بخشی از مقاله
چکیده
پارک از جمله نیازهای یک شهر است که مراکز شهری برای برآوردن نیازهای خاص خود از جمله نیازهای روحی و روانی ، اجتماعی و فرهنگی و غیره از آن استفاده می کنند.کارکرد مجموعه فعالیت هایی است که در جهت برآوردن یک نیاز و یا نیازهای نظام انجام می گیرد . پارک ها از نظر محیط زیستی ، زیبایی شناختی، تفریحی و... مورد استفاده قرار می گیرند.
در بسیاری از شهر های ما ، عدم توجه به جنبه های انسانی در طراحی و معماری فضاهای شهری باعث شده است که در شهر ها بیش از روستا ها سلامت روحی - روانی در معرض آسیب باشد . یکی از عواملی که باعث به وجود آمدن چنین مشکلاتی شده، عدم توجه به پارک ها و فضای سبز شهری است. در این نوشتار که روش پژوهش از نوع توصیفی - تحلیلی و پیمایشی است ، برای تدوین چارچوب نظری، از روش اسنادی استفاده شده است و به وسیله ابزار پرسشنامه ، مصاحبه و مشاهده سایر اطلاعات مورد نیاز از نمونه مورد مطالعه جمع آوری گردیده است.
همچنین برای تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده ، نرم افزار spss مورد استفاده قرار گرفت . به منظور بررسی اثرگذاری کارکردهای روحی- روانی پارک ها بر میزان مراجعت شهروندان به پارک در نمونه های موردی که چهار پارک شهری در مقیاس محله ای در منطقه یک شهر یزد است، مهم ترین کارکردهای روحی- روانی در قالب هشت مولفه : فضای مطبوع و تفریحی، آسایش، ایمنی و امنیت، آرامش و کاهش استرس، رفع خستگی فکری و تجدید قوا، هویت یابی شهروندان، حس تعلق به مکان ، حیات بخشی و سرزندگی شناسایی و مورد بررسی قرار گرفت و سپس با آزمونT- test و ضریب همبستگی پیرسون میزان اثرگذاری کارکردهای روحی- روانی بر میزان مراجعت شهروندان در چهار نمونه موردی محاسبه و برآورد شد.
یافته های بدست آمده از آزمون T-test عدد 2/925 می باشد. همچنین ضریب همبستگی پیرسون کارکردهای روحی - روانی مورد بررسی در تحقیق حاضر نشان دهنده آن است که تمامی کارکردهای مورد بررسی بر میزان مراجعت شهروندان به پارک های شهری تاثیر گذار و مهم تلقی می گردند.
مقدمه
امروزه، شهرها پیوسته رو به گسترش هستند و هر روز بر تعداد ساکنان شهرهای بزرگ افزوده میشود. این گستردگی روزافزون، تخریب محیطزیست و افزایش آلودگیهای محیطزیستی را برای شهروندان بههمراه دارد .تردیدی وجود ندارد که لازمه زیستن پایدار انسان، همزیستی با طبیعت است و هرجا و هر زمان این همزیستی در معرض مخاطره و آسیب قرار گیرد، زندگی انسان ها نیز به اشکال مختلف با نابسامانیهای گوناگون روبرو میگردد.
از آنجا که پارکها حلقه بارز واسط بین انسان و طبیعت هستند، میتوان این اماکن را به عنوان یکی از نخستین کارکردهایی دانست که ساکنین شهرها به نوعی همواره با آن در تماس اند. - ابراهیم زاده و همکاران، - 57 :1393 پارکها و فضاهای سبز شهری دارای نقش اجتماعی، اقتصادی و اکولوژیکی هستند، با مزایایی چون درمان بیماریهای روحی، محیطی مطلوب برای پرورش کودکان، یکپارچگی اجتماعی، حفظ آسایش و ... ؛ در عین حال معیاری برای ارتقای کیفیت فضای زندگی و توسعه جامعه محسوب میشوند
هدف اصلی در طراحی پارک ها دستیابی به آثار اجتماعی و روانی آن در هرچه نزدیک کردن انسان و طبیعت به یکدیگر است . انسان در هر شرایطی روزانه به چند ساعت سکوت و آرامش نیاز دارد . این نیاز با فشردگی جمعیت در محل مسکونی و زندگی آپارتمان نشینی در آینده بیشتر هم خواهد شد . بنابراین از این دیدگاه نیز ایجاد و توسعه فضاهای سبز شهری که انسان بتواند دست کم روزانه ساعتی را در آرامش و دور از هیاهو بگذراند، به صورت ضرورت واقعی خودنمایی می کند.
امروزه جامعه شناسان ، روانشناسان و پزشکان بر این باورند که پارک و فضای سبز افزون بر تامین بهداشت جو و محیط های مسکونی ، نقش مثبتی در سلامتی شهروندان به عهده دارد. افرادی که به طور روزافزون باید در فضاهای مکانیزه زندگی کنند، بیش از پیش به استراحت در محیط طبیعی نیاز دارند. - سعیدنیا، - 41 :1379 بنابراین وضعیت و کارکرد روحی- روانی پارک های شهری حائز ارزش بررسی گسترده ای است.
تعریف مساله
پیدایش احساس بیگانگی یکی از سرچشمه های مشکلاتی است که امروزه گریبان گیر مردم جهان گشته است و این مسئله بیش از همه بین مردم و محیط مصنوع آن ها ظاهر می گردد Hanna, 1958,148 - - .بسیاری از اماکن تقریحی و عمومی در ایران بدون در نظر گرفتن کارکردهای متفاوت آن ها و نیازهای روحی - روانی و رفتاری کاربران ساخته شده اند و متاسفانه به دلیل سهل انگاری در طراحی و ساخت این گونه فضاهای تفریحی و عمومی، توانایی پایینی در جلب رضایت شهروندان به سوی خود دارند. این گونه فضاها به لحاظ ساختاری و کالبدی جذاب و چشم نواز نبوده و ضمنا" به دلیل طراحی نا مناسب، توانایی پایینی در ایفای نقش و کارکرد خود ، برآورده سازی نیازهای روحی - روانی ، جذب مردم و میزان مراجعت شهروندان دارند.
در بسیاری از شهر های ما ، عدم توجه به جنبه های انسانی در طراحی و معماری فضاهای شهری باعث شده است که در شهر ها بیش از روستا ها، سلامت روانی و اجتماعی در معرض آسیب باشد . یکی از عواملی که باعث به وجود آمدن چنین مشکلاتی شده است، عدم توجه به فضای سبز شهری و اینکه ساختار موجود در فضای سبز در راستای ساختار های تفکری مدرن قرار گرفته است و یک نوع تضاد در ساختار کالبدی تقریبا" سنتی با ساختار تفکر مدرن استفاده کنندگان به وجود آمده است . بنابراین نحوه ساخت و شکل گیری فضاهای سبز می توانند اثرات مستقیمی بر روح و روان مراجعه کنندگان داشته باشند،
ضرورت و اهمیت پژوهش
بخش قابل توجهی از فضای سبز شهری در قالب پارک ها ایجاد می شود . نقش این پارک ها در کاهش مشکلات زیست محیطی کاملا" ملموس بوده و علاوه بر زیبایی هایی که از منظر شهرسازی ایجاد می کند ، می تواند از جمله مناسب ترین مکان ها برای آرامش روح و روان، کاهش استرس و عصبانیت ، تجدید قوا و تمدد اعصاب نیز محسوب شود . لذا توجه و امعان نظر برای ساخت و توسعه این مجموعه ها در برنامه ریزی های شهری از اهمیت ویژه ای برخوردار است . نظر به اینکه در ارتباط با موضوع برنامه ریزی محیط و توسعه فضاهای سبز و پارک ها ، استفاده کنندگان و مخاطبین برنامه ها، انسان ها هستند ، بنابراین ضرورت بررسی پارک ها از نظر کارایی آنها اهمیت ویژه ای دارد.
پارک ها زمینه ساز روابط نانوشته سازمان یافته ای هستند که با توجه به نیازهای اقشار مختلف اجتماعی شکل می گیرند و دوام می یابند . یکی از معیارهای ارزیابی کیفیت محیط هر شهر ، وجود پارک ها وفضاهای سبز عمومی است ، فضاهایی که شهروندان در آن بتوانند با ایمنی و آسایش خاطر با هم به تعامل و گفتگو بپردازند . اهمیت این مساله تا حدی است که امروزه توجه به فضاهای سبز شهری و اعمال سیاست هایی که مردم شهرها را از مشکلاتی مانند یاس و ناامیدی برهانند و باعث ارتباط با فضای سبز و محیط گردد ، از مهمترین وظایف نهادهای شهری محسوب می شود
براین اساس می توان گفت ، همان گونه که فضاهای سبز شهری می توانند با برنامه ریزی و طرح ریزی ، محل نمود و بروز فضایل انسانی باشند ، از جهت دیگر نیز می توانند از طریق رها شدگی و برنامه ریزی و طرح ریزی های نادرست و ساده انگارانه ، به مکان بروز انواع جرائم شهری تبدیل شده و آثار اجتماعی ، فرهنگی و روانی زیانباری بر شهرنشینان داشته باشند
یکی از کارکرد های بسیار مهم پارک ها وفضاهای سبز ، کارکرد روحی- روانی آن می باشد که رسیدن به این کارکرد مستلزم تغییر ساختار تفکری نسبت به فضای کالبدی و ساختاری آن فضا در جهت برطرف کردن نیازهای روحی- روانی شهرنشینان می باشد. اصولا" طراحی فضای شهری زمانی با موفقیت رو به رو خواهد بود که بتوانند به مجموعه ای از نیازهای انسان پاسخ دهد.
تمرکز بر یک سطح از نیازها ، طرح را در همان محدوده متوقف خواهد نمود و سازگاری و انعطاف پذیری را در ارتباط با استفاده کنندگان مختلف کاهش خواهد داد. با این وجود کارکردها می توانند نقش بسیار مهمی در پویایی، سرزندگی و پایداری فضاها ایفا نمایند. هر کارکرد در جذب و جلب گروه یا گروه های خاصی عمل می نماید. - ربانی و همکاران ، - 119 : 1390 بنابراین توجه به کارکردهای روحی - روانی پارکها به عنوان جایگاهی برای ارتباط و هرچه نزدیکتر کردن انسان و طبیعت حائزاهمیت است .
بررسی مفاهیم پژوهش و مبانی نظری
پارک
فرهنگ آکسفورد پارک را قطعه زمینی بزرگ می داند که محصور و عموما" با درختزار و چمن پوشیده شده است . پارک ها را بر اساس معیارهای مختلفی طبقه بندی کردند. پارک ها برحسب ویژگی اصلی به پارک های طبیعی و مصنوعی و بر اساس اندازه به کوچک، متوسط، بزرگ شهری و منطقه ای - ملی تقسیم می شوند
پارک، منطقه ی فراخ و بازی برای استفاده های تفرجگاهی عامه در کنار شهرها - مجنونیان، - 36 : 1374 فضای عمومی و خدماتی است که از ترکیب میان عملکرد و بیان تصویری شکل می گیرد و در زیباسازی منظر شهر نقشی مهم ایفا می کند و به عنوان رابطی میان زیباسازی و فضاهای عملکردی مطرح می گردد. - حسین زاده دلیر ، - 24 :1372 اصولا" طبیعت و ماهیت این فضاها به گونه ای است که تمام طبقات مردم می توانند از آن استفاده کنند . در پارک های عمومی سعی می شود که تمام وسایل سرگرمی و رفاهی، تقریبا" برای هر گونه سلیقه ، فکر و سن وجود داشته باشد.
پارک های شهری بخشی از فضاهای سبز عمومی اند که علاوه بر دارا بودن جنبه های تفریحی و فرهنگی و زیست محیطی، جنبه خدمات دهی به مناطق مختلف شهر را نیز دارند. - دفتر امور فنی و تدوین معیارها ، - 68 :1380 پارک ها به طور مستقیم و غیر مستقیم کیفیت زندگی افراد را ،حتی از لحاظ فعالیت اقتصادی بالا می برند. زمانی که انسان ها از آب و هوای نامناسب و یا فقدان امکانات تفریحی در منزل و نیز از آپارتمان نشینی به تنگ می آیند ، به سوی طبیعت و پارک ها روی می آورند تا مشکلات خود را حتی به طور موقتی حل کنند. همچنین طبق نظر سنجی که از بازدیدکنندگان از پارک های شهری در مورد عوامل جاذبه پارک ها و دافعه محل سکونت به عمل آمده، مشخص شده است
