بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی اثر پیش تیمار سالیسیلیک اسید بر ویژگیهای رویشی دانه رست کتان روغنی تحت تنش شوری آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در 3 تکرار اجرا شد. فاکتورهای آزمایشی شامل پیش تیمار بذور با سالیسیلیک اسید در سطوح صفر - شاهد - و 0/1 میلیمولار و تنش شوری در سطوح صفر - شاهد - ، 50، 200 و 400 میلیمولار و بود. نتایج به دست آمده نشان داد که شوری 50 میلیمولار بر وزن تر و خشک ریشه و ساقه تأثیر معنیدار نداشت ولی با افزایش سطوح شوری از میزان آنها کاسته شد، همینطور مشاهده گردید که با افزایش شوری پرولین ریشه و ساقه افزایش و کلروفیل a، کلروفیل b و کلروفیل کل کاهش پیدا کرد. بیشترین تأثیر در تیمار 400 میلیمولار شوری به دست آمد.
مقدمه
کتان - Linum Usitatissimum L. - گیاهی علفی، یکساله، ساقه برافراشته به ارتفاع 20 تا 50 گاهی 100 سانتیمتر، خودگرده افشان و متعلق به تیره کتان میباشد - امیدبیگی، . - 1384 شوری خاک یک مشکل جهانی در تولید محصولات کشاورزی میباشد. غلظتهای بالای کلروسدیم باعث تغییرات قابل ملاحظهای در الگوی رشد گیاهان میشود. شوری تهدیدی دائمی برای ثمردهی گیاه به حساب میآید، در نتیجه در آینده شوری تهدیدی برای تأمین غذا میباشد . - Kafi and Kham, 2008 - گیاهی که تحت تنش قرار میگیرد به دلیل بسته شدن روزنه که باعث محدود شدن CO2 و در نتیجه باعث کاهش میزان فتوسنتز میشود و رشد گیاه کم میشود. تنش شوری با افزایش غلظت یونهای سمی درون پیکر گیاه منجر به کاهش رشد و تولید گیاه میگردد . - Kumer Parida and Bandhu Dasa, 2005 - در مطالعهای - فرهادی و همکاران، - 1393 به این نتیجه رسیدند که شوری بر محتوای رطوبت نسبی، پایداری غشا، کلروفیل a و پرولین برگ معنیدار بود و سطوح مختلف شوری باعث کاهش معنیدار تمام صفات اندازه گیری شده شد. همچنین بیان شده است - ولی زاده و همکاران، - 1392 که در حضور تنش شوری وزن تر و خشک برگ، وزن تر و خشک ساقه و عملکرد تر و خشک بوته در گیاهان دارویی اسطوخودوس، بهلیمو و رزماری کاهش پیدا میکند. اثر بهبودی سالیسیلیکاسید بر رشد گیاهان تحت تنش غیرزیستی میتواند به نقش آن در جذب مواد غذایی، ارتباط آبی، تنظیم روزنهای، نرخ فتوسنتز و مقدار کلروفیل مربوط باشد . - Noreen and Ashraf, 2008; Eraslan et al., 2007 - سالیسیلیکاسید باعث افزایش بعضی از هورمونهای گیاهی شامل اکسین و سیتوکنینها شده و از این طریق باعث بهبود رشد و افزایش فتوسنتز میشود و در نتیجه روی عملکرد و اجزای عملکرد تأثیر میگذارد. در شرایط تنش، سالیسیلیکاسید از طریق تأثیر بر بیوسنتز اتیلن، پیری برگها را به تأخیر انداخته و از این طریق مدت زمان حفظ سطح برگ افزایش و به دنبال آن فتوسنتز و انتقال مواد فتوسنتزی به مخازن افزایش مییابد - Shakirova . - & Bezrukova, 1997 مطالعات انجام شده توسط - Ghai, 2002 - نشان داد که مقدار رنگریزهها در گیاهان سویای تیمار شده با سالیسیلیکاسید افزایش مییابد. همچنین مقدار کلروفیل و کارتنوئیدها در برگهای ذرت افزایش مییابد . - Sinha et al., 1993 - محققین گزارش نمودند سالیسیلیکاسید بر فتوسنتز و رشد گیاه تحت شرایط تنشزا، اثر مثبت دارد. در واقع سالیسیلیکاسید این عمل را از طریق توسعه واکنشهای ضدّ تنشزایی، نظیر افزایش در تجمع پرولین، انجام میدهد و باعث تسریع در بهبود رشد پس از رفع استرس میشود - Shakirova . - & Bezrukova, 1997 با توجه به مطالب ذکر شده هدف از انجام این پژوهش بررسی اثر پیش تیمار سالیسیلیک اسید بر ویژگیهای رویشی دانه رست کتان روغنی تحت تنش شوری بود.
مواد و روش
این آزمایش به صورت فاکتوریل در قالبطرح کاملاً تصادفی و در سه تکرار در دانشگاه ملایر در سال 1394 صورت پذیرفت. فاکتورهای مورد مطالعه شامل پرایمینگ بذور با سالیسیلیک اسید در دو سطح صفر، 0/1 میلیمولار و تنش شوری در چهار سطح صفر - شاهد - ، 50، 200 و 400 میلیمولار بود. بذور مورد نیاز از مؤسسه ماهان بذر در اصفهان تهیه شد. بذور ضدعفونیشده توسط هیپوکلریت سدیم 5 درصد به مدت 24 ساعت درون غلظتهای سالیسیلیک اسید به همراه تیمار شاهد - آب مقطر - قرار گرفتند. بعد از 24 ساعت بذور از ظروف مخصوص تیماردهی خارج شدند و پس از خشک شدن، تعداد 8 بذر در عمق 1 سانتیمتری خاک، داخل گلدانها که به طور مساوی از خاک، ماسه و گیاخاک پر شده بودند کشت و در شرایط گلخانهای نگهداری گردیدند. به مدت زمان یک ماه هر سه روز یکبار به اندازه 100 میلیلیتر آب به گلدانها داده شدند. پس از یک ماه گلدانهای شاهد با آب و بقیه گلدانها با تیمارهای 50، 200، 400 میلیمولار کلرید سدیم آبیاری شدند. برای سنجش کلروفیل 0/2 گرم بافت تر در هاون چینی حاوی 5 میلیلیتر استون %80 سائیده و بر روی کاغذ واتمن شماره یک صاف گردید. سپس حجم عصاره بدست آمده با استون به 15 میلی لیتر رسید. شدت جذب نوری عصاره در طول موجهای 663/2، 646/8 و 470 نانومتر به روش اسپکترو فتومتری خوانده شد. برای تنظیم دستگاه از استون 80 درصد به عنوان شاهد استفاده شد. غلظت این رنگیزهها با استفاده از فرمول زیر محاسبه گردیده برای سنجش و استخراج پرولین از روش Bates et al . - 1973 - استفاده شد. برای تهیه معرف نین هیدرین، 1/25 گرم نین هیدرین در 30 میلیلیتر استیک اسید گلاسیال و در حضور حرارت ملایم با استفاده از هیترومگنت حل شد. سپس 20 میلیلیتر فسفریک اسید 6 مولار اضافه و کاملاً به هم زده شد. این محلول در دمای 4 درجه سانتیگراد به مدت 24 ساعت پایدار میباشد. برای سنجش محتوی پرولین 0/5 گرم بافت تر در 10 میلیلیتر سولفور سالیسیلیک اسید 3درصد در هاون چینی سائیده و کاملاً همگن شد. عصاره حاصل با کاغذ واتمن شماره 2 صاف و حجم آن یادداشت شد. 2 میلیلیتر از عصاره صاف شده با 2 میلیلیتر محلول نین هیدرین و 2 میلیلیتر استیک اسید گلاسیال مخلوط شده و به مدت یک ساعت در بن ماری 100 - درجه سانتیگراد - قرار گرفت. پس از آن با قرار دادن لولههای آزمایش به مدت 10 دقیقه در حمام یخ واکنش مذکور پایان یافت. سپس 4 میلیلیتر تولوئن به محتویات هر لوله اضافه گردید و به مدت 15 ثانیه با دست به شدت تکان داده شد. فاز رویی که شامل تولوئن و پرولین بود از فاز آبی جدا شد و جذب آن به وسیله دستگاه اسپکتروفومتری در طول موج 520 نانومتر تعیین گردید. در این بخش از تولوئن به عنوان شاهد استفاده شد. پس از پایان آزمایشات، آنالیز دادهها با استفاده از نرم افزار آماری SAS و مقایسه میانگینها به روش آزمون چند دامنهای دانکن در سطح 5 درصد صورت گرفت.
نتایج وزن خشک ریشه
بر اساس نتایج حاصل شده از تجزیه واریانس اثر شوری در سطح احتمال یک درصد بر روی وزن خشک ریشه معنیدار بود. اثر سالیسیلیک اسید و اثر متقابل شوری با سالیسیلیک اسید بر وزن خشک ریشه معنیدار نشد - جدول . - 1 اطلاعات به دست آمده از نتایج مقایسه میانگین بیانگر این بود اعمال شوری 50 میلیمولار تفاوت معنیداری با شاهد نداشت، ولی با افزایش شوری به 200 و 400 میلیمولار وزن خشک ریشه کاهش پیدا کرد، همچنین سطوح 200 و 400 میلیمولار شوری در یک گروه آماری قرار گرفت - جدول . - 2 نتایج مقایسه میانگین وزن خشک ریشه تحت تأثیر فاکتور سالیسیلیک اسید نشان داد که مصرف سالیسیلیک اسید تأثیر معنیداری بر وزن خشک ریشه نداشت - جدول . - 3 بر اساس نتایج مقایسه میانگین وزن خشک ریشه تحت اثر شوری با سالیسیلیک اسید - جدول - 4 مشخص شد که در شرایط عدم حضور شوری کاربرد 0/1 میلیمولار سالیسیلیک اسید سبب افزایش 6/52 27/17 درصدی وزن خشک ریشه شد، همچنین در شرایط 200 و 400 میلیمولار شوری مصرف 0/1 میلیمولار سالیسیلیک اسید به ترتیب باعث کاهش 22/5 و 25 درصدی وزن خشک ریشه گردید. به طور کلی بیشترین وزن خشک ریشه به میزان 0/049 گرم در کاربرد 0/1 میلیمولار سالیسیلیک اسید در شرایط عدم شوری مشاهده شد.
وزن خشک ساقه
بر اساس نتایج تجزیه واریانس، شوری در سطح احتمال پنج درصد تأثیر معنیداری بر روی وزن خشک ساقه داشت. همچنین در اثر سالیسیلیک اسید و اثر متقابل شوری با سالیسیلیک اسید تأثیر معنیداری از نظر وزن خشک ساقه مشاهده نگردید - جدول . - 1 اطلاعات به دست آمده - جدول - 2 نشان داد که بین شاهد و تیمار 50 میلیمولار شوری اختلاف معنیدار وجود نداشت ولی با افزایش شدت شوری وزن خشک ساقه کاهش پیدا کرد، به نحوی که کمترین وزن خشک ساقه به مقدار 0/072 گرم مربوط به تیمار 400 میلیمولار شوری بود. بر اساس نتایج مقایسه میانگین وزن خشک ساقه تحت تأثیر فاکتور سالیسیلیک اسید، بین شاهد و تیمار 0/1 میلیمولار سالیسیلیک اسید اختلاف معنیدار وجود نداشت - جدول . - 3 نتایج به دست آمده از مقایسه میانگین وزن خشک ساقه تحت اثر مقادیر شوری با سالیسیلیک اسید - جدول - 4 نشان داد مصرف 0/1 میلیمولار سالیسیلیک اسید تأثیر معنیداری بر وزن خشک ساقه در شرایط 50 و 200 میلیمولار شوری نداشت. همچنین بر اساس نتایج کاربرد 0/1 میلیمولار سالیسیلیک اسید در شرایط مطلوب موجب کاهش 10/08 درصدی و در شرایط 400 میلیمولار موجب افزایش 13/43 درصدی وزن خشک ساقه شد.
