها در سوخهاي مادري در مرحله گلدهي گياه ، مي توان يافت [٨]. پاندي و سري واستا در سال ١٩٧٩ گزارش کردند که درصد فعال شدن (جوانه زني ) چشم هاي موجود در روي سوخ ها، تعداد برگ ها و درصد گل هاي توليدي زعفران به اندازه پيازها بستگي دارد. پيازهاي درشت تر نه تنها در همان سال اول عملکرد مزرعه را بالا مي برند بلکه از طريق توليد پيازچه هاي بيش تر و درشت تر گل آوري و عملکرد مزرعه را براي سال دوم و سوم نيز افزايش مي دهند[٩]. سايتوکين ها مي توانند رشد پداژه ها را بهبود بخشند. محلول پاشي سايتوکينين روي برگها با تاثير بر روي تقسيم سلولي ، انداز پيازچه ها و با تحريک رشد جوانه جانبي تعداد پداژک ها را افزايش مي دهند [١٠]. کافي در آزمايشي يک بار در بهمن و يکبار در خرداد ماه محلول جيبرلين و کينتين در جوانه بنه زعفران تزريق کرد و مشاهده کرد که اين هورمونها باعث رشد بوته قوي تر، ريشه ها و برگهاي طويل تر و تعداد گل بيش تر گرديد [١١]. ساليسيليک اسيد به دليل نقش هاي متنوع تنظيم کنندگي اش در متابوليسم گياه يک هورمون گياهي قوي مي باشد و در تنظيم و رشد و نمو گياه، برهمکنش گياه با ساير موجودات زنده و واکنش به تنش هاي محيطي ، از جمله تنش شوري نقش دارد. علاوه بر اين نقش آن در جوانه زني بذور، عملکرد ميوه، گلدهي در گياهان ترموژن، جذب و انتقال يونها، هدايت روزنه اي و تنفس ثابت شده است . اين هورمون در ايجاد مقاومت به بيماري ها و دامنه وسيعي از تنش هاي اکسيداتيو موثر مي باشد [١٢] از آنجا که ميزان عملکرد زعفران در سال اول به شدت متاثر از اندازه و ذخائر پيازهايي است که به عنوان بذرکشت مي شوند [١٣] و اين پيازها با رشد و نمو خود در سال اول از زمان کشت تاپايان دوره رشد، سبب بوجود آمدن پيازهاي دختري مي شوند که به عنوان بذر گياه در سال دوم محسوب خواهند شد و پيازهاي توليد شده جديد نيز به صورت تسلسل عملکرد سال هاي بعدي را متاثر مي کنند. لذا اين تحقيق به بررسي اثر سه هورمون جيبرليک اسيد، کينتين ، ساليسيليک اسيد بر وزن، قطر و تعداد پيازچه زعفران پرداخته است .
٢- مواد و روش
اين تحقيق در مزرعه قادر آباد در غرب استان اصفهان و در ٤٥ کيلومتري شهرستان نجف آباد در اسفند ١٣٩١ اجرا شد که پيازهاي آن در سال ١٣٨٨ از دولت آباد اصفهان خريداري و کشت شدند محلول پاشي در سه نوبت به فاصله ١٥ روز يک بار در اسفند و فروردين بر روي بوته سبز انجام شد و در تابستان سال بعد پس از زرد شدن برگ ها پيازچ ها از خاک خارج شدند و فاکتورهاي تعداد پيازچه ، وزن پيازچه و قطر پيازچه اندازه گيري شدند.
آزمايش به صورت فاکتوريل در قالب بلوک کامل تصادفي با سه فاکتور هورموني اسيد جيبرليک در سه سطح (٠، ١٠٠، ٢٠٠)، کينتين در سه سطح (٠ و ١٠ و ٢٠) و ساليسيليک اسيد در سه سطح (١٠٠،٥٠،٠) قسمت در ميليون و در سه تکرار اجراشد. دادهها با نرم افزار sas مورد تجزيه و تحليل آماري قرار گرفتند و مقايسه ميانگين با آزمون دانکن در سطح احتمال ٥ درصد انجام شد.
٣- نتايج
نتايج حاصل از تجزيه واريانس مربوط به صفات پياز زعفران شامل تعداد پيازچه ، وزن بزرگترين پياز و وزن کل پياز در جدول (١) ارائه شده است . نتـايج حاکي از آن است که اثر متقابل سه هورمون جيبرليک اسيد، کينتين ، ساليسيليک اسيد در سطح احتمال ٥ درصد بر وزن بزرگترين پياز و در سـطح يـک هزارم درصد بر تعداد پيازچه و وزن کل پياز معني دار شده است .
تيمارGASK١٢٢ بيش ترين مقدار رادر صفت وزن بزرگترين پياز دارا بوده است ولي اختلاف آن در سطح ٥ درصد آزمون
