بخشی از مقاله
چکیده
اگر بین بدن انسان و محیط اطراف آن برای تداوم راحتی و سلامتی تعادل حرارتی برقرار نشود، عوارضی از قبیل سردرد، گرمازدگی و . . . حاصل خواهد شد. به عبارت دیگر، شرایط نامطلوب اقلیمی اغلب می تواند مانع انجام صحیح فعالیتهای روزمره شده ، که حاصل آن ناراحتی و از دست دادن کارایی بوده،. بنابراین تاثیر شرایط اقلیم بر انسان عاملی مهم و قابل توجهمی باشدکه برای حفظ سلامت و راحتی انسان باید این شرایط مطالعه شده و روشهای دستیابی به آن بررسی گردند. از آنجا که ساختمان اولین محافظ انسان در برابر شرایط مختلف اقلیمی است، توجه به ویژگیهای اقلیمی و تاثیری که این ویژگی ها در شکل گیری ساختمان، بخصوص ساختمانهای مورد استفاده انسان و بطور کلی محیط های مسکونی، می گذارند از نظر صرفه جویی در مصرف انرژی مورد نیاز جهت کنترل شرایط محیطی این فضاها، حائز اهمیت فراوان است. ساختمانی که با محیط طبیعی خود هماهنگ یا به اصطلاح طرحی اقلیمی داشته باشد، در بسیاری از مناطق کشور ما می تواند بدون نیاز به مصرف سوخت فسیلی و استفاده از وسایل کنترل کننده مکانیکی، شرایط حرارتی مناسبی را در تمام طول سال به ساکنان خود عرضه نماید.
مقاله حاضر تاثیر اقلیم بر میزان مصرف انرژی در ساختمان در شهر بجنوردرا مورد مطالعه قرار می دهد. شرایط اقلیمی مربوط به شهر بجنورد بررسی شده و در نهایت اهداف عمده اقلیمی در این شهر شناسایی می گردند و راهکارهایی در جهت بهینه سازی مصرف انرژی ارائه می گردد.
کلمات کلیدی: اقلیم ،شهر ،مصرف انرژی ، ساختمان
مقدمه
کشور ایران به دلیل وضعیت خاص طبیعی خود از تنوع اقلیمی برخوردار بود و ایجاد شکلی خاص از محیطی انسانی برای ساخت را برای هر یک از مناطق اقلیمی طلب می کند . تحلیل آماری نشان می دهد که رعایت طراحی اقلیمی در ساختمان ها در بیشتر مناطق کشورمان می توانیم بدون نیاز به مصرف سوخت های فسیلی و استفاده از وسایل مکانیکی کنتزل کننده سرما و گرما شرایط حرارتی مناسب را در تمام طول سال و در بیشتر مواقع برای خود مهیا کنیم .
متأسفانه امروز در ایران ، در این زمینه حرکتی صورت نگرفته و حتی در برخی شهرها خانه های هماهنگ با اقلیم رو به نابودی گرویده اند دلیل آن چیزی نیست جز تقلید از سبک معماری غرب و سودجویی برخی افراد و کوتاهی دست اندرکاران ، در تقلید از سبک معماری غرب مرتکب دو اشتباه شده ایم . اول پیروی از یک سبک معماری غلط و دوم اجرای نمونه هایی از این نوع معماری به صورت ناقص ، به کاربردن مصالح نامناسب ، ضخامت نامناسب دیوارها و سقف ها و ابعاد ناصحیح درها و پنجره ها دلیل بر این مدعا می باشد . متأسفانه برخی نیز شکل ظاهری معماری گذشتگان را تقلید کرده اند و تمام معماری سنتی را برای آن انتخاب می کنند در حالیکه به بیشتر نکات اقلیمی این ساختمان ها توجهی نکرده اند .
برای رهایی از این مرحله خطرناک می بایست با نگرش نو یک حرکت جدی را آغاز کنیم . آشنایی علمی معماران از مصالح جدید در دسترس و همچنین توجه به مصالح بومی و طراحی اقلیمی و احترام به دانش و تجربیات گذشتگان در زمینه معماری ضروری به نظر می رسد . البته طبیعی است که برای دستیابی به طرح مناسب برای ساختمان کلیه عوامل از قبیل شرایط اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی و.... را نیز باید مد نظر قرار داد .
بیان مسئله
از آنجا که انسان مقدار قابل توجهی از عمر خویش را در خانه سپری می کند وجود آسایش در خانه برای او ضروری به نظر می رسد طراحی ساختمان با توجه به ویژگی های اقلیمی منطقه ای می تواند در بیشتر مواقع این آسایش را بدون بکار گیری وسایل مکانیکی گرما زا و سرما زا برای انسان به ارمغان آورد . آیا معماری شهر بجنورد متأثر از عوامل و عناصر اقلیمی می باشد ؟ در صورت منفی بودن جواب و با توجه به تأثیر اقلیم بر ساختمان برای آسایش انسان چه راهکارهایی برای حل این مشکل پیشنهاد می شود . طرح این مسئله و همچنین جواب منطقی برای ان می تواند راهگشای برخی از مشکلات این شهر بزرگ باشد .
متأسفانه امروز انسان با علم به اهمیت این قضیه ، علیه مصلحت خویش گام برداشته و عرصه را برخود تنگ کرده است. امروز در عصر صنعت طراحی بناها به سوخت های فسیلی توجه داشته و به طور ناخواسته دو بحران زیست محیطی و انرژی را به وجود آورده است و در ضمن آن آسایش انسان در خانه نیز با مشکلاتی همراه شده است .
تحقیق حاضر در صدد است که از نظر تئوریک گامی در این راه برداشته و با مطالعه علمی تأثیر اقلیم بر ساختمان و آسایش انسان و تطبیق آن با شهر بجنورد با توجه به ویژگیهای اقلیمی آن بتواند راهکارهایی مناسب برای مسئولین شهر و مردم ارائه دهد . ضمن مشخص شدن محدوده مورد مطالعه با ارائه کلیاتی در مورد اقلیم و معماری داده های اقلیم شهر بجنورد و جمع آوری شده و به واسطه آنها محدوده آسایش این شهر با ورش های متداول زیست اقلیمی تعیین شده با توجه به نوع اقلیم حاکم بر شهر راهنمایی های لازم برای تطبیق معماری ارائه شود .
جمع آوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای و میدانی بوده است و روش کار تحلیل - کاربردی می باشد .
اقلیم
آب و هوا یکی از عوامل مهم در چگونگی بهره برداری از منابع آب و خاک و تثبیت جمعیت مناسب می باشد . این عامل می تواند در چگونگی معماری و سکل گیری فضاهای مسکونی نیز مؤثر واقع شود . مطالعه آب و هوای منطقه نیز نتیجه ترکیب عوامل مختلفی است که تغییر یک یا چند عامل آن باعث پیدایش اقلیم های مختلف و تنوع آب و هوایی شده و در نتیجه ، تفاوت بین محیط های مختلف را سبب می گردد و به این جهت در برنامه ریزی های بلند مدت شناخت عناصر اقلیمی ، یکی از مسائل مهم به حساب می آید . چرا که عوامل و عناصر اقلیمی می توانند تأثیرات مستقیم و غیر مستقیم همه جانبه ای را در پیشرفت و توسعه یا عدم آن داشته و الگوی خاصی از محیط های زندگی و فعالیت انسانی را ارائه نمایند . بنابراین تأثیر را بر فعالیت های مربوط به کشاورزی ، نظام فعالیت ها ، نظام فضایی ، صنعت ، پراکندگی گروه های انسانی ، توزیع سکونتگاه ها ، فعالیت های عمرانی و غیره دارد حائز اهمیت می باشد . لذا بررسی کیفیت شرایط آب و هوایی حاکم در مطالعات برنامه ریزی مراکز سکونتی ضرورت پیدا می نماید .
بارندگی
ریزش های جوی در فصول مختلف سال ، تأثیرات متفاوتی را در پراکندگی جماعات انسانی و تأمین منابع معیشت آنها اعمال می کند . در ناحیه هایی که دارای تابستان کم باران و خشک است ، گروه های انسانی به گرد منابع آب دائمی مانند چشمه ها ، رودخانه ها و یا چاه ها حلقه می زنند ؛ و در واحی دیگر که بارندگی در سراسر سال وجود دارد ، چنین تراکمی در سطحی وسیعتر و در پراکندگی بیشتری به چشم می خورد و نوع مساکن در اقلیم های مرطوب با خشک تفاوت اساسی دارد . میزان بارندگی با نوع سقف و جنس آنها در ساختمان و طول و عرض کوچه ها و شیب طبیعی محلات شهری و حتی فرم گیری ساختمان ها ، رابطه مستقیمی دارد . از دیدگاه دیگر ، میزان درجه حرارت و ریزش های جوی ف با کیفیت آسفالت و پوشش سطح خیابان ها و کوچه ها در رابطه است ، و بایستی میزان نفوذ آب در خاک از نظر دفع آب های سطحی و نوع پوشش سطح معابر در رابطه با درجه حرارت ، مورد مطالعه قرار گیرند.
متوسط بارندگی سالانه در ایستگاه بجنورد 268/7 میلی متر است . در ارتفاعات منطقه و به علت درجه حرارت پایین در فصول زمستان و پاییز ، اکثر بارش ها بصورت برف بوده و در فصل بهار به شکل باران است .
رژیم بارندگی
از نظر توزیع فصلی بارش در طی سال ، 37/6 درصد در زمستان ، 29/8 درصد در فصل بهار ، 23/6 درصد در فصل پاییز و 9 درصد در فصل تابستان بوده است . بیلان بارندگی و رطوبت منطقه در فصل پاییز و زمستان نقش مهمی دارند .
دما و درجه حرارت
نقش درجه حرارت در پایگیری و توسعه شهر ها و نقاط مسکونی ، تآثیر بسزایی دارد . درجه حرارت بالا ، معماری خاصی را برای روستاها ایجاب می کند . پراکندگی و گسترده بودن اماکن مسکونی و حتی میزان مساحت چنین واحدهایی به تأسی از نوع درجه حرارت است . وجود بادگیرها یا ایوان ها ، پنجره های مقابل هم ، جنس مصالح ، که عناصر مختلف واحدهای مسکونی را به یکدیگر مربوط می سازد ، به دلیل احتیاج به تبادلات حرارتی بین اجزای مختلف ساختمان می باشد . در مقابل مساکنی که به ذخیره حرارت بیشتری در طول سال احتیاج دارند ، نوع دیگری از بنا ، پوشش ساختمانی و تراکم را ایجاب می کند.
