بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر بررسی اثربخشی گروهدرمانی مراجعمحور بر افزایش احساس کارآمدی و کنترل در زندانیان بود.جامعه آماری این پژوهش شامل همه زندانیان مرد زندان مرکزی مشهد بود که با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس و داوطلبانه و براساس نمره پرسشنامه حالتهای روانشناختی مثبت - رجایی، خویی نژاد و نسائی، - 1391 در پیشآزمون، 30 نفر که دارای ملاکهای ورود و خروج بودند نمونه آماری را تشکیل دادند. این 30 نفر به طور کاملا تصادفی در 2 گروه 15 نفره آزمایش و کنترل گمارش شدند که گروه آزمایش، گروه درمانی مراجع محور را دریافت کردند و گروه کنترل در لیست انتظار قرار داشتند..تجزیه و تحلیل دادههاباروش تحلیل کوواریانس و با استفاده از نرم افزار spss انجام شد.نتایج پژوهش نشان داد زندانیانی که در گروه درمانی مراجعمحور شرکت کردند، به طور معناداری باعث افزایش نمرات احساس کارآمدی و نمرات احساس کنترل در زندانیان شد. به عبارت بهتر گروه درمانی مراجعمحور بر حالات روانشناختی مثبت از جمله خلق مثبت و شادمانی زندانیان موثربود و باعث بالا رفتن احساس کارآمدی و احساس کنترل در زندانیان شد.
کلمات کلیدی: گروهدرمانی مراجعمحور، افزایش احساس کارآمدی، احساس کنترل، زندانیان.
.1 مقدمه
بی شک یکی از ناهمگون ترین طبقات اجتماعی، زندانیان جامعه میباشند. این گروه از افراد جامعه که خود میتوانستند گروهی فعال در جهت اهداف عالیه جامعه خود باشند متاسفانه با عدم آگاهی و عدم آموزشهای کافی قدم در راهی گذاشتهاند که سرانجام آن تاریک و مبهم میباشد. به طور کلی در هر جامعهای انسانها دوست دارند از نظر افراد آن جامعه، افراد قوی و با شخصیت باشند. بنابراین زندانیان به عنوان طیفی از افراد جامعه باید در چند جبهه بجنگد، یکی جنگ علیه محیطی که در آن قرار گرفتهاند و دیگری جنگی برای قبولاندن خود به دیگران به عنوان انسانهایی درست، قوی و قابل اعتماد، با امید به آینده و جبران آنچه از دست رفته، به طور کلی زندانیان جامعه نسبت به دیگران متکی تر هستند و ممکن است با برخوردهای مناسب و تأیید نشدن از جانب دیگران صدمات جبران ناپذیری بر آنها وارد آید - رزمگه، کرمی و سلیمی، . - 1390
اما در این بین وظیفه روانشناسان، مددکاران و متخصصان اجتماعی در این زمینه این است که بتوانند با آموزش دادن مهارتهای مناسب گام مهمی را در جهت ایجاد روح تازه در زندگی این افراد برداشته و به توان آنها جهت مقابله با مشکلات موجود و امیدواری به آینده بیفزایند - شمس، . - 1387روان شناسی به طور سنتی بر کمبودها و ناتوانیهای روانی تأکید داشته است تا اینکه این سنت توسط سلیگمن1 دگرگون شد. سلیگمن و همکاران بنیان روانشناسی مثبت را به عنوان متمم رویکردهای کمبودمدار شروع کردند. این شاخه جدید از روانشناسی اساسا به مطالعه علمی نیرومندیهای انسان میپردازد - سلیگمن، . - 2004 رشید - 2014 - 1 به عنوان یکی از نظریهپردازان روانشناسی مثبتگرا اعتقاد دارد حالتهای مثبتگرا هم به طور مستقیم سبب افزایش بهزیستی و کاهش هیجانات منفی میشوند و هم به صورت غیر مستقیم و با افزایش دادن افکار مثبت، رفتارهای مثبت و هیجانهای مثبت.
رواندرمانی مثبتگرا نیز به گونهای طراحی شده است که این دو هدف یعنی افزایش هیجانهای مثبت و کاهش هیجانهای منفی را باهم دنبال میکند. همچنین به زعم رشید - 2014 - فنون درمانی روانشناسی مثبتگرا بر اساس مشارکت اجتماعی و تقویت احساسات مثبت افراد نسبت به یکدیگر گذارده شده است. حالتهای روانشناختی مثبت نمونهای از تواناییهای انسان است که موضوع اصلی روانشناسی مثبت نگر را تشکیل میدهد: خوشحالی، لذت، انعطاف پذیری، سرسختی، کنترل شخصی، خوش بینی، سبک تبیینی خوش بینانه، امید، احساس کارایی، تعیین هدف، معنی، عشق به دانستن، خرد، اصالت، توانایی برای روانی، خودمختاری، بخشندگی، دلسوزی، همدلی، نوع دوستی، شوخ طبعی و معنویت - ثابتی، . - 1387 بطور خلاصه جنبش روانشناختی مثبت نگر بر سه اصل تأکید دارد: -1 تجاربی که مردم برای آنها ارزش قائلند مثل امید، خوشبینی و شادی؛ -2 صفات فردی مثبت مثل ظرفیت عشق، کار، فعالیت، قریحه و مهارتهای بین فردی؛ -3 ارزشهای مثبت گروهی و شهروندی مثل مسئولیت پذیری، دلگرمی دادن و شکیبایی - کار2، . - 1385
یکی از مهمترین حالات روانشناختی مثبت، احساس کارآمدی است، اعتقاد یک نفر به قابلیتهای خود در سازماندهی و انجام یک رشته فعالیتهای مورد نیاز برای مدیریت شرایط و وضعیتهای مختلف. به عبارت دیگر، خودکارآمدی، اعتقاد یک فرد به توانایی خود جهت موفق شدن در یک وضعیت خاص است - بندورا، 1977؛ به نقل از اورکی، . - 1389در نتیجه جهت بهبود حالتهای مثبت روانی بویژه در زندانیان که معمولا جو منفی و ناسالمی را تجربه میکنند، رویکردهای مختلفی ارائه شده است که یکی از این رویکردها، روش مراجع محوری میباشد. یکی از مهمترین خصوصیات درمان مراجع – محور اعتقاد به ویژگیهای ماهیت انسان است. اعتقاد به ارزشمندی انسان از اصول اساسی نظریه راجرز درباره ماهیت انسان است.
در این شیوه اعتقاد بر آن است که انسان منطقی، اجتماعی، پیشرونده و واقعبین است - مهدسعد، یوسف، نن و سابحی3، . - 2014به نظر راجرز انسان در اصل هم به ارضای نیازهای شخصی و هم به ایجاد رابطه نزدیک و صمیمانه با دیگران نیاز دارد و خواستار هر دوی اینهاست. در مجموع چنین به نظر می رسد که دیدگاه راجرز در اصل دیدگاهی انسان گرایانه است - اسکات4، . - 1385در این روش اعتقاد بر آن است که، اگر مراجع در محیط مشاورهای گرم و پذیرا قرار گیرد، خودش میتواند به حل مشکلاتش اقدام کند. از مشخصات عمده این روش آن است که، اولا مراجع، رهبری بخشی از فعالیتهای جلسه مشاوره را بر عهده میگیرد و ثانیا، از آزمونهای روانی استفاده چندانی به عمل نمیآید و در عوض بر ایجاد رابطه نیکوی مشاورهای تاکید میشود - شارف5، . - 1390
راجرز، اعتقاد چندانی به کاربرد آزمون در مشاوره نداشته و آن را مانعی در رشد عاطفی مراجع به شمار میآورد. به عقیده او آزمون، مقاومت مراجع را میافزاید، قبول مسئولیت او را به حداقل کاهش میدهد و در او نوعی وابستگی به مشاور به وجود میآورد. هدف اصلی درمان مراجع محور، رها کردن نیروهای تحقق بخشنده به مراجع است. اهداف جزئیتر آن، ایجاد یکنواختی و اتحاد بیشتر در اجزای شخص، کاهش اضطراب، افزایش میزان پذیرش خود و عواطف شخصی و افزایش درجه عینیت در مواجهه با واقعیات است - شولتز و شولتز6، . - 1388با توجه به اهمیت سلامت روانشناختی در زندانیان و تأثیر آن بر سلامت جامعه و نیاز ارگانهایی مانند زندان و درمانگرانی که با مراجعان مشابه سروکار دارند، و نیز با توجه به عدم وجود پژوهشی منسجم و کاربردی در خصوص موضوع، محقق درصدد پاسخگویی به سؤال زیر برآمده است:
آیا گروهدرمانی مراجعمحور بر افزایش خلق مثبت و شادمانی در زندانیان مؤثر است؟
.2 روش، جامعه و نمونه پژوهش
روش پژوهش، نیمه آزمایشی و از نوع پیشآزمون و پسآزمون با گروه کنترل است که زیرگروه طرحهای آزمایشی محسوب میشود. در این پژوهش دو گروه وجود داشت که برای گروه اول - گروه آزمایشی - ، گروه درمانی مراجع محور به عنوان متغیر مستقل اجرا شد و گروه کنترل هیچ درمانی دریافت نکرد.جامعه آماری این پژوهش شامل همه زندانیان مرد زندان مرکزی مشهد در سال 1395 بود که با استفاده از روش نمونه گیری هدفمند و براساس نمره پرسشنامه حالتهای روانشناختی مثبت در پیشآزمون، 30 نفر که دارای ملاکهای ورود و خروج بودند نمونه آماری ما را تشکیل دادند. این 30 نفر به طور کاملا تصادفی در 2 گروه 15 نفره آزمایش و کنترل گزینش شدند که گروه آزمایش، گروه درمانی مراجع محور را دریافت کرد و گروه کنترل در لیست انتظار قرار داشتند. معیارهای ورود و خروج به مطالعه عبارتند از: زندانیان مرد 20 تا 40 ساله زندان مرکزی مشهد، نمره حالتهای روانشناختی مثبت پایین، عدم شرکت همزمان در سایر برنامههای درمانی و عدم دریافت مشاوره فردی یا دارو درمانی، تمایل و رضایت آگاهانه برای مشارکت در پژوهش.
.3 ابزار گردآوری پژوهش
پرسشنامه حالتهای روانشناختی مثبت : - PPS - پرسشنامه حالتهای رواشنناختی مثبت توسط رجایی، خوی نژاد و نسائی - 1391 - تهیه و تدوین گردیده است که شامل 96 عبارت بودن و در مجموع 15 حالت روانشناختی مثبت به شرح زیر را میسنجد: توکل به خدا، خوش بینی، احساس کارآمدی، وظیفه شناسی، احساس کنترل، هدفمندی، امیدواری، معنادار بودن زندگی، رضایت از زندگی، خلق مثبت و شادمانی، اجتماعی بودن، عزت نفس و احساس ارزشمندی، احساس آرامش، قدردانی، بخشش.نمره گذاری این پرسشنامه براساس طیف لیکرت از 1 تا 5 - از کاملا موافقم تا کاملا مخالفم - است.
سوالات -13-29-10- 11-12-48 15-18-24-49 - 14-25-31-33 مربوط به احساس کارآمدی و سوالات 19-20-21-34-41-43 مربوط به احساس کنترل می-باشند.روایی این پرسشنامه توسط اساتید و متخصصان ابن زمینه مورد تأیید قرار گرفته است. برای محاسبه پایایی این پرسشنامه از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. از این روش برای محاسبه هماهنگی درونی ابزار اندازه گیری از جمله پرسشنامه بکار میرود. برای این منظور پایلوتی بر روی 50 نفر از دانشجویان انجام گردید که آلفای کرونباخ برای کل آزمون 0/837 بدست آمد که بیانگر پایایی بالای این آزمون است.به منظور تحلیل داده های این پژوهش از شاخصهای آمار توصیفی - مانند میانگین و واریانس - و آمار استنباطی }تحلیل کوواریانس { - ANCOVA - استفاده شد. برای تسریع در نتایج حاصله از نرم افزار spss استفاده شد.
.4 یافتهها
در این پژوهش نمونه مورد نظر که 30 نفر از زندانیان بود که طی گمارش تصادفی به دو گروه 15 نفره نقسیم شدند.در جدول 1و2، شاخصهای توصیفی احساس کارآمدی و کنترل ارائه میشود.
