بخشی از مقاله
چکیده
از آنجا که پایداری طولانی مدت اکوسیستمهای جنگلی وابسته به حفظ کیفیت خاک است، آگاهی از وضعیت خاکهای مناطق جنگلی و بررسی آثار فعالیتهای مختلف صورت گرفته بر خصوصیات خاک بسیار مهم است. آلودگیهای محیطی که بیشتر ناشی از فعالیت صنایع مختلف است سلامت انسان و محیط پیرامونی را تهدید میکند. بنابراین، آلودگی محیطی، حضور آلایندهها در محیط، هوا، آب و خاک است که این آلودگیها با تأثیر بر خصوصیات خاک میتواند موجب آسیب به موجودات زنده در محیط آلوده شود. در این تحقیق برای بررسی تأثیر آلودگی بر برخی خصوصیات فیزیکی از قبیل بافت خاک - شن، رس، سیلت - و رطوبت خاک در منطقه مورد بررسی نخست سه ردیف فرضی با فواصل مشخص تعیین میگردد.
بدین منظور در سه فاصله در سه فاصله نزدیک - D1 - ، میانه - D2 - و دور - D3 - به اتوبان 30 پلات مشخص گردید. بعد از اندازهگیری برخی خصوصیات فیزیکی خاک شامل بافت خاک - درصد شن، رس، سیلت - و رطوبت خاک، ارتباط این متغیرها نسبت به فاصله گرفتن از اتوبان با استفاده از روش مقایسه میانگینها در آزمونSNK به کمک نرمافزار SAS مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل حاکی از آن است که با افزایش فاصله از اتوبان بین مقادیر فیزیک خاک که شامل - سیلت، شن و رطوبت - تفاوت معنیداری مشاهده شد، ولی در مورد رس اینگونه نبود و تفاوت معنیداری بین مقادیر رس مشاهده نشد.
مقدمه:
شهر تهران یکی از آلودهترین شهرهای جهان است که موضوع آلودگی هوای آن، از دسته مسائل مهم روز است و یکی از عوامل آلودگی آن، افزایش روزافزون وسایل نقلیه و مسأله ترافیک است - صفوی و علیجانی، 1385و . - 101 جریان رو به رشد جمعیت و به تبع آن افزایش فعالیتهای شهری، صنعتی و کشاورزی باعث گردیده تا میزان زیادی از آلایندههای مختلف مخصوصا عناصر سنگین وارد محیط زیست آبی و خاکی گشته، که این آلایندهها از جمله عوامل مختل کننده محیط زیست به شمار رفته و از میان آنها فلزات سنگین به دلیل غیر قابل تجزیه بودن و اثرات فیزیولوژیکی بر موجودات زنده در غلظتهای کم حائز اهمیت شناخته شدهاند
افزایش آلودگی هم در طی عملیات ساخت و ساز مانند بتن ریزی، رفت و آمد وسائط نقلیه، ساختمان سازی و جوشکاری ایجاد میشود و پس از آن نیز جاده به عنوان خط سیر وسائط نقلیه در طی شبانه روز حجم زیادی از اتومبیلها را پذیراست و بنابراین آلودگیهای ناشی از تردد آنها محیط اطراف جادهها را تهدید میکند. عناصر خطرناک در خاکهای حاشیه جاده ممکن است از فعالیتهای مختلف بشری مثل فعالیتهای صنعتی، تولید انرژی، ساخت و ساز، دود اتومبیلها ایجاد شود
از آنجا که خاکها به شدت مستعد تجمع انواع آلایندهها با ترکیبات سمی گوناگون در غلظتهای نسبتأ بالا میباشند، ویژگیهای گوناگون شیمیایی و بیولوژیکی خاک شدیداً تغییر یافته و تنوع زیستی و عملکرد خاک را تحت تأثیر قرار میدهد - فرانکو و همکاران، 2004و 20 و سینک و همکاران، 2009و . - 350 یزدی و بهزادی 1385 - و - 80 غلظت عناصر سنگین در خاک فضاهای سبز اسلامشهر، واقع در جنوب تهران مورد آلودگی قرار دادند. نتایج نشان داد که خاک فضاهای سبز اسلام شهر از نظر آلودگی نزدیک به درجه اول آلودگی خاکها میباشد
. این بدان معنی است که اعم خاکها هنوز آلوده نیستند و از نظر کاشت گیاهان و کشاورزی مشکلدار محسوب نمیشوند. همچنین نتایج نشان داد که غلظت عناصر در خیابانهایی که ترافیک وسائط نقلیه و تعمیرگاه زیاد است، بالا میباشد. خاک یکی از مهمترین منابع تجدید شونده طبیعی است که علاوه بر تامین غذای بشر، نقش مهمی در حفظ کیفیت محیط زیست دارد. بنابراین مهمترین گام در حفظ محیط زیست حفظ کیفیت خاک است
مهمترین آلایندههای خاک شامل فلزات سنگین، بارش اسیدی و مواد آلی میباشند، از این بین فلزات سنگین در سالیان اخیر به دلیل خصوصیات آلایندگیشان در خاک شدیدا مورد توجه قرار گرفتهاند - یالسین، 2007و . - 411 آلودگی خاکها با فلزات سنگین پدیدهای است که به طور گسترده در نتیجه فعالیت-های بشر، کشاورزی و صنعت اتفاق میافتد - شارما و دوبی، 2005و . - 40 خاکهای کشاورزی به طور مستقیم و غیر مستقیم بر روی سلامت عمومی از طریق تولید غذا تاثیر میگذارند. بنابراین حفاظت از این منبع و اطمینان از پایداری آن حائز اهمیت می-باشد
آلودگی فلزات سنگین در خاکهای کشاورزی ممکن است منجر به دخالت در رشد گیاه و حتی آسیب به سلامت انسان از طریق ورود به زنجیره غذایی گردد - لی و همکاران، 2006و . - 12 در خاک با توجه به خصوصیات فیزیکی و شیمیایی آن، ترکیبات مختلف فلزات سنگین به صورت محدود در ذرات خاک و در لایههای اولیه آن تشکیل شده و با توجه به بافت خاک و شرایط محیطی دیگر روند نجمع و انباشت این ذرات تحت تاثیر قرار میگیرد
پیشینه تحقیق:
رشید شمالی و خداوردی لو 1391و - 167 اعلام کردند که مقدار فلزات سرب و روی در خاک سطح %5 معنیدار بوده و با افزایش فاصله از جاده کاهش یافته است. به طوری که بیشترین غلظت سرب و روی در خاک در فاصله 0 - 10 متری مشاهده شد اما غلظت کادمیوم و نیکل در خاک روند خاصی نداشت به طوری که بیشترین غلظت کادمیوم خاک در فاصله 20-100 متری مشاهده شد که این غلظت زیاد در فاصله دورتر از منبع آلودگی، ممکن است ناشی از نوع مواد مادری یا وجود آلودگی کادمیومی در محل نمونهبرداری شده باشد که تاثیر فاصله از جاده را کمرنگ نموده است.
با این حال میانگین غلظت فلزات در خاک با افزایش فاصله از جاده روندی روندی نزولی دارد که بیانگر تاثیر فعالیتهای انسان پدید و ترافیک در افزایش غلظت فلزات سنگین در محیطهای پیرامون جادهها است. - تروبی در سال 2003و - 310 نشان داد زمانی که خاک کشاورزی آلوده به فلزات سنگین شود، این عناصر بدون نشان دادن اثرات سمی توسط گیاهان جذب شده و در بافتهای گیاهی به مرور تجمع مییابند.
در بررسی گیاه پالایی سرب در خاک توسط گیاه ذرت گزارش کردند که ارتفاع اندام هوایی، وزن تر برگ و ساقه، وزن خشک برگ و ساقه تحت تأثیر غلظتهای مختلف سرب قرار گرفتند. اضافه کردن سرب سبب کاهش بیوماس تر و خشک و ارتفاع گیاه شد. تیمار شاهد بیشترین میزان بیوماس تر و خشک را تولید کرد و با افزایش غلظت سرب خاک، میزان بیوماس تر و خشک تولیدی و ارتفاع گیاه کاهش چشمگیری یافت. به طور کلی سرب سبب کاهش بیوماس تر و خشک و ارتفاع گیاه شد، این کاهش در بالاترین تیمار سرب حداکثر بود.
عواملpH خاک، مواد آلی و نوع بافت خاک را در مقدار تحرک عناصر سنگین و تجمع آن موثر میدانند و به عنوان مثال بیان نمودند که pH اسیدی خاک حلالیت روی را آسان میکند. - مجد طاهری و جلیلی 1375و - 10 با بررسی تاثیر کاشت گونههای کاج تهران و اقاقیا بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و پوشش گیاهی زیر اشکوب در پارک جنگلی پیتگر به این نتیجه رسیدند که به رغم خشک بودن منطقه، روند تغییر و تحول اکوسیستم تحت تاثیر دو گونه در طول 25 سال چشمگیر بوده است.
گونه اقاقیا در مقایسه با کاج تهران در جهت افزایش عمق خاک سطحی که شاخصی از تکامل محسوب میگردد، بسیار موثر بوده اما نتوانسته است نقشی در افزایش میزان ازت کل خاک داشته باشد. گونه سوزنی برگ کاج نیز باعث افزایش اسیدیته و فسفر خاک نسبت به اقاقیا گردیده است. - ایروانی و همکاران 1380و - 535 به تعیین رویشگاه بالقوه سه گونه مرتعی Ferula ovina، Bromus tomentellus، Cachyrus ferulacea، در حوزه رودخانه وهرگان اصفهان پرداختند و نتیجه گرفتند مهمترین عوامل موثر بر رویش گونه Ferula ovina، بافت خاک، جهت شیب و شاخص رطوبتی بوده و خاکهایی با بافت سنگین را جهت رویشگاه انتخاب میکند. همچنین عوامل محیطی موثر بر Bromus tomentellus را بافت خاک، میزان عمق، آهک، سنگ ریزه، عوامل موثر بر Cachyrus ferulacea را بافت خاک، میزان عمق و آهک خاک تشخیص دادند.
مواد و روشها:
این تحقیق در پارک جنگلی چیتگر تهران انجام میشود. این پارک جنگلی از شمال به زمینهای چیتگر، از جنوب به آزادراه تهران-کرج، از غرب به آزادشهر و پیکانشهر و از شرق به منطقه خرگوشدره محدود میشود. پارک جنگلی مورد مطالعه در مختصات جغرافیایی 42و 35 تا 45و 35 عرض شمالی و 10و 51 تا 15و 51 طول شرقی واقع شده است و حداقل ارتفاع از سطح دریا 1225 متر و حداکثر1313 متر بوده و متوسط آن 1269 متر میباشد. این پارک با 1450 هکتار زمین پردرخت از بزرگترین بوستانهای جنگلی استانتهران به شمار میرود. به منظور انجام مطالعات بر روی منطقه مورد نظر نخست با استفاده از نقشه توپوگرافی 1:25000 و نقشه تیپولوژی، اقدام به جنگلگردشی و بازدید از تودههای جنگلی موجود گردید. سپس به روش تصادفی منظم در تودههای مورد نظر تعداد 3 ردیف به فاصله صد متر از مرکز هم مشخص شده
