بخشی از مقاله
اثر بخشی آموزش گروهی مثبت نگری معنوی بر کاهش علائم افسردگی، اضطراب و استرس زندانیان
خلاصه
مطالعه حاضر با هدف بررسی اثر بخشی آموزش مثبت نگری معنوی، بر کاهش علائم افسردگی، اضطراب و استرس زندانیان انجام گردیده است. روش پژوهش در این مطالعه از نوع شبه آزمایشی، و نمونه آماری شامل 30 نفر از زندانیان ساکن زندان شهرستان دورود بوده که بر اساس نمرات پرسشنامه (DASS- 21) از جامعه مورد بررسی انتخاب و به صورت تصادفی در 2 گروه 15 نفری آزمایش و کنترل قرار گرفتند. آزمودنیهای گروه آزمایش طی 10 جلسه، تحت آموزش مثبت نگری معنوی قرار گرفتند. نتایج به دست آمده و تحلیلهای انجام شده در دو مرحله پس آزمون و پیگیری، و با استفاده از آزمون تحلیل واریانس یک و چند راهه، نشان دهنده کارآمدی و ثبات آموزش مثبت نگری معنوی در کاهش علائم افسردگی F =17/654) و df =1 ، (P =0/000 ، اضطراب F =16/564) و df =1 ، (P =0/000 و استرس F =16/002) و df =1 ، (P =0/000 زندانیان بوده است. بر اساس نتایج به دست آمده میتوان بیان کرد که آموزش مثبت نگری معنوی می تواند به عنوان شیو های کارآمد در کاهش علائم افسردگی، اضطراب و استرس زندانیان به کار رود.
کلمات کلیدی: مثبت نگری، معنویت، افسردگی، اضطراب و استرس.
1. مقدمه
طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی1، اختلال افسردگی، یکی از عمدهترین علل ایجاد ناتوانی در افراد میباشد. همچنین این سازمان پیشبینی کرده است که تا سال 2020، این اختلال به دومین بیماری مهم از نظر ایجاد خسارتهای اقتصادی و انسانی تبدیل خواهد شد (به نقل از لاکدوالا، هانکین و مرملستاین2، .(2010 افسردگی و اضطراب دارای همایندی و همپوشی فراوانی بوده و آینده مشابهی را در افراد مبتلا به دنبال دارد، از سوی دیگر هر دو اختلال معمولا در پی استرسهای بلند مدت و مزمن شکل میگیرند. مدل سه وجهی استرس، اضطراب و افسردگی در مطالعات زیادی مورد تایید قرار گرفته است (ای مام3، 2006، پلانکو رومن و میراندا4، 2012؛ زورومسکی5 و همکاران، .(2013 استرس یا فشار روانی، حالت فیزیولوژیک یا روانشناختی نامطبوعی است که در پاسخ به محرکهای ناخوشایند ایجاد میشود (فریدمن6، .(2002 مطالعات فراوانی انجام شده بر آسیب
3. Imam. 2. Lakdawalla, Hankin & Mermelstein. 1. World Health Organizarion.
6. Friedman. 5. Zorumski. 4. Polanco-Roman, Miranda
9. Gibson. 8. Dutton, Hart. 7. Teplin, Abram, McClelland.
10. Matthews, Clark.
1
شناسی و تاریخچه زندگی مجرمین نشان داده که جرم و جنحه افزایش شیوع در اختلالات روانشناسی را نسبت به جعیت عمومی نشان می دهند (تپلین، آبرام و مککللند7، .(1996 بررسی اختلالات روانی در ندامتگاههای ایران، نرخ ابتلای %75 از افراد نمونه مورد بررسی به اختلالات روانی، %32/2 به اختلالات شخصیتی (اشکانی، ده بزرگی و شجاع، (1381، %78 به سوء مصرف مواد، و %48/7 به اختلالات خلقی را نشان دادهاند (شریعت و همکاران، .(1385 سبک زندگی این گروه از افراد، به گونه ای است که بیشتر از دیگر افراد جامعه، در معرض رویدادهای آسیبزا قرار میگیرند (دیتون و هارت8، 1994؛ گیبسون9
و همکاران، .(1999 یکی از سطوح وجودی فرد، که تحت تاثیر سانحه و آسیب ها قرار می گیرد، معنویت اوست. معنویت، شامل یک انرژی وحدت بخش می باشد که همهی ابعاد وجودی فرد را به هم متصل نموده و به واسطهی آن، فرد حیات را تجربه میکند. ماتیوس و کلارک(1998) 10، دینداری را نیز یکی از ابعاد معنویت می داند. دینداری یک طریق شخصی بیان معنویت، از طریق باورهایی نسبت به خود و دیگران، نسبت به جهان و همچنین شرکت در مراسم، آیینها و اعمالی است که مبتنی بر شریعت میباشد. تحقیقات متعددی در کشورهای مختلف نشان داده است، افرادی که اعتقادات معنوی دارند و اعمال و باورهای مذهبی انجام می دهند نسبت به افرادی که اینگونه اعتقادات را ندارند از سلامت روانی و سازگاری بهتری برخوردارند (کوینگ، مکآلوف و لارسون1، (2001، و در شاخصهایی مانند افسردگی، اضطراب، آشفتگی روانشناختی و آسیبروانشناختی نمرات کمتری را کسب میکنند (کوینگ، گئورگ و پترسون2، .(1998 اینگونه باورها فرد را در کاهش علایم عاطفی اختلال استرس پس از سانحه یاری میدهد (گودرزی، شفیعی و تاریخی، .(1390 معنویت و باورهای شخصی، فرد را در مقابله و تدبیر با مشکلات کمک کرده و به زندگیش مفهوم میدهد. همچنین معنویت به عنوان یک بخش پذیرفته شده در فرهنگ معاصر جوامع بوده و به صورت گسترده ای وارد عرصه مراقبت شده است (دالیمن،کوکیلکمنکاب و فری3، 2001، پارسیان و دونینگ4، .( .(2008 اعتقاد به قدرت برتر و باورهای مثبت نسبت به خود
و دیگران، بر کاهش استرس تأثیر دارد و باعث ارتقاء سلامت جسمی و روانی میگردد (مکنزی، راجاکپال و میلابهوم5، .(2000 همچنین معنویت میتواند از طریق فراهم آوردن شبکههای حمایت اجتماعی، ایجاد امیدواری و عزت نفس و فراهم آوردن آرامش عاطفی و روانی به سازگاری بهتر برای مقابله با استرس کمک کند (ال متاوا6، (2004، و معنویت بالاتر با کاهش نشانه های افسردگی همراه می باشد (میلر7 و همکاران، 1997؛ ماسیلکو، گیلمن و بوکا8، .(2009 خمیس(2012) 9، در بررسی افراد در غزه به این نتیجه دست یافته است که داشتن باورهای معنوی و اعتقاد به نیروی برتر، با نمرات پایین اختلال استرس پس از سانحه در غزه ارتباط معناداری دارد. اعتقادات معنوی با آرامش در مورد استرسهای روانی و دادن یک روش برای زندگی شادتر و پرمعنا همراه میباشد. روشهایی که علاوه بر کاهش استرس، موجب بالا رفتن کیفیت زندگی روانی در فرد میگردد، مانند بررسی حوزه کیفیت زندگی به همراه شش خرده مقیاس آن از جمله سلامت جسمی، سلامت روانی، شادکامی، رضایت از زندگی و بهزیستی ذهنی و معنویت، و با استفاده از مقیاس فرم کوتاه سازمان سلامت جهانی، معنوی بودن
و نیرومندی باورهای مذهبی در دانشجویان مسلمان در کشور کویت مورد سنجش قرار گرفت که این نتایج به دست آمد. باورهای مذهبی و معنویت با تمام نمرات به دست آمده از مقیاس کیفیت زندگی در سطح 0/01 ارتباط مثبت معناداری را نشان دادند. همچنین معنویت با تمام خرده مقیاسهای سلامت عمومی10 رابطه منفی معنادار نشان داده است. (عبدل خالک11، .(2010 بر اساس مطالعات انجام شده در باورهای مذهبی اسلامی نیز، خداپناهی و خاکسار بلداجی (1384)، در تحقیقی ارتباط
3. Daaleman, Kuckelman, Cobb 2. Koenig, George and Peterson. 1. Koenig, McCullough & Larson.
6. Al-Mutawa. 5. Mackenize E, Rajagopal D, Melibhom. 4. Parsian , Dunning.
9. Khamis. 8. Maselko, Gilman & Buka. 7. Miller.
12. Saladin. 11. Abdel-Khalek. 10. General Health.
2
مثبت معناداری بین جهت گیری مذهبی و سازگاری به دست آوردند و پورقانع و همکاران (1389) نیز بین سطح استرس و اعتقادات مذهبی رابطه منفی معناداری به دست آوردند. در بررسی نقش ارزشهای مذهبی و معنوی بر اضطراب نیز مشخص شد، افرادی که دارای نشانههای اضطراب میباشند از نظر باورهای معنوی در سطح متوسط یا ضعیف هستند و نمره اضطراب افراد با سطح معنویت کم، بیشتر از نمرات افراد با سطح معنویت بالا است (خزایی و همکاران، .(1389 با توجه نتایج به دست آمده از مطالعات گوناگون که نقش موثر معنویت بر سلامت مورد تایید قرار گرفته است و با توجه به این مورد که ساکنین ندامتگاه از جمله افراد آسیبپذیر در هر جامعه ای میباشند، و ویژگی این گروه از افراد که بیشتر از دیگر افراد جامعه درگیر رفتارهای پرخطر میگردند، و همچنین ویژگی رفتاری ویژه افراد زندانی، که جهت التیام ناراحتیهای و بیماریهای روانی خود به رفتارهای پرخطر، به ویژه مواد مخدر روی میآورند (سالادین12 و همکاران، 1995 )، و همچنین، توجه به این موضوع که جمعیت قابل توجهی از افراد ساکن ندامتگاهها از نشانههای افسردگی، اضطراب رنج می برند، و فشار روانی و استرس نقش پررنگی در زندگی روزمره آنان دارد، شناسایی و اعمال روشهایی، که از ایجاد آسیبهای مزمنی همچون افسردگی، اضطراب، استرس و دیگرآسیبهای روانی در امان نگه دارد و یا در صورت ابتلا به اختلالات به عنوان یک روش درمانی موثر بکار گرفته شود ضروری به نظر میرسد. در این بررسی سعی شده است تاثیر معنویت بر اختلالات افسردگی و اضطراب و استرس ادراک شده ساکنین ندامتگاهها بررسی شده تا مشخص گردد، معنویت به عنوان یک نیروی اجتماعی، فرهنگی، عاطفی و فکری چه تاثیری بر اختلالات افسردگی و اضطراب و همچنین سطح استرس ادراک شده جمعیت ساکنین ندامتگاهها دارد.
2. روش
مطالعه حاضر با هدف بررسی اثر بخشی آموزش گروهی مثبت نگری معنوی بر کاهش افسردگی، اضطراب و استرس زندانیان شهرستان دورود انجام گردیده است. به همین هدف از بین مددجویان ساکن در ندامتگاه دورود،30 نفر انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه 15 نفره آزمایش و کنترل قرار گرفتند. جهت انجام تحلیلهای لازم از آزمون تحلیل واریانس یک راهه (ANOVA)و جند راهه (MANOVA) استفاده گردید.
3. ابزار
ابزار مورد استفاده مقیاس افسردگی، اضطراب واسترس (DASS- 21) بود. این مقیاس توسط لاویبوند و لاویبوند( 1995) 1 ساخته شده است و 21 ماده دارد و نحوه پاسخ دهی به پرسش ها به صورت 4 گزینه ای میباشد که به صورت خودسنجی
1. Lovibond & Lovibond.
3
تکمیل میشود. دامنه پاسخ ها از هیچ وقت تا همیشه متغیر است، نمره گذاری از صفر تا سه، در نظر گرفته شد. ضریب آلفای کرونباخ برای این مقیاس در یک نمونهی 717 نفری عبارت بود از: افسردگی 0/81) )، اضطراب (0/72) و استرس ( 0/81) و در یک نمونهی ( n =400) ضریب آلفای کرونباخ برای افسردگی 0/70) )، اضطراب ( 0/66) و استرس ( 0/76) گزارش شده است. همچنین برای محاسبه اعتبار از روش ملاکی استفاده شده است. ضریب همبستگی پرسشنامه افسردگی بک با افسردگی (0/66)، استرس (0/49) و اضطراب (0/67) منحنی دار بدست آمده است (صباحی وهمکاران، .( 1380
4. روش اجرا
خلاصهای از جلسات آموزش مثبت نگری معنوی به شرح زیر میباشد. در این پژوهش سعی در آن بوده که از قابلیت هایی همچون سپاسگزاری، قدردانی، بخشایشگری و.... به عنوان ویژگی های معنوی در کاهش افسردگی، اضطراب و استرس زندانیان استفاده شود.
1. نوشتن در مورد ویژگیهای مثبت معنوی از جمله، سپاسگزاری و بخشایشگری که نشان دهنده ویژگیهای مثبت فرد هستند.
2. اندیشیدن در مورد ویژگیهای مثبت و اینکه چگونه این اندیشه بر اطرافیان تاثیر مثبت دارند.
3. ثبت سه عملکرد مثبت خود در طول روز .
4. آمادگی در مورد احساسات منفی همچون رنجش و دلخوری
5. نوشتن نامهای بخشایشگرایانه در مورد تجاوزات و بدیهایی که در مورد او صورت گرفته و مورد بخشش قرار دادن آن افراد.
6. تشکر و قدردانی از کسانی که در گذشته از به فرد لطف داشتهاند ولی فرد از آنان قدردانی نکرده است.
7. بحث در مورد اهمیت و نقش هیجانات مثبت و تاثیر آن در سپاسگزاری و نقش هیجانات مثبت در ویژگیهای برجسته فرد.
8. بحث در مورد رضایتمندی در مقایسه با بهترین بودن.
9. بحث در مورد خوشبینی و امیدواری: درک این مطلب که سبک خوشبینانه در مورد رویدادهای بد موقتی، قابل
تغییر و موقعیتی میباشد.
.10 شناسایی ویژگیهای مثبتی که برای دیگران نیز با ارزش میباشند.
4
5. نتایج
جدول :1 میانگین و انحراف استاندارد افسردگی، اضطراب و استرس دو گروه آزمایش و کنترل در سه مرحله پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری
زیر مقیاس ها آزمون میانگین انحراف
استاندار
پیش آزمون 46/958 4/685
افسردگی
پس آزمون 33/875 6/654
پیگیری 33/125 7/415
پیش آزمون 27/833 4/724
اضطراب
پس آزمون 24/791 3/092
پیگیری 24/916 3/386
پیش آزمون 21/125 2/401
استرس
پس آزمون 17/125 3/340
پیگیری 16/899 2/963
جدول :2 نتایج کلی تحلیل واریانس چند متغیری (MANOVA) در دو گروه آزمایش و شاهد از لحاظ نمرات تفاضل پیش آزمون- پس آزمون متغیرهای تحقیق
نوع آزمون ارزش f df df سطح
فرضیه خطا معناداری
اثر پیلایی 0/526 9/617 3 26 0/000
لامبدای ویلکز 0/474 9/617 3 26 0/000
اثر هتلینگ 1/11 9/617 3 26 0/000
بزرگترین ریشه روی 1/11 9/617 3 26 0/000
همان طوری که در جدول 2 مشاهده می شود سطوح معنی داری تمامی آزمون ها (از جمله آزمون لامبدای ویلکز) که به عنوان نمونه در متن گزارش شده است قابلیت استفاده از مانوا را مجاز می شمارد. به عبارتی این امر بیانگر آن است که بین افسردگی، اضطراب و استرس زندانیان گروه آزمایش و کنترل در پس آزمون تفاوت معنی داری وجود دارد. با اطمینان 99% می توان بیان کرد که بین افسردگی، اضطراب و استرس زندانیان گروه آزمایش و کنترل در پس آزمون تفاوت معناداری وجود دارد.
