بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی وضعیت کمی گونه ارس، یک توده جنگلی آن در نیژدره ارومیه - شمال غربی ایران - به مساحت تقریبی 50 هکتار انتخاب شد. باتوجه به نقش و اهمیت عاملهای فیزیوگرافیک بر وضعیت پوشش گیاهی این پژوهش به مطالعه تاثیر دو عامل مهم ارتفاع از سطح دریا و شیب، برروی ویژگیهای کمی، شامل ارتفاع، قطر در ارتفاع برابر سینه و میانگین قطر تاج درختان ارس در منطقه نیژدره پرداخته است.
در این پژوهش، از روش ششدرختی استفاده شد. با توجه به دامنه انتشار ارتفاعی درختان ارس در منطقه، بررسیها در پنج طبقه ارتفاعی 1700-1800، 1800-1900، 1900-2000، 2000-2100 ، 2200-2100 و 23000-2200 متر از سطح دریا و با توجه به شیب منطقه، در سه طبقه شیب 25-0، 50-25 و 75-50 انجام شد. نتایج این پژوهش نشان داد که در طبقات ارتفاعی مختلف از سطح دریا، اختلاف معنیداری بین تمامی متغیرهای کمی مورد نظر در سطح احتمال 5 درصد وجود دارد. درحالیکه، در طبقات شیب مختلف، درسطح احتمال 5 درصد، اختلاف معنیداری در بین هیچ یک از متغیرهای کمی دیده نشد. کمترین و بیشترین فراوانی ارس به ترتیب در طبقه ارتفاعی 1700-1800 و 2000-1900 متر و در طبقه شیب 0-25 و 50-75 مشاهده شد.
مقدمه
در دهههای گذشته شناخت ناکافی و بهرهبرداری بیرویه و غیر اصولی از منابع طبیعی باعث از بین رفتن بخشی یا کامل بسیاری از ذخایر با ارزش منابع طبیعی شده است. مطالعه کمی و کیفی رستنیها و آگاهی از وضعیت پوشش گیاهی در رویشگاههای مختلف میتواند ما را در تشخیص روند توالی گیاهی و برنامهریزی آتی به منظور حفظ و نگهداری بهینه آنها یاری کند.
گونه ارس - Juniperos excelsa M.Beib. - در ایران پراکنش قابلتوجهی دارد، چنانکه بعد از بنه بیشترین سطح پراکنش را در بین گونههای درختی به خود اختصاص میدهد. این درختان چنان مقاوم هستند که بهندرت میتوان پایهای یافت که بهدلیل ضعف فیزیولوژیک و یا آفتزدگی خشکیده باشد.
اغلب پایههای این گونه در شرایط رویشگاهی بسیار فقیر مانند بسترهای کاملاً صخرهای و سنگریزهای درحالیکه پوشش رویی خاک فرسایش یافته، موجودیت خود را به هر صورت ممکن، از جمله با تغییرات مورفولوژیک حفظ کردهاند - علی احمد کروری و خوشنویس، . - 2000 کشور ایران، به دلایلی هم چون گوناگونی آب و هوایی، شرایط فیزیوگرافی، تاریخچه پوشش گیاهی و فعالیتهای انسانی، تنوع پوشش گیاهی چشمگیری دارد؛ بهطوری که در حدود 7300-7500 گونه گیاهی آوندی در کشور میروید . - Akhani, 2006 - البته از این بین، مخروطیان - سوزنیبرگان - سهم اندکی دارند؛ چنانکه از این زیررده فقط چهار جنس ارس - Juniperus - ، سرخدار - Taxus - ، سرو - Cupressus - و سرو خمرهای یا نوش - Thuja - بهطور طبیعی در ایران میرویند - مظفریان، . - 1383 ارس از سال 1371 گونهای با ارزش برای ذخیره-گاههای جنگلی معرفی شده است .
ارس،درختی مقاوم در برابر خشکی و گرماست و معمولاً در مناطق صخرهای و دامنههای نورگیر میروید. در قفقاز تا ارتفاع 2500 متر، در ترکیه تا 3000 متر و در ایران - در شاه کوه استان کرمان - تا 3400 متر از سطح دریا گسترش دارد . - Browicz, 1982 - نقش مهم ارس بهعنوان یک گونه حفاظتی و مقاوم در مناطق در حال فرسایش عاملی برای جلوگیری از فرسایش خاک به شمار میآید
در زمینه بررسی روشهای چنددرختی در کشور میتوان به پژوهش زبیری - 1367 - در جنگلهای شمال اشاره کرد که روش نمونهبرداری ششدرختی پرودان - Prodon - را در این جنگلها اجرا کرد. در این پژوهش علاوه بر شش درخت از هفت، هشت و نه درخت، با توجه به شرایط جنگلهای شمال، استفاده شد. نتایج برای هر دو مشخصه تعداد و سطحمقطع در هکتار کمتر از مقدار واقعی برآورد شد. مؤمنی مقدم و همکاران - 1386 - با بررسی وضعیت کمی و کیفی تودههای ارس در دامنههای کپه داغ خراسان دریافتند که رویشگاه مورد بررسی دارای ساختار ناهمسال است و تودههای ارس این رویشگاه در مقایسه با سایر رویشگاههای ارس ایران تنک بوده و تعداد در هکتار پایههای ارس و درصد تاج پوشش در این رویشگاه بسیار کم و توده به یک رویشگاه تخریب یافته تبدیل شده است.
پژوهش پیش رو، نخستین مطالعه به روش چنددرختی در زمینه تاثیر ارتفاع و شیب بر ویژگیهای کمی ارس در یک توده جنگلی در آذربایجان غربی است. هدف از این پژوهش بررسی تاثیر ارتفاع از سطح دریا و شیب بر ویژگیهای کمی گونه ارس - ارتفاع درخت، قطر برابر سینه و میانگین قطر تاج - است.
مواد و روشها
منطقه مورد بررسی در محدوده دره شهدای ارومیه است که در 35 کیلومتری جنوب شهر ارومیه قرار دارد. با توجه به تراکم و پراکنش درختان ارس در منطقه، حدودا 50 هکتار از این منطقه به روش آماربرداری ششدرختی برای این پژوهش در نظر گرفته شد . - Prodan, 1968 - در این پژوهش، 44 قطعهنمونه به روش ششدرختی، اندازهگیری شد. با توجه به وضعیت پراکنش درختان ارس در منطقه، فاصله قطعهنمونهها بر روی خطوط میزان، 100 متر و فاصله در امتداد شیب 100 متر ارتفاعی در نظر گرفته شد.
در این پژوهش ابتدا مختصات جغرافیایی مرکز هر قطعه نمونه مشخص شد و سپس با کمک دستگاه GPS، قطعات نمونه مورد نظر در طبیعت پیدا شد. در هر قطعه نمونه عامل فیزیوگرافی ارتفاع از سطح دریا، قطر برابرسینه و میانگین قطر تاج بهطور دقیق ثبت شد. سپس با استفاده از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف، نرمال بودن دادهها در هریک از طبقات بررسی و با توجه به نرمال بودن دادهها از آنالیز واریانس یکطرفه برای بررسی اختلافات کلی در طبقات مختلف ارتفاعی استفاده شد.
نتایج
کمترین 3/2 - متر - و بیشترین 3/85 - متر - میانگین ارتفاع درخت در طبقه ارتفاعی 2000-2100 و 1700-1800 متر از سطح دریا مشاهده شد - شکل. - 1 کمترین 11/1 - متر - و بیشترین 15/6 - متر - میانگین قطر برابرسینه در طبقه ارتفاعی 1700-1800 و 1800-1900 متر از سطح دریا مشاهده شد - شکل. - 2 کمترین 2/8 - متر - و بیشترین 4/2 - متر - میانگین قطر تاج در طبقه ارتفاعی 1700-1800 و 2100-2200 متر از سطح دریا مشاهده شد
نتایج تجزیه و تحلیل آماری نشان داد که بین طبقات مختلف ارتفاع از سطح دریا، اختلاف معنیداری بین تمامی متغیرهای کمی مورد نظر در سطح احتمال 5 درصد وجود دارد. کمترین 3/4 - متر - و بیشترین 3/7 - متر - میانگین ارتفاع درخت در طبقه شیب 0-25 و 50-75 درصد مشاهده شد - شکل. - 4 کمترین 19/2 - متر - و بیشترین 3/7 - متر - میانگین قطر برابرسینه در طبقه شیب 50-75 و 0-25 درصد مشاهده شد - شکل. - 5 کمترین 3/4 - متر - و بیشترین 4/1 - متر - میانگین قطر تاج در طبقه شیب 50-75 و 0-25 درصد مشاهده شد
. - 6 نتایج تجزیه و تحلیل آماری نشان داد که بین طبقات شیب مختلف درسطح احتمال 5 درصد، اختلاف معنیداری در بین هیچ یک از متغیرهای کمی دیده نمیشود.
