بخشی از مقاله
چکیده
هنر ساخت و ساز و معماری در ایران از سابقه ای کهن برخوردار است و در هر زمان دستهای پر توان، ذهن خلاق و ذوق مردم هنردوست این سرزمین ، پدیده هایی شگرف به وجود آورده که در بسیاری از موارد، اصول آن ریشه هنر معماری جهان شده است . پاره ای از این آثار در گوشه و کنار کشور پهناور ایران حکایت از معماری با شکوه کشورمان می باشد.
اهمیت تاثیر اقلیم بر ساختمان، انجام مطالعات و پژوهش های جامعی را در این زمینه ایجاد می کند به ویژه در کشور ما که تنوع اقلیمی، معماری متنوعی را نیز در پی داشته است. اقلیم هر منطقه را می توان؛ مجموعه ی منظمی از پوشش گیاهی، میزان بارش، حرارت، دما و تابش آفتاب آن منطقه تعریف کرد. برای تعیین ساختارهای معماری هر منطقه و بالا بردن آسایش ساکنان آن، توجه به ویژگی های آب وهوایی محلی اجتناب ناپذیر است.
با آگاهی از عوامل و عناصر اقلیمی شهر شیراز، جهت گیری ساختمان ها، شناخت از مصالح ساختمانی مناسب، انتخاب ابعاد پنچره ها وغیره می توان تدابیری اندیشید تا ساکنان احساس راحتی و آسایش بیشتری کنند و با مصرف کمترین انرژی بتوانند گرمایش و سرمایش مورد نیاز مسکن خود را تامین نمایند.
روش گردآوری اطلاعات در این تحقیق مبتنی بر مطالعات اسنادی - استفاده از اسناد، نقشه ها و اطلاعات ادارات و سازمان های مختلف - کتابخانهای و روش تحقیق نیز، از نظر ماهیت کاربردی - توسعه ای و از نظر روش، تحلیلی و علی می باشد.
مقدمه
اقلیم شناسی از وضع اقلیمی نقاط زمین گفت و گو می کندو معمولاً نوع اقلیم یک مکان، متاثر از ارتفاع آن از سطح دریا می باشد. به طور کلی عواملی؛ مانند چگونگی تابش آفتاب ، دمای حاصله از تابش خورشید ، رطوبت هوا و میزان بارندگی و در مجموع وزش بادهای مختلف در مسائل اقلیمی دخالت دارد و محیط زندگی انسان،ساختمان سازی و معماری را تحت الشعاع قرار می دهد.
گرایش ایرانیان به دین مبین اسلام و عقاید مذهبی و تعصبات قومی در اقوام ایرانی ، شکل بناهای مسکونی را از حالتهای باز و در هم به سوی بناها و فضاهایی راحت و به دور از چشم افراد نامحرم معطوف داشته، تا جایی که بر این اساس اصول بناهای مسکونی را به صورت - بیرونی و اندرونی - مطرح ساخته است .
پاره ای از این بناهای زیبای قدیمی در شهرهایی چون کرمان، یزد، شیراز، اسفهان، کاشان، ری، تبریز، سمنان، مشهد و غیره تا به امروز به یادگار مانده است گستردگی سرزمین ایران در عرض های جغرافیایی، اقلیم های متنوع و متفاوتی را در پی داشته است.
در این میان، مقوله ی معماری نیز از این تنوع متاثر و از قدیم الایام معماری متفاوت و متنوعی متناسب با اقلیم هر منطقه، به وسیله ی مردمان این سرزمین پدید آمده است. از همان اوان، آدمی به تجربه دریافت که در هر محیطی چگونه ساختمانی را بنا نهد تا مطلوب ترین مسکن را داشته باشد. تا زمانی که انسان مختار باشد محل استقرار خود را تعیین کند باید تمام فعل و انفعالات محیط را در نظر داشته باشد در برآورد این مکانیزم است که مهندسان و معماران اغلب موقعیت های محیطی را به عنوان یک واقعیت در نظر می گیرند
در طول تاریخ معماری و ساختمان سازی طراحان، همواره در صدد پاسخ گویی به شرایط آب و هوایی بودند حتی در معماری به اصطلاح بدوی طراحی اقلیمی دارای بیانی دقیق و استادانه بوده است - واتسون،. - 3 :1390 معماری که می خواهد نقشی فعال در تبلور فضایی محیط انسانی داشته باشد لزوما با شرایط اقلیمی به عنوان یکی از مهمترین پارامترهای تاثیر گذار محیطی در رابطه ی تنگاتنگ قرار می گیرد.
امروزه، شاهد اجرای ساخت و ساز هایی با طراحی و مسائل مشابه در آب و هوای متفاوت هستیم که بالا بردن هزینه های نگهداری در مقابل گرما و سرما و نبود شرایط مطلوب زیستی را برای ساکنان آن ها به دنبال دارد
ضرورت توجه به مسائل محیطی از دو جهت حائز اهمیت بیشتری است؛ از طرفی تناسب محیطی و اقلیم با معماری سکونتگاه ها، آسایش انسان را کیفیت بیشتری می بخشد، از طرف دیگر توجه به این امر صرفه جویی در انرژی و سوخت را به همراه خواهد داشت.
ضرورت و پیشینه ی تحقیق
در ابتدا انسان در میان طبیعت و جزیی از طبیعت بود و پس از آن که توانست برای خود مسکن تهیه کند مسکنی که دائمی باشد، نه زندگی در غار یا بالای درختان، به واسطه ی معماری، حصاری میان خود و طبیعت ایجاد کرد. در آن زمان هدفش مراقبت از خویشتن بود اما این حصار تا آن جا پیش رفت که مسکن اولیه تبدیل به کلان شهرها شد و روز به روز فاصله ی مکانی او از طبیعت بیشتر گردید. این قطع ارتباط مشکلات فراوانی برای بشر که خود موجودی طبیعی است فراهم کرده است
ترجونگ - - 1966 روشی را برای تقسیم بندی زیست اقلیمی ایالات متحده ارائه داد که یکی از معتبرترین روش های تقسیم بندی زیست اقلیمی انسان محسوب می شود. امتیاز این روش استفاده از عناصر مهم اقلیمی است
گیونی - - 1969 منطقه آسایش و شرایط زیست اقلیمی مختلف را در ارتباط با دو عنصر دما و رطوبت نسبی مشخص نمود. برای تعیین شرایط زیست محیطی و نیازهای ساختمانی متوسط بیشینه ی دما و کمینه ی رطوبت نسبی مورد استفاده قرار گرفت
اولگی - - 1957 نموداری را پیشنهاد داد که در آن نقش پدیده های جوی در آسایش انسان به تفکیک روشن شده بود. دما و رطوبت نسبی مهمترین فاکتورهایی بودند که به جهت اثر مستقیم آن ها بر روی آسایش انسان، در جدول بیوکلیماتیک اولگی بر آن ها تاکید شده است
گالوز و همکاران - - 2004 اطلس زیست اقلیمی انسانی مکزیک را براساس تعریف و تعیین منطقه ی آسایش به همراه چارت زیست اقلیمی اولگی و دیاگرام گیونی برای کنترل زیست اقلیم داخل ساختمان تهیه کردند
دکتر تقی طاووسی و دیگران - - 1387 در مقاله ای به بررسی ارتباط اقلیم و معماری مدارس نوساز شهر اصفهان پرداختند و به این نتیجه رسیدند؛ جهت استقرار و نحوه ی قرار گیری - کشیدگی شرقی -غربی - با استاندارهای اقلیمی این شهر تطابق داشته و با توجه به جهت استقرارپنجره ها که عمدتا شمالی-جنوبی است، تهویه ی طبیعی اکثر مدارس مناسب می باشد.
موقعیت منطقه مورد مطالعه
شهر شیراز به عنوان مرکز استان فارس در دشتی تقریبا مستطیل شکل در 29 درجه و 37 دقیقه عرض شمالی و 52درجه و 32دقیقه طول شرقی قرار گرفته است. ارتفاع این شهر از سطح دریا 1540متر و فاصله آن با تهران به عنوان پایتخت کشور 895 کیلومتر می باشد.
شکل - - 1 موقعیت منطقه مورد مطالعه متوسط درجه حرارت سالانه این شهر 17/3 درجه ی سانتی گراد می باشد و حداکثر درجه حرارت به 43/2درجه سانتیگراد در فصول گرم و حداقل درجه حرارت -14 درجه سانتی گراد و در فصول سرد تنزل می یابد. میزان بارندگی سالانه بیش از 307 میلی متر بوده و روزهای یخبندان حدود 54روز می باشد. به طور کلی شهر شیراز دارای آب و هوای گرم و نیمه خشک است. جدول شماره 1 خصوصیات اقلیمی شهر شیراز را نشان میدهد.
جدول - - 1 متوسط پارامترهای اقلیمی شیراز
شکل گیری بافت و معماری شیراز در رابطه با محیط فیزیکی و اقلیمی یکی از عوامل موثر بر بافت و سیمای شهرها، عوامل محیطی است که در زمینه های زیر می تواند بر شهراثر گذارد؛
- اجازه ی ورود بادهای مناسب به داخل بافت
- دادن جهت مناسب به ابنیه، جهت استفاده لازم از نورآفتاب با توجه به شرایط اقلیمی
- سد کردن راه ورود بادهای نامطلوب
- نقش عوامل محیطی در نوع مصالح
- تغییر مقدار شیشه ی مصرفی با توجه به دما و زاویه ی تابش
- نقش عوامل محیطی در تعیین و نوع تاسیسات شهری مانند تاسیسات خنک کننده و گرم کننده
- تاثیر محیط بر شبکه ی معابر در ایجاد سطوح سایه، معابر تنگ و... - داریوش،. - 148 : 1391
آنچه در ترکیب معماری و بافت شهرهای ایران از جمله شیراز می توان مشاهده کرد این است که عامل آب وهوا در دادن شکل منطقی به بافت شهرها و ترکیب معماری این نواحی نقش عمده ای داشته و مسائل آب وهوایی همیشه به صورت مشکلات حاد برای مردم این نواحی مطرح بوده است. این مشکلات در طول هزاران سال مردم را به یافتن راه حل هایی هدایت نموده که به طور حیرت انگیزی جنبه های آزار دهنده ی آب و هوایی را کم و از جنبه های راحتی بخش آن بهره می گیرد
تابش
شاخص ترین عامل طبیعی که باعث ایجاد تغییرات مداوم در شرایط آب و هوایی یک نقطه بر روی سطح زمین می گردد، نیروی خورشید است. از آن جا که نیروی خورشید نه تنها عامل ایجاد نور و روشنایی است، بلکه این نور سرانجام به حرارت نیز تبدیل می شود تاثیر به سزایی بر شرایط اقلیمی منطقه می گذاردمسلماً. وضعیت نور، با توجه به جهت تابش آن در فصول مختلف، در حالت های مستقیم یا مورب به ساختمان تغییر می کند. قابل ذکر است که شدت تابش آفتاب به رنگ مصالح ساختمانی و صیقلی بودن سطح نمای آنها نیز بستگی دارد.
