بخشی از مقاله
ارزیابی اثرات زیست محیط (EIA) احداث پارکهای جنگلی(مطالعه موردی پارک جنگلی بلوران کوهدشت)
چکیده
ارزیابی زیست محیطی ( EIA) قبل از اجرای هر پروژه، ابزاری بسیار مفید در جهت کاهش اثرات بالقوه احتمالی هر پروژه میباشد. روشهای ارزیابی اثرات زیست محیطی از قبیل چک لیستها، ماتریسها، شبکه ها و روشهای انطباقی محیط مناسبی را در نظم دادن پارامترها برای بررسی ارزیابی زیستمحیطی یک پروژه فراهم میآورند. در این مطالعه از روش ماتریس لئوپولد استفاده شد. در دو مرحله اجرا و بهرهبرداری به بررسی اثرات زیستمحیطی پرداخته شد. نتایج نشان داد که پروژه پارک جنگلی هم در مرحله اجرا و هم در مرحله بهرهبرداری اثرات منفی زیادی را بر محیط زیست جنگل دارد و اثرات منفی آن بیشتر از اثرات مثبت پروژه است. به طوری که بیشتر این اثرات بر روی محیط بیولوژیکی جنگل میباشد. بیشترین اثرات فیزیکی و بیولوژیکی مربوط به فعالیتهای تفرجی و در مرحله بهرهبرداری است. بیشترین اثرات اجتماعی در مرحله اجرای پروژه و مربوط به مسیر جاده است. باتوجه به نتایج، در اجرای این گونه پروژهها باید توجه بیشتری به حفظ محیط بیولوژیکی جنگل شود به صورتی که محیط زیست جنگل کمتر تخریب شود.
کلید واژه : ارزیابی اثرات زیستمحیطی، بلوران، پارک جنگلی، کوهدشت، ماتریس لئوپولد.
زمینه و هدف
افزایش استفاده از مناطق طبیعی و سرزمینهای بکر برای گردشگری و تفرج به عنوان یک روند در سراسر جهان شناخته شده است(.(1در سراسر جهان تفرج و گردشگری مبتنی بر طبیعت، از جمله در مناطق حفاظت شده، در حال افزایش است(.(2 یکی از مشکلات معمول که در این گونه مناطق اتفاق میافتد افزایش تعداد بازدیدکنندگان از پارک طبیعی است که نهایتا موجب تغییر تدریجی در محیط طبیعی شده و موجبات تخریب را فراهم مینماید(4و.(3 در خارج از کشور، طیف وسیعی از اثرات مستقیم و غیر مستقیم فعالیتهای تفریحی در مناطق حفاظت شده بر روی پوشش گیاهی بصورت تجربی مشاهده و ثبت شده است. فعالیتهای تفرجی در جنگل ممکن است موجب وارد شدن آسیبهای سنگینی به پوشش گیاهی، درختان و درختچهها شود(.(5 و آثار و پیامدهای زیست محیطی مختلفی را در جنگل باعث میشود. ارزیابی اثرات زیست محیطی((EIA عبارت است از فرآیند شناخت، پیشبینی، ارزیابی و کاهش اثرات بیوفیزیکی، اجتماعی و دیگر اثرات وابسته به طرح پیشنهادی توسعه میباشد پیش از آنکه فرد تصمیمی اتخاذ یا متعهد به انجام عملی شود. این عمل، فرآیند تصمیمگیری درجهت کاهش اثرات ناشی از فعالیتهای انسانی بر محیطزیست از طریق اعمال تغییراتی در نحوه انجام پروژه یا درصورت نیاز ممانعت از احداث آن صورت میگیرد. روشها و تکنیکهای شناسایی، اندازهگیری و ارزیابی اثرات زیستمحیطیعموماٌ به قضاوت کارشناس وابسته هستند. در واقع کارشناسان EIA با تجزیه و تحلیل اطلاعات خام و معمولا نامرتب و غیرطبقهبندی شده گزارش زیست محیطی را آماده مینمایند(.(6 روشهای گوناگونی برای ارزیابی اثرات زیستمحیطی وجود دارد که از مهمترین و معمولترین آنها میتوان به چک لیستها، ماتریسها، شبکهها و روشهای انطباقی اشاره کرد(.(7
به منظور انجام تجزیه و تحلیل اثرات، تمامی پروژه بایستی بصورت فعالیتهای اصلی ریز شده و برای هر فعالیت اثرات زیست محیطی مضر و یا سودمند شناسایی شود(.(8 فاکتورهای زیست محیطی بخش بنیادی از محیط فیزیکی، بیولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی می-باشند که تحت تأثیر فعالیتهای پروژه قرار میگیرند. فاکتورهای محیطی میتوانند با یکدیگر ترکیب و یک بخش مجزا را تشکیل دهند یا از یکدیگر جدا شده و زیر مجموعههای خاصی را نشان دهند(.(6
مدیران و برنامه ریزان جنگل معمولا شاهد کاهش توان توسعهای اکوسیستمهای جنگلی پس از یک یا چند دوره اجرای پروژهها هستند به طوری که پس از آن امکان اجرای هیچگونه طرح توسعهای در اکوسیستم نخواهد بود بنابرین مدیریت نیاز به سامانهای برای ارزیابی پروژههای جنگلداری پیش از اجرا، شناسایی عوامل تاثیرگذار بر تخریب اکوسیستم و پیشبینی تاثیر گزینههای مختلف بر تخریب اکوسیستم خواهد داشت. هدف از این پژوهش بررسی اثرات زیست محیطی اجرای پروژهی پارک جنگلی در مناطق جنگلی زاگرس است.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه پارک جنگلی بلوران با مساحت 1100 هکتار در 25 کیلومتری جنوب غربی شهرستان کوهدشت در مسیر غربی جاده پلدختر به
اسلام آباد غرب واقع شده است. این منطقه جنگلی از سال 1370 به عنوان پارک جنگلی بلوران تغییر کاربری یافته و دارای طرح مصوب میباشد که به عنوان منطقه مورد مطالعه انتخاب شده است. ارتفاع آن از 1400 متری از سطح دریا شروع و تا 1600 متری از سطح دریا امتداد دارد. از نظر آب و هوایی و براساس نمایه اقلیمی آمبرژه این منطقه دارای آب و هوای مدیترانهای سرد بوده و میانگین بارندگی آن حدود 580 میلیمتر و میانگین دمای سالیانه 18 درجه سانتیگراد میباشد. تیپ غالب پوشش گیاهی منطقه تیپ بلوط ایرانی میباشد که عناصر درختی و درختچهای دیگر ازجمله زالزالک، کیکم، بادام و آلبالوی وحشی آن را همراهی می-کنند. قسمتهای از منطقه دارای شیبهای تند است که به پارک سیما و منظر زیبایی داده و بقیه پارک از نظر شیب و پستی و بلندی دارای شرایط متفاوتی است و دارای شیب ملایم 10 تا 15 درصد و حالت تپه ماهوری بوده که به منطقه تفرجی اختصاص داده شده است. در منطقه مورد نظر تاسیسات مختلفی مانند سرویس بهداشتی، محوطه بازی کودکان، سکوی اسکان گردشگر، آلاچیق و پارکینگ ساخته شده است که اثرات محیط زیستی مختلفی را به صورت منفی و مثبت دارند.
روش بررسی در این تحقیق منطقه پارک جنگلی با استفاده از ماتریس لئوپولد مورد ارزیابی قرار گرفته و به بررسی اثرات احداث این پارک بر محیط زیست پرداخته شده است؟ در صورتی که تأثیر فعالیت پروژه بر محیط زیست زیانبار باشد مقدار شدت اثر منفی و در صورت عکس این مطلب، مقدار به شکل مثبت نشان داده میشود؟ ماتریسها بدلیل سادگی اما جامع بودن میتوانند در انتخاب گزینه ها بسیار کارگشا باشند. از آنجایی که در این مرحله نیاز به انتخاب یک منطقه براساس یک معیار کمی بود، ماتریس میتواند در صورت داشتن یک قضاوت منطقی و یکدست برای تمامی مناطق پیشنهادی سودمند باشد. در مطالعه حاضر پس از بررسی وضعیت موجود محیط زیست محدوده مطالعاتی، جهت انجام ارزیابی زیست محیطی طرح احداث پارک جنگلی بلوران از روش ماتریس لئوپولد استفاده شد. این ماتریس اولین بار توسط لئوپولد جهت تجزیه و تحلیل اثرهای زیست محیطی ابداع گردید. از محاسن این ماتریس جمع بندی اثرات مثبت و منفی پروژه است. در این ماتریس ابتدا موارد اثر فعالیت- عامل زیست محیطی، شناسایی گردیده و سپس شدت (دامنه اثر) و اهمیت (بزرگی) اثر مورد نظر، مورد توجه قرار میگیرد. پس از لیست کردن ریز فعالیتها و فاکتورهای زیست محیطی، زمانی که احتمال میرود یک فعالیت اثری بر روی عامل محیط زیستی بگذارد، خط مورب در قطر سلول محل برخورد آن دو کشیده میشود. سپس در هر سلول دو عدد در نظر گرفته میشود که یکی دامنه یا شدت اثر و دیگری اهمیت یا بزرگی اثر میباشد. دامنه یا معیار اهمیت اثر معمولا با اعداد 5 تا 1 ارزش گذاری میشوند. در این روش نمره 5 برای اثرات مثبت بسیار زیاد و مهم و نمره 1 برای اثر جزیی بسیار کم وکم اهمیت در نطر گرفته شده است. همچنین نمره -5 برای اثر منفی بسیار زیاد و نمره -1 برای اثر منفی بسیار کم در نظر گرفته شده است(جدول.(1 سپس این اعداد با هم جمع میشوند و مجموع اعداد مربوط به هر ستون بیانگر تاثیر آن فعالیت بر کلیه عوامل زیست محیطی مورد بررسی خواهد بود(.(9 در نهایت، برای هرمحیط (فیزیکی، اقتصادی، اجتماعی، بیولوژیکی و فرهنگی) و برای هر یک از مراحل ساختمانی و بهرهبرداری گزینههای مختلف، رقمی به دست میآید، که رهنمونی برای گزینه مناسب خواهد بود. ماتریس تولید شده در این مطالعه دارای 8 ستون شامل فاکتورهای مربوط به مراحل اجرا و بهرهبرداری و 16 سطر شامل فاکتورهای فیزیکی، اجتماعی، بیولوژیکی و می-باشد (جدول .(2
