بخشی از مقاله
چکیده
باتوجه به نقش و اهمیت عامل ارتفاع از سطح دریا بر تغییرات کمی وکیفی پوشش گیاهی، تحقیق حاضر به مطالعه اثر این عامل محیطی برروی تغییرات پوشش گیاهی در منطقه حفاظت شده ارس دوستک در شهرستان اشنویه - شمال غربی ایران - پرداخته است. برای بررسی تاثیر ارتفاع از سطح دریا بر ویژگیهای کمی - قطر در ارتفاع برابر سینه، ارتفاع درخت و میانگین قطر تاج - گونه ارس در منطقه از روش چنددرختی استفاده شد.
با توجه به دامنه انتشار ارتفاعی درختان ارس در منطقه، بررسیها در پنج طبقه ارتفاعی 1600-1700، 1700-1800، 1800-1900، 1900 -2000، 2000-2100 متر از سطح دریا انجام شد. نتایج این پژوهش نشان داد که در طبقات ارتفاعی مختلف از سطح دریا، میانگین ارتفاع درخت در سطح %5 تفاوت معناداری ندارد. ولی میانگین قطر در ارتفاع برابر سینه و میانگین قطر تاج این گونه در طبقات ارتفاعی مختلف از سطح دریا در سطح %5 دارای تفاوت معناداری هستند.
همچنین بیشترین میانگین تعداد در هکتار 131 - اصله - در دامنه ارتفاعی 2000-2100 متری و کمترین آن 15 - اصله - در دامنه ارتفاعی 1700-1600 متری مشاهده شد. براساس نتایج این پژوهش، با افزایش ارتفاع از سطح دریا ویژگیهای کمی درختان ارس در کل، وضعیت مناسبتری را نشان داد که از دلایل اصلی آن دسترسی کمتر انسان به ارتفاعات بالاتر بوده است.
مقدمه
جنگلهای جهان نقش مهمی در حفظ فرآیندهای حیاتی و زیست محیطی مانند تعدیل آب وهوا، خدمات و حمایت از رشد اقتصادی ایفا میکنند کشور ایران، به دلایلی همچون گوناگونی آب و هوایی، شرایط فیزیوگرافی، تاریخچه پوشش گیاهی و فعالیتهای انسانی، تنوع پوشش گیاهی چشمگیری دارد؛ بهطوری که در حدود 7300-7500 گونه گیاهی آوندی در کشور میروید البته از این بین، مخروطیان - سوزنیبرگان - سهم اندکی دارند؛ چنانکه از این زیررده فقط چهار جنس ارس - Juniperus - ، سرخدار - Taxus - ، سرو - Cupressus - و سرو خمرهای یا نوش - Thuja - بهطور طبیعی در ایران میرویند - مظفریان، . - 1383 گونه ارس - .Juniperus excelsa M.Beib. - بهصورت طبیعی در رویشگاههای نیمهخشک با اقلیم سرد در ارتفاعات کوهستانهای ایران گسترش دارد - فلاح و همکاران، . - 1393 ارسمعمولاً از ارتفاع 1800 تا 2500 متر در شیبهای جنوبی البرز، از 2000 تا 3000 متر در مناطق مرکزی زاگرس و از 3400 متر به بالا در مناطق جنوبی بهصورت پایههای پراکنده در مساحتی حدود 1/3 میلیون هکتار دیده میشود
رشد درختان تابعی از فاکتورهای محیطی و داخلی است. سن، رویشگاه، ارتفاع از سطح دریا و شرایط اقلیمی بر رشد سالیانه درختان تاثیر میگذارد. جنس ارس به تغییرات اکولوژیکی محیط حساس بوده و بیشتر در ارتفاعات بالای مناطق کوهستانی میروید
علی احمد کروری - 1376 - در تحقیق خود به این نتیجه رسید که در ارتفاعات و شیبهای تند، استقرار درختان
ارس بهدلیل سختی شرایط با محدودیت مواجه میشود، اما بهدلیل دشواری دسترسی، کمتر مورد تعرض و قطع قرار گرفتهاند. از اینرو تراکم درختان در مناطق پرشیب و مرتفع اغلب کمتر - فاصله درختان بیشتر - ولی قطر و ارتفاع آنها بیشتر است.
درپژوهشی که بر روی برخی ویژگیهای کمی و کیفی توده ارس امینآباد فیروزکوه توسط رامین و همکاران - 1391 - صورت گرفت، نتایج نشان داد که رویشگاه مورد بررسی از نظر پراکنش درختان در طبقات قطری دارای ساختار همسال نامنظم با چولگی به چپ است؛ ضمن اینکه طبقه قطری 30 سانتیمتر با کاهش محسوسی در تعداد درختان مواجه بود که با توجه به نزدیکی رویشگاه به روستا و مناسب بودن این طبقه قطری جهت برداشت، میتوان علت را به دخالتهای انسانی نسبت داد. این اولین مطالعه به روش چنددرختی در زمینه تاثیر ارتفاع بر ویژگی های کمی ارس در یک ذخیره گاه جنگلی در آذربایجان غربی است. هدف از این پژوهش، بررسی تاثیر ارتفاع ازسطح دریا بر برخی از ویژگیهای کمی گونه ارس - ارتفاع درخت، قطر برابر سینه، میانگین قطر تاج - بوده است.
مواد و روشها
منطقه مورد بررسی - دوستک - در محدوده شهرستان اشنویه در آذربایجان غربی قرار دارد. در این پژوهش حدود 200 هکتار از آن، برای برداشت قطعات نمونه به روش چند درختی انتخاب شد. جامعه آماری در این تحقیق، درختان ارس موجود در ذخیرهگاه ارس دوستک بود. در این بررسی با استفاده ازشبکه آماربرداری 150*100 متری 54 قطعه نمونه برداشت گردید.
در این پژوهش ابتدا مختصات جغرافیایی مرکز هر قطعه نمونه مشخص شد و سپس با کمک دستگاه GPS، قطعات نمونه مورد نظر در طبیعت پیدا شد و در هر قطعه نمونه عامل فیزیوگرافی ارتفاع از سطح دریا و همچنین متغیرهای قطر برابر سینه، میانگین قطر تاج و ارتفاع درختان بهطور دقیق ثبت شد. سپس با استفاده از آزمون کولموگروف-اسمیرنوف، نرمال بودن دادهها در هریک از طبقات، بررسی و با توجه به نرمال بودن دادهها از آنالیز واریانس یکطرفه برای بررسی اختلافات کلی در طبقات مختلف ارتفاعی استفاده شد. برای مقایسه میانگین ها از آزمون دانکن استفاده شد.
نتایج
میانگین بیشترین 3/85 - متر - و کمترین 3/5 - متر - ارتفاع درخت بهترتیب در طبقههای ارتفاعی 1600-1700 و 1800-1900 متر از سطح دریا مشاهده شد - شکل . - 1 البته، این اختلاف در میانگین ارتفاع درختان در طبقات ارتفاعی معنادار نبود . - : 5% -
با توجه به شکل 2 بیشترین میانگین قطر در ارتفاع برابر سینه 15 - سانتیمتر - در طبقه ارتفاعی 2000-2100 متر و کمترین آن 10/8 - سانتیمتر - در طبقه ارتفاعی 1700-1800 متر از سطح دریا مشاهده شد. همانطور که در شکل 3 مشاهده میشود بیشترین میانگین قطر تاج - حدود 4 متر - در محدوده ارتفاعی 2000-2100 متری و کمترین آن 3 - متر - در طبقه ارتفاعی1600-1700 متر از سطح دریا اندازه گیری شد. نتایج تجزیه و تحلیل آماری نشان داد که بین طبقات مختلف ارتفاع از سطح دریا از نظر میانگین قطر برابر سینه و قطر تاج اختلاف معنی دار در سطح %5 وجود دارد اما برای ارتفاع درخت، اختلاف معنیدار مشاهده نشد.
شکل -1 میانگین ارتفاع درخت در طبقات ارتفاعی از سطح دریا
شکل -2 میانگین قطر در ارتفاع برابر سینه در طبقات ارتفاعی از سطح دریا - حروف انگلیسی متفاوت نشاندهنده معنیدار بودن اختلاف در سطح 95 درصد است. -
شکل -3 میانگین قطر تاج در طبقات ارتفاعی از سطح دریا - حروف انگلیسی متفاوت نشاندهنده معنیدار بودن اختلاف در سطح 95 درصد است. -
بحث و نتیجهگیری
مشخصه ارتفاع درخت در طبقات ارتفاعی مختلف از سطح دریا اختلاف ناچیزی را با یکدیگر نشان داد. به عبارت دیگر، تفاوت معناداری در میانگین ارتفاع درختان ارس در طبقات ارتفاعی از سطح دریا مشاهده نشد. میانگین قطر در ارتفاع برابر سینه و قطر
