بخشی از مقاله
چکیده
شناخت تنوع و غنای گونهای گیاهان مرتعی در مدیریت بهینه مراتع در عرصههای منابع طبیعی ضروری و بسیار مهم است. در این تحقیق به منظور بررسی تنوع و غنای گونهای در ارتباط با ارتفاع از سطح دریا، تعداد 96 پلات یک مترمربعی در طول 8 ترانسکت در منطقهای از حوزه آبخیز رزین شهرستان کرمانشاه پیاده گردید. در هر پلات فراوانی گونههای مرتعی به تفکیک گونه، ارتفاع از سطح دریا و شماره پلات یادداشت گردید. بعد از تجزیه و تحلیل دادهها نتایج نشان داد که در طبقات ارتفاعی پائین - کمتر از 2000 متر - بیشترین مقدار تنوع گونهای و در طبقات ارتفاعی بالا - بیشتر از 2500 متری - کمترین مقدار تنوع گونهای وجود داشت که در سطح 95 درصد با هم اختلاف آماری معنیداری داشتند. همچنین نتایج نشان داد که با افزایش ارتفاع از سطح دریا تنوع گونههای گیاهی به طور معنی داری در سطح 95 درصد کاهش مییابد.
کلمات کلیدی: تنوع، ارتفاع از سطح دریا، رزین، مرتع
مقدمه:
با پیشرفت علم در زمینه منابع طبیعی و لزوم حفظ تنوع زیستی و مدیریت منابع گرانبهای حیات، بررسی تنوع زیستی با استفاده از شاخصهای مختلف تنوع به منظور توصیف و مقایسه وضعیت اکولوژیک اکوسیستمها برای تصمیمگیریها در مدیریت منابع طبیعی بسیار مورد توجه قرار گرفته است - پیلهور و همکاران، . - 1380 از اینرو بررسی پوشش گیاهی در مطالعات کاربری به منظور دستیابی به اطلاعاتی برای حل مسائل اکولوژیک در رابطه با مدیریت و حفاظت اکوسیستمهای طبیعی مطرح بوده است - مصداقی، . - 1380 تنوع گونهای از دو مولفه تشکیل شده است که اول مربوط به تعداد گونههاست و به آن غنای گونهای اطلاق میشود. دومین مولفه تنوع مربوط به یکنواختی میباشد که به توزیع افراد گونهها مربوط است - کوکر و کنت1 . - 1996 غنای گونهای یکی از شاخصهای ساده شده تنوع گونهای است.
غنای گونهای تعداد کل گونهها در یک ناحیه میباشد و به فراوانی نسبیگونهها در جامعه کاری ندارد. از جمله مشکلات این فاکتور، وابستگی آن به اندازه نمونه است. یعنی هر چه اندازه نمونه بزرگتر باشد غنای گونهای هم افزایش مییابد که این پدیده به عنوان منحنی گونه - سطح مشهور است - مصداقی، . - 1380 ویژگیهای پستی و بلندی - فیزیوگرافی - همچون ارتفاع از سطح دریا، شیب و جهت دامنه از جمله عواملی هستند که آب قابل دسترس را تحت تاثیر قرار میدهند. با توجه به نقش بسیار مهم گیاهان علفی در تعادل اکوسیستم و منافع مختلفی که بشر به طور مستقیم و غیر مستقیم از آنها میبرد، ضرورت شناخت روابط بین گیاهان و عوامل محیطی - اقلیم، فیزیوگرافی - برای ثبات و پایداری آن امری اجتناب ناپذیر است - گریتنس و وتاس2، . - 2002 میرزایی و همکاران - 1386 - تنوع گونههای گیاهان علفی را در رابطه با عوامل فیزیوگرافیک در اکوسیستمهای جنگلی زاگرس میانی مورد بررسی قرار دادند.
آنها در نتایج تحقیق خود عنوان نمودند که ارتفاع از سطح دریا بر تنوع اشکوب علفی تاثیر معنیداری داشته و دامنه ارتفاعی پائین - کمتر از 1630 متر - دارای بالاترین مقدار تنوع بوده در حالی که اثر ارتفاع از سطح دریا بر یکنواختی و غنای گونهای از لحاظ آماری معنیدار نبود. واثقی و همکاران - 1390 - به مطالعه روی تنوع زیستی گیاهی در ارتفاعات کلات-زیرجان گناباد در استان خراسان پرداختند و به این نتیجه رسیدند که ارتفاع از سطح دریا روی تنوع وغنای گونهای تاثیر گذاشته به این صورت که در طبقه متوسط ارتفاعی تنوع و غنای گونهای به طور معنیداری بیشتر از سایر طبقات ارتفاعی میباشد. حاج میرزا آقایی و همکاران - 1388 - تاثیر ارتفاع از سطح دریا را روی تنوع گونههای گیاهی مورد بررسی قرار دادند. و نشان دادند که ارتفاع از سطح دریا تاثیر معنیداری از لحاظ آماری روی تنوع گونههای گیاهی میگذارد به این صورت که بالاترین مقادیر شاخصهای تنوع و یکنواختی در طبقه ارتفاعی چهارم 1000-1300 - متر - وجود داشت که به طور معنیداری بیشتر از سایر طبقات ارتفاعی بود. آنها همچنین دریافتند که بیشترین غنای گونهای در طبقه ارتفاعی اول 100-400 - متر - و کمترین مقدار غنا در طبقه ارتفاعی چهارم وجود دارد. با توجه به مطالب گفته شده هدف از انجام این تحقیق بررسی تاثیر ارتفاع از سطح دریا روی تنوع وغنای گونهای گیاهان مرتعی در حوزه آبخیز رزین شهرستان کرمانشاه میباشد.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه
حوزه دشت رزین به مساحت 14688 هکتار در شمال شهرستان کرمانشاه در محدوده 47 01 45" تا 47 12' 43" طول شرقی 34 34' 34" تا 34 42' 27" عرض شمالی واقع شده است. حوزه مورد مطالعه از شمال به کوه گری گز، از شمال شرق به کوه هولان، از شرق به کوه پشت پری، از جنوب به کوه میرادال و از جنوب شرق به کوه میرزایی محدود میشود - بی نام . - 1387 این تحقیق در قسمتی از حوزه آبخیز رزین در سامانه عرفی حسین آباد و بولان انجام گرفت.
روش جمعآوری داده ها در این تحقیق به منظور بررسی تنوع گونهای گیاهان مرتعی تعداد 96 پلات یک مترمربعی از ارتفاع پائین تا ارتفاعات بالا در طول 8 ترانسکت که به صورت تصادفی انتخاب شده بودند، برداشت گردید. به این صورت که بعد از پیاده کردن اولین ترانسکت ابتدا یک نقطه به صورت تصادفی در طول ترانسکت انتخاب کرده و اولین پلات پیاده گردید در مرحله بعد در راستای - طول - ترانسکت در جهت شیب به ازای هر 40 متر اختلاف فاصله - متر - یک پلات دیگر پیاده گردید.
در داخل هر پلات فراوانی گونهها به تفکیک گونه، ارتفاع از سطح دریا پلات یادداشت وثبت گردید. بعد از جمعآوری دادهها تنوع زیستی و غنای گونهای گیاهان علفی با استفاده از شاخصهای تنوع سیمپسون3، شانون - وینر4، غنای مارگالف5 و منهینیک6 در سه طبقه ارتفاعی پائین - کمتر از 2000 متری از سطح دریا - ، میانی 2000 - 2500 - متری از سطح دریا - و بالایی - بیشتر از 2500 متری از سطح دریا - مورد بررسی قرار گرفت.
در این تحقیق پس از تنظیم دادههای اولیه، نوع توزیع آنها - نرمال یا غیرنرمال - براساس آزمون کولموگروف - اسمیرنوف تعیین گردید. در صورت نرمال بودن دادهها از آزمونهای پارامتریک آنالیز واریانس یکطرفه و آزمون دانکن استفاده و در صورت عدم نرمال بودن دادهها از آزمونهای ناپارامتریک کروسکال - والیس و من- ویتنی استفاده میشود. به منظور بررسی میزان ارتباط بین متغیر ها وابسته و مستقل از همبستگی پیرسون اسپرمن استفاده گردیده است.
