بخشی از مقاله
چکیده
این پژوهش با هدف بررسی تأثیر پوشش علفی بر غنا و تنوع گونهای زنبورهای گالزای بهاره جنگلهای بلوط در جنگلهای سردشت واقع در جنوب استان آذربایجان غربی به طول جغرافیایی 53°45 شرقی و عرض جغرافیایی25°36 انجام شد. بدین منظور تعداد 30 قطعه نمونه به مساحت 4 آر به روش ترانسکت در این رویشگاه پیاده شد. فاصله بین قطعات نمونه 100 متر و فاصله بین ترانسکتها 200 متر در نظر گرفته شد. داده های بدست آمده با استفاده از روشهای آماری مختلف ازجمله همبستگی و شاخصهای غنا و تنوع گونهای شانون وینر و سیمپسون تجزیهوتحلیل شدند. در این بررسی مشخص شد که تعداد 8 گونه زنبور گالزا از خانواده سینیپیده در منطقه کم و بیش حضور دارند. نتایج نشان داد تنوع گونهای شانون، یکنواختی شانون و تنوع گونهای سیمپسون علفی با تنوع گونهای شانون یکنواختی شانون و تنوع گونهای سیمپسون و غنای گونهای مارگالف زنبورهای گالزا همبستگی دارد.
واژههای کلیدی: آذربایجان غربی، اکولوژی، تنوع زیستی ، زنبور گالزا
مقدمه
هدف اصلی از مدیریت منابع طبیعی حفظ تنوع زیستی در اکوسیستمهای طبیعی است. رویشگاهی که تنوع زیستی بیشتری
داشته باشد پایداری اکولوژیکی و حاصلخیزی بیشتری خواهد داشت و یک اکوسیستم پایدار و پویا خواهد بود . - Smith,1996 - مشخصشده است حشرات در ارتباط با درختان نقش مهمی را در پایداری اکوسیستم جنگل بازی میکنند. آنها بر روی چرخه طبیعی جنگل، ساختار جنگل و پویایی جنگل تأثیرگذار بوده و تأثیر میپذیرند - Vodka & Cizek, 2013 - تنوع سختبالپوشان در زیراشکوب و اشکوب فوقانی را در داخل توده و مرز توده مورد ارزیابی قراردادند و نتیجه گرفتند که تنوع آنها در زیراشکوب بیشتر از اشکوب فوقانی بوده و تنوع آنها در حاشیه جنگل خیلی بیشتر است. زنبورهای گالزا متعلق به راسته بال غشاییان و خانواده Cynipidae بوده و از پارازیتهای اجباری گیاهان بهشمار میروند. زنبورهای گالزا به دو صورت فعالیت میکنند؛ یا گال تولید مینمایند و یا اینکه بهعنوان یک حشره همزیست در گال تولیدشده توسط زنبور گالزای دیگر زندگی میکنند. خانواده Cynipidae دارای 1360 گونه شناساییشده در دنیا است که این گونهها متعلق به شش زیر خانواده است و مهمترین آنها زیر خانواده سینیپینه و قبیله سینیپینی است . - Zargran et al, 2012 - زنبورهای این قبیله گالهای متنوعی را روی گونههای بلوط ایجاد میکنند . - Sadeghi et al, 2014 - زنبورهای گالزا درختان بلوط را برای فعالیت انتخاب کرده و در تشکیل گال روی اندام مشخصی تخصص یافتهاند . - Rokas et al, 2003 - در رابطه با تنوع و علت تشکیل گال نظریاتی ارائهشده که مهمترین آنها نظریه تغذیه است این نظریه بر تغذیه عامل گالزا از بافت درونی گال استوار است یعنی عامل تغذیه سبب تشکیل گال میشود - Cornell, 1983 - ، از طرفی مشخص گردیده که کیفیت درخت بلوط بهعنوان میزبان تأثیرات قابلملاحظهای در فراوانی و تنوع
زنبورهای گالزا دارد . - Maldoado et al., 2015 - جنگلهای زاگرس از استان آذربایجانغربی شروع و تا استان فارس ادامه دارد و به صورت نواری بخش غربی کشور را میپوشانند، بیش از %74 جنگلهای زاگرس شمالی را جنگلهای مخروبه بارویش سالیانه کمتر از 0/5 مترمکعب در برمیگیرد . - Fattahi, 1996 - با توجه بهمرور مطالعات انجامشده هدف از این پژوهش، بررسی تأثیر پوشش علفی بر روی تنوع و غنای زنبورهای گالزای بلوط بهاره بلوط ایرانی است.
مواد و روشها
منطقه این تحقیق به وسعت تقریبی 60 هکتار در زاگرس شمالی و حوالی شهرستان سردشت انتخاب شد. سپس به روش ترانسکت 30 قطعهنمونه به مساحت 4 آر در این رویشگاه پیاده شد. فاصله بین قطعات نمونه 100 متر و فاصله بین ترانسکتها 200 متر در نظر گرفته شد. در هر قطعهنمونه مشخصههای نوع، فراوانی گونههای درختی و درختچهای ثبت شد. جهت برداشت مشخصات مربوط به زادآوری و پوشش علفی، 5 میکرو پلات با ابعاد 1/5×1/5 متر در مرکز و چهار جهت مختلف در داخل هر پلات پیاده شدند که در داخل آنها فراوانی و نوع گونهها مورد بررسی قرار گرفت.
گالهای جمعآوریشده به تفکیک هر پلات و نمونهی درختی موجود - بلوط ایرانی - در داخل پاکتهای کاغذی با کد مربوطه قرار دادهشده و به آزمایشگاه منتقل میشوند. برای این منظور گالهای جمعآوریشده را به تفکیک در داخل ظروف پرورش قرار داده و درب ظروف با پارچه توری بسته میشود. با بازدیدهای منظم و شمارش حشرات کامل خارجشده از گالها، با استفاده از آسپیراتور نسبت به جمعآوری زنبورهای خارجشده اقدام شد. زمان خروج زنبورهای گالزای بلوط در آزمایشگاه یادداشت شد. نمونههای حشرات داخل الکل اتیلیک%75 قرار داده شدند و شناسایی زنبورهای گالزا بر اساس شکل گال و حشرات کامل این زنبورها انجام شد.
به منظور ارزیابی تنوع گونهای در قطعات نمونه از شاخصهای غنای گونهای مارگالف، تنوع گونهای شانون و سیمپسون و یکنواختی شانون و از آزمون توکی برای مقایسه میانگین شاخصهای تنوع گونهای و تیمارهای مختلف انجام شد؛ همچنین همبستگی بین تراکم تودهها و شاخصهای غنا و تنوع گونهای مختلف با استفاده از روش پیرسون ارزیابی شد.
از برنامه PC-ORD نسخه 4 برای محاسبه شاخصهای غنا و تنوع گونهای و آنالیزهای چند متغیره و از نرمافزار SPSS نسخه 20 برای انجام مقایسه میانگینها استفاده شد.
نتایج
در منطقه موردمطالعه درمجموع 117 تاکسون گیاهی مشاهده و نمونهبرداری شد که از بین این تعداد 5 گونه متعلق به گونههای درختی و درختچهای بوده که متعلق به دو تیره گیاهی هستند که شامل: گونههای درختی: بلوط ایرانی یا برودار - Quercus
Brantii Lindl. - ، دارمازو - Quercus infectoria Oliv. - ، یوول - Quercus libani Oliv. - ، زالزالک زرد - Crataegus azarolus L. - و بادام - Amygdalus sp. - است. همچنین تعداد 112 گونه علفی و بوتهای در منطقه موردمطالعه شناسایی شد. این تاکسونها به 87 جنس و 29 تیره تعلق دارند. تیره کاسنی - Asteraceae - با 20 - گونه، 18 درصد - و تیره باقالاییان - Fabaceae - با 17 - گونه، 16 درصد - بیشترین تعداد را به خود اختصاص دادند.
در بررسی انجام گرفته درمجموع 8 نوع گال، مربوط به نسل جنسی - گالهای بهاره - زنبورهای گالزای بلوط موجود روی اندامهای مختلف مانند برگ، جوانه، گلآذین و میوه روی بلوط ایرانی Quercus brantii جمعآوری شد.
مقدار همبستگی پیرسون بین مشخصههای مختلف پوشش علفی با مشخصههای مختلف زنبورهای گالزا؛ در قطعات نمونه برداشتشده در منطقه موردمطالعه مشخص نمود که مشخصه تنوع گونهای شانون - علفی - با تنوع گونهای شانون، یکنواختی شانون و غنای گونهای مارگالف زنبورهای گالزا همبستگی مثبت ولی با تنوع گونهای سیمپسون - زنبورهای گالزا - همبستگی منفی نشان داد. مشخصه یکنواختی شانون - علفی - با تنوع گونهای شانون و یکنواختی شانون همبستگی مثبت ولی با تنوع گونهای سیمپسون زنبورهای گالزا همبستگی منفی را نشان داد. از طرفی تنوع گونهای سیمپسون - علفی - با تنوع گونهای سیمپسون همبستگی مثبت ولی با تنوع گونهای شانون، یکنواختی شانون و غنای گونهای مارگالف زنبورهای گالزا همبستگی منفی را نشان داد همچنین مشخص شد غنای گونهای مارگالف - علفی - و تعداد درختان با مشخصههای زنبورهای گالزا همبستگی ندارد
همبستگی پیرسون بین مشخصههای مختلف پوشش علفی با مشخصههای مختلف زنبورهای گالزا در منطقه موردمطالعه
علامت - * - نشانه وجود اختلاف معنیدار در سطح %5 و علامت - ** - نشانه وجود اختلاف معنیدار در سطح %1 است.
بحث و نتیجه گیری
در منطقه موردمطالعه تیره کاسنی - Asteraceae - با داشتن 20 گونه 18 - درصد - بیشترین و خانواده گلآفتابیان - Cistaceae - و تعدادی از خانوادههای دیگر تنها با داشتن یکگونه - یک درصد - کمترین تعداد را به خود اختصاص دادهاند. ازجمله دلایل فراوانی تیره کاسنی مقاومت به شرایط مختلف محیطی و تخریب است . - Ghahremaninejad & Agheli, 2009 - براساس نتایج بهدستآمده از پژوهش حاضر مشخص شد که تعداد 4 گونه زنبورگالزا متعلق به جنس Andricus ، 2 گونه از جنس Aphelonyx و یک گونه زنبور گالزا از هریک از جنسهای Dryocosmus و Pseudoneuroterus در منطقه مورد مطالعه حضور دارند؛ این درحالی است که یافتههادر منطقه ربط نشان داد تعداد 2 گونه از جنس Andricus و یک گونه از جنس
