بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی گروهدرمانی مراجعمحور بر افزایش امیدواری و اجتماعی بودن در زندانیان بود.جامعه آماری این پژوهش شامل همه زندانیان مرد زندان مرکزی مشهد بود که با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس و داوطلبانه و براساس نمره پرسشنامه حالتهای روانشناختی مثبت - رجایی، خویی نژاد و نسائی، - 1391 در پیشآزمون، 30 نفر که دارای ملاکهای ورود و خروج بودند نمونه آماری را تشکیل دادند. این 30 نفر به طور کاملا تصادفی در 2 گروه 15 نفره آزمایش و کنترل گمارش شدند که گروه آزمایش، گروه درمانی مراجع محور را دریافت کردند و گروه کنترل در لیست انتظار قرار داشتند. تجزیه و تحلیل دادههاباروش تحلیل کوواریانس و با استفاده از نرم افزار spss انجام شد.نتایج پژوهش نشان داد زندانیانی که در گروه درمانی مراجعمحور شرکت کردند، به طور معناداری باعث افزایش نمرات امیدواری و اجتماعی بودن در زندانیان شد. به عبارت بهتر گروه درمانی مراجعمحور بر حالات روانشناختی مثبت از جمله امیدواری و اجتماعی بودن زندانیان موثربود و باعث بالا رفتن احساس امیدواری و اجتماعی شدن بیشتر در زندانیان شد.
کلمات کلیدی: گروهدرمانی مراجعمحور، امیدواری، اجتماعی بودن، زندانیان.
.1 مقدمه
یکی از موارد جدی تهدیدکننده سلامت، که در سالهای اخیر مورد توجه سازمانهای بهداشتی، مجریان قانون و سیاستگذاران اجتماعی قرار گرفته شیوع رفتارهای مجرمانه و پرخطر در میان اقشار مختلف میباشد - سلیمی، . - 1387 از طرفی بشر همواره در دفاع از حقوق و آزادی، جان و مال خویش، متخلف و متجاوز را به عناوین مختلف به کیفر رسانده و جامعه نیز در طول ادوار تاریخ برای حفظ آرامش و امنیت، ارعاب دیگران و تنبیه مجرم با مجازات واکنش نشان داده است. با وجود اینکه تاکنون بی رحمانه ترین و شدیدترین شکنجهها و مجازاتها در مورد مجرمین اجرا گردیده ولی از ازدیاد بزهکاری پیشگیری نشده است.
ادامه و بقای زندگی اجتماعی توام با رفاه و آسایش میسر نیست مگر با تنظیم صحیح روابط افراد جامعه با همدیگر و برقراری و حفظ نظم عمومی و تامین امنیت در جامعه و گسترش عدالت اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، قضائی و اخلاقی که این امر مستلزم پیشبینی قواعد و ضوابط هماهنگ در کلیه زمینهها است تا از هر گونه تجاوز و تعددی افراد به حقوق دیگران جلوگیری و به طریق ممکن افراد را ملزم به رعایت موازین و قواعد حقوقی و اجتماعی بنماید - رضایی و جان بزرگی، . - 1392 برای نیل به این هدف، در روانشناسی نوین، بجای پرداختن صرف به تنبیه و مجازات مجرمین، به پرورش رشد ویژگیهای روانشناختی مثبت آنها توجه میشود، و ویژگیهای مثبت زندانیان تقویت میشود - سیم و جانستون1، . - 2008
روان شناسی به طور سنتی بر کمبودها و ناتوانیهای روانی تأکید داشته است تا اینکه این سنت توسط سلیگمن2 دگرگون شد. سلیگمن و همکاران بنیان روانشناسی مثبت را به عنوان متمم رویکردهای کمبودمدارشروع کردند. این شاخه جدید از روانشناسی اساسا به مطالعه علمی نیرومندیهای انسان میپردازد - سلیگمن، . - 2004 رشید - 2014 - 1 به عنوان یکی از نظریهپردازان روانشناسی مثبتگرا اعتقاد دارد حالتهای مثبتگرا هم به طور مستقیم سبب افزایش بهزیستی و کاهش هیجانات منفی میشوند و هم به صورت غیر مستقیم و با افزایش دادن افکار مثبت، رفتارهای مثبت و هیجانهای مثبت. روان-درمانی مثبتگرا نیز به گونهای طراحی شده است که این دو هدف یعنی افزایش هیجانهای مثبت و کاهش هیجانهای منفی را باهم دنبال میکند. همچنین به زعم رشید - 2014 - فنون درمانی روانشناسی مثبتگرا بر اساس مشارکت اجتماعی و تقویت احساسات مثبت افراد نسبت به یکدیگر گذارده شده است.
حالتهای روانشناختی مثبت نمونهای از تواناییهای انسان است که موضوع اصلی روانشناسی مثبت نگر را تشکیل میدهد: خوشحالی، لذت، انعطاف پذیری، سرسختی، کنترل شخصی، خوش بینی، سبک تبیینی خوش بینانه، امید، احساس کارایی، تعیین هدف، معنی، عشق به دانستن، خرد، اصالت، توانایی برای روانی، خودمختاری، بخشندگی، دلسوزی، همدلی، نوع دوستی، شوخ طبعی و معنویت - ثابتی، . - 1387 بطور خلاصه جنبش روانشناختی مثبت نگر بر سه اصل تأکید دارد: -1 تجاربی که مردم برای آنها ارزش قائلند مثل امید، خوشبینی و شادی؛ -2 صفات فردی مثبت مثل ظرفیت عشق، کار، فعالیت، قریحه و مهارتهای بین فردی؛ -3 ارزشهای مثبت گروهی و شهروندی مثل مسئولیت پذیری، دلگرمی دادن و شکیبایی - کار2، . - 1385
در نتیجه جهت بهبود حالتهای مثبت روانی بویژه در زندانیان که معمولا جو منفی و ناسالمی را تجربه میکنند، رویکردهای مختلفی ارائه شده است که یکی از این رویکردها، روش مراجع محوری میباشد. یکی از مهمترین خصوصیات درمان مراجع – محور اعتقاد به ویژگیهای ماهیت انسان است. اعتقاد به ارزشمندی انسان از اصول اساسی نظریه راجرز درباره ماهیت انسان است. در این شیوه اعتقاد بر آن است که انسان منطقی، اجتماعی، پیشرونده و واقعبین است - مهدسعد، یوسف، نن و سابحی3، . - 2014در این روش اعتقاد بر آن است که، اگر مراجع در محیط مشاورهای گرم و پذیرا قرار گیرد، خودش میتواند به حل مشکلاتش اقدام کند. از مشخصات عمده این روش آن است که، اولا مراجع، رهبری بخشی از فعالیتهای جلسه مشاوره را بر عهده میگیرد و ثانیا، از آزمونهای روانی استفاده چندانی به عمل نمیآید و در عوض بر ایجاد رابطه نیکوی مشاورهای تاکید میشود - شارف4، . - 1390
راجرز، اعتقاد چندانی به کاربرد آزمون در مشاوره نداشته و آن را مانعی در رشد عاطفی مراجع به شمار میآورد. به عقیده او آزمون، مقاومت مراجع را میافزاید، قبول مسئولیت او را به حداقل کاهش میدهد و در او نوعی وابستگی به مشاور به وجود میآورد. هدف اصلی درمان مراجع محور، رها کردن نیروهای تحقق بخشنده به مراجع است. اهداف جزئیتر آن، ایجاد یکنواختی و اتحاد بیشتر در اجزای شخص، کاهش اضطراب، افزایش میزان پذیرش خود و عواطف شخصی و افزایش درجه عینیت در مواجهه با واقعیات است - شولتز و شولتز5، . - 1388با توجه به اهمیت سلامت روانشناختی در زندانیان و تأثیر آن بر سلامت جامعه و نیاز ارگانهایی مانند زندان و درمانگرانی که با مراجعان مشابه سروکار دارند، و نیز با توجه به عدم وجود پژوهشی منسجم و کاربردی در خصوص موضوع، محقق درصدد پاسخگویی به سؤال زیر برآمده است:
آیا گروهدرمانی مراجعمحور بر افزایش امیدواری و اجتماعی بودن در زندانیان مؤثر است؟
.2 روش، جامعه و نمونه پژوهش
روش پژوهش، نیمه آزمایشی و از نوع پیشآزمون و پسآزمون با گروه کنترل است که زیرگروه طرحهای آزمایشی محسوب میشود. در این پژوهش دو گروه وجود داشت که برای گروه اول - گروه آزمایشی - ، گروه درمانی مراجع محور به عنوان متغیر مستقل اجرا شد و گروه کنترل هیچ درمانی دریافت نکرد.جامعه آماری این پژوهش شامل همه زندانیان مرد زندان مرکزی مشهد در سال 1395 بود که با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند و براساس نمره پرسشنامه حالتهای روانشناختی مثبت در پیشآزمون، 30 نفر که دارای ملاکهای ورود و خروج بودند نمونه آماری ما را تشکیل دادند. این 30 نفر به طور کاملا تصادفی در 2 گروه 15 نفره آزمایش و کنترل گزینش شدند که گروه آزمایش، گروه درمانی مراجع محور را دریافت کرد و گروه کنترل در لیست انتظار قرار داشتند. معیارهای ورود و خروج به مطالعه عبارتند از: زندانیان مرد 20 تا 40 ساله زندان مرکزی مشهد، نمره حالتهای روانشناختی مثبت پایین، عدم شرکت همزمان در سایر برنامههای درمانی و عدم دریافت مشاوره فردی یا دارو درمانی، تمایل و رضایت آگاهانه برای مشارکت در پژوهش.
.3 ابزار گردآوری پژوهش
پرسشنامه حالتهای روانشناختی مثبت : - PPS - پرسشنامه حالتهای رواشنناختی مثبت توسط رجایی، خوی نژاد و نسائی - 1391 - تهیه و تدوین گردیده است که شامل 96 عبارت بودن و در مجموع 15 حالت روانشناختی مثبت به شرح زیر را میسنجد: توکل به خدا، خوش بینی، احساس کارآمدی، وظیفه شناسی، احساس کنترل، هدفمندی، امیدواری، معنادار بودن زندگی، رضایت از زندگی، خلق مثبت و شادمانی، اجتماعی بودن، عزت نفس و احساس ارزشمندی، احساس آرامش، قدردانی، بخشش.نمره گذاری این پرسشنامه براساس طیف لیکرت از 1 تا 5 - از کاملا موافقم تا کاملا مخالفم - است. سوالات 38-45-47-51 مربوط به امیدواری و سوالات 58-63-64-67 مربوط به اجتماعی بودن میباشند.
روایی این پرسشنامه توسط اساتید و متخصصان ابن زمینه مورد تأیید قرار گرفته است. برای محاسبه پایایی این پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. از این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه گیری از جمله پرسشنامه بکار میرود. برای این منظور پایلوتی بر روی 50 نفر از دانشجویان انجام گردید که آلفای کرونباخ برای کل آزمون 0/837 بدست آمد که بیانگر پایایی بالای این آزمون است.به منظور تحلیل داده های این پژوهش از شاخصهای آمار توصیفی - مانند میانگین و واریانس - و آمار استنباطی }تحلیل کوواریانس { - ANCOVA - استفاده شد. برای تسریع در نتایج حاصله از نرم افزار spss استفاده شد.
.4 یافتهها
در این پژوهش نمونه مورد نظر که 30 نفر از زندانیان بود که طی گمارش تصادفی به دو گروه 15 نفره نقسیم شدند.
در جدول 1و 2، شاخصهای توصیفی امیدواری و اجتماعی بودن ارائه میشود.
