بخشی از مقاله
چکيده
آب و هوا به عنوان شرايط زود گذر جوي و اقليم يک منطقه به عنوان يک شاخص محلي برروي جذابيت منطقه و هم چنين بر روي فعاليت ها، ساختارها،کارکردها و آسايش گردشگران تأثيرگذار مي باشد و مي توان گفت که آب و هوا و اقليم به عنوان يک پتانسيل قوي و مهم در امر گردشگري به حساب مي آيد. شهرستان بجنورد مرکز استان خراسان شمالي يکي از مناطق اکوتوريستي بسيار جذاب و منحصر به فرد در شمال شرق کشور مي باشد که شرايط اقليمي آن نيز خاص مي باشد. در اين مقاله از شاخص اقليم آسايش گردشگري ٤ استفاده گرديده است که اين شاخص شرايط اقليمي را براي توريسم به طور سيستماتيک مورد ارزيابي قرار مي دهد. براي محاسبه ي شاخص (TCI) از يک دوره آماري ١٦ ساله (٢٠١٣-١٩٩٧) ايستگاه سينوپتيک بجنورد و پارامترهاي ميانگين حداقل دما، ميانگين دماي روزانه ، حداقل رطوبت نسبي، ميانگين رطوبت نسبي، بارش ، ساعات آفتابي و سرعت باد استفاده گرديده و پس از آن به محاسبه زير شاخص ها (CIA.CID) پرداخته شد. اگر چه بارش باران و کاهش دما در بعضي ماه ها سبب ايجاد شرايطي با امتياز و رتبه پايين مي شود، اما شاخص اقليم توريستي شهرستان بجنورد از تنوع زيادي برخوردار است . ماه هاي نوامبر(آبان ) و مارس (اسفند) با بيش ترين امتياز (٨٩-٨٠) بهترين شرايط را براي حضور گردشگران در اين شهرستان فراهم ساخته و ماه هاي ژوئن (خرداد)، جولاي (تير)، آگوست (مرداد) از کيفيت آسايشي پايين تر و در پايين ترين رتبه نسبت به ديگر ماه هاي سال قرار دارند.
واژه هاي کليدي : اقليم آسايش ، گردشگري، شاخص TCI، بجنورد
مقدمه
گردشگري در جهان صنعتي امروز که در حال رشد است به عنوان منبع در آمدي مهم براي بسياري از کشورهاي در حال توسعه و توسعه يافته محسوب مي گردد. در واقع گردشگري بخش اصلي از اقتصاد جهاني است و پيش بيني مي شود گردشگري در دهه هاي آينده به پر در آمد ترين صنعت دنيا تبديل شود، به گونه اي که سازمان جهاني توريسم (T.W.O) پيش بيني کرده است تا سال ٢٠٢٠ميلادي جمعيت گردشگران جهان به يک ميليارد نفر و درآمد حاصل از آن به 1/6 ميليارد دلار برسد.
اقليم به عنوان يک پارامتر طبيعي مي تواند تاثير شگرفي در جذب گردشگران و صنعت توريسم ايفا نمايد، از اين رو امروزه اغلب گردشگران ، پيش از هر چيز به آب وهواي مقصد خود علاقه مند بوده و مقصد و زمان سفر خود را با توجه به شرايط اقليمي برنامه ريزي و اقدام به سفر مي نمايند. در واقع گردشگران در جستجو اقليم مطلوبي هستند که در آن احساس آسايش کنند. به همين جهت در راستاي اين هدف تلاش هاي زيادي در جهت ابداع شاخص هاي تجربي و مدل هايي براي ارزيابي آسايش انسان انجام گرفته است تا با استفاده از اين مدل ها اطلاعات دقيق تري در اختيار توريسم ها قرار گيرد، از جمله فعاليت هاي صورت گرفته در دنيا عبارتند از: ارزيابي مناطق گردشگري با شاخص اقليم گردشگري (ميکزوکوفسکي،١٩٨٥،Mieczkowski)، تغيير اقليم بر روي صنعت گردشگري اسکاتلند (هريون و همکاران ، ١٩٩٩،Harrison)، بررسي شرايط اقليمي در انتخاب مقصد گردشگري(جکويلان و همکاران ،٢٠٠٤،Jacqueline) و انديشمنداني چون ماتزاراکيس (٢٠٠٤،Maatzarakis) و دي فريتاس (٢٠٠٣،De freitas) در زمينه هاي مختلف اقليم گردشگري کار نموده اند. در ايران نيز مطالعاتي در اين زمينه صورت پذيرفته که داراي تنوع موضوعي خاص مي باشند از جمله : چگونگي ارتباط اقليم با روند گردشگري ئ اثرات تغيير اقليم بر روي گردشگري جهاني (محمدي و همکاران ، ١٣٨٨)، بررسي شاخص اقليم آسايش گردشگري جزيره کيش (شايان و همکاران ،١٣٨٨) گندمکار (١٣٨٩) فرج زاده و همکاران (١٣٨٨) ضيايي وهمکاران (١٣٨٨) پاپلي يزدي (١٣٨٥) و... .به نوعي در اين زمينه فعاليت داشته و پژوهش هايي را ارائه نموده اند اما با توجه به پيشينه ذکر شده استفاده از شاخص اقليم گردشکري (TCI) تاکنون آن چنان مورد توجه قرار نگرفته است . بنابراين هدف از اين پژوهش ، شناخت ماه هاي آسايشي و توريستي شهرستان بجنورد در راستاي تاثير آسايش بر روي فعاليت هاي گردشگران و گردشگري عمومي در شهر از جمله بازديد اماکن ، ديدن چشم اندازها وخريد و .... مي باشد.
موقعيت جغرافيايي محدوده مطالعاتي
استان خراسان شمالي به مرکزيت شهر بجنورد يکي از استان هاي کشور ايران است . مساحت اين استان ٢٨٤٣٤ کيلومتر مربع است که از اين نظر پانزدهمين استان ايران و جمعيت آن ٨١١٥٧٢ نفر ميباشد. استان خراسان شمالي از ٨ شهرستان بجنورد (مرکز استان )، شيروان ، اسفراين ، مانه و سملقان ،راز وجرگلان ، جاجرم ، فاروج و گرمه تشکيل شده است . اين استان از نظر موقعيت جغرافيايي؛ از شمال با کشور ترکمنستان ، از شرق و جنوب با استان خراسان رضوي، از جنوب غربي با استان سمنان و از غرب با استان گلستان هم مرز است . آثار کشف شده در اين استان نشان از قدمت تاريخي کهن آن دارد. محوطه باستاني معروف به پهلوان و تپه حيدران جاجرم ، قدمتي بيش از ١٢ هزار سال دارند. قديمي ترين اثر باستاني پابرجاي قبل از اسلام (بناي سنگي اسپاخو) در غرب شهرستان مانه و سملقان در فاصله ٥ کيلومتري شمال شاهراه آسيايي در روستاي اسپاخو نيز دليل ديگري بر صحت اين ادعا است اين استان از نظر موقعيت جغرافيايي از شمال با کشور ترکمنستان (با ٢٨١ کيلومتر مرز مشترک)، از شرق و جنوب با استان خراسان رضوي، از جنوب غربي با استان سمنان و از غرب با استان گلستان هم مرز است . شهرستان بجنورد در استان خراسان شمالي و شمال شرق ايران قرار گرفته است . شهر بجنورد مرکز اين شهرستان با ٣٦ کيلومتر مربع مساحت ٬ در طول جغرافيايي ٥٧ درجه و ٢٠ دقيقه و عرض جغرافيايي ٣٧ درجه و ٢٨ دقيقه در جنوب رشته کوه کپه داغ و شرق رشته کوه آلاداغ و شمال رشته کوه البرز واقع شده است . ارتفاع بجنورد از سطح دريا ١٠٧٠ متر و فاصله آن تا تهران ٨٢١ کيلومتر مي باشد.
شکل ١: موقعيت استان خراسان شمالي در ايران
شکل ٢: موقعيت شهرستان بجنورد در استان خراسان شمالي
روش تحقيق
براي ارزيابي شرايط اقليم گردشگري بجنورد از يک دوره آماري ١٦ ساله (٢٠١٣-١٩٩٧) ميلادي ايستگاه سينوپتيک بجنورد و پارامترهاي اقليمي چون بارش ، درجه حرارت ، رطوبت ، باد، ساعات آفتابي بهره گرفته و سپس با استفاده از شاخص TCI که به وسيله ميکزوکوفسکي ابداع گرديده مورد استفاده قرار گرفته است ، که اين شاخص بيشترين ارتباط را با کيفيت تجربه گردشگري براي غالب گردشگران را به همراه دارد. شاخص اقليم آسايش گردشگري که در سال ١٩٨٥ توسط ميکزوکوفسکي ارائه گرديد از جنبه هاي گوناگون حائز اهميت است . اين شاخص در واقع ترکيبي از عوامل اقليمي موثر بر آسايش گردشگران مي باشد. به کمک اين شاخص مناسب ترين زمان سفر از نظر آسايش اقليمي گردشگران تعيين مي شود. هم چنين با محاسبه آن براي مناطق مختلف کشور و يا حتي به طور وسيع تر در سطح جهاني مي توان کمک شايان توجهي به گردشگران در انتخاب مقصد نمود. شاخص اقليم گردشگري TCI از رابطه ي زير به دست مي آيد:
اين شاخص متشکل از هفت پارامتر اقليم است که شامل :
١-ميانگين حداکثر دماي روزانه به درجه سليوس
٢-ميانگين دماي روزانه هوا به درجه سليوس .
٣-ميانگين حداقل رطوبت نسبي هوا به درصد.
٤-ميانگين رطوبت نسبي هوا به درصد.
٥-ميانگين بارندگي به ميلي متر
٦- تعدادساعت آفتابي
٧-ميانگين سرعت باد به کليومتر بر ساعت .
