بخشی از مقاله
چکیده
در این تحقیق به منظور بررسی و مقایسه تاثیر بسترهای مختلف کاشت، نحوه تغذیه و آبیاری بر رشد و نمو و میزان عملکرد اسانس گیاه سنبل الطیب انجام گردید. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی که شامل 4 نمونه شاهد که مصداقی از زمین زراعی بودند و 4 بستر کشت - بستر کوکوپیت، پرلیت، مخلوط و بستر مایع - با 6 تیمار آبیاری -1 - محلول غذایی کامل هوگلند با آبیاری %100 تبخیر و تعرق، -2 محلول غذایی کامل هوگلند با آبیاری %50 تبخیر و تعرق، -3 محلول غذایی 1/2 هوگلند با آبیاری %100 تبخیر و تعرق، -4 محلول غذایی 1/2 هوگلند با آبیاری %50 تبخیر و تعرق، -5 محلول غذایی 1/4 هوگلند با آبیاری %100 تبخیر و تعرق، -6 محلول غذایی 1/4 هوگلند با آبیاری %50 تبخیر و تعرق - اعمال شد. نتایج آنالیز داده ها در سطح آماری یک درصد نشان داد که بهترین بستر کشت برای این گیاه بستر مایع می باشد.
اگر چه وزن خشک ریشه در این بستر از دیگر بسترها کمتر بود - - 3/50gr اما به دلیل برخورداری از درصد بالای اسانس - %66 - میزان عملکرد در مجموع افزایش یافته و 23/1 میلی گرم در هر گیاه بدست آمد. بستر پرلیت، کوکوپیت، مخلوط و بستر شاهد پس از بستر مایع به ترتیب بیشترین میزان عملکرد اسانس را دارا بودند.
البته بستر مخلوط از وزن خشک ریشه بالاتری نسبت به بستر کوکوپیت برخوردار بود - 4/54gr نسبت به - 3/87 اما به دلیل درصد اسانس کمتر - %41 نسبت به - %50 عملکرد پایین تری - 18/61 نسبت به 19/35 میلی گرم در هر گیاه - را نشان داد. در بین تیمارهای نحوه آبیاری در شرایط آزمایشکاه بهترین تیمار محلول غذایی 1/4 هوگلند و در گلخانه 1/2 هوگلند با %100 تبخیر و تعرق بود.
-1 مقدمه
سنبل الطیب گیاهی است علفی و چند ساله، از خانواده Valerianaceae ، این خانواده دارای 200 گونه چندساله و درختچه های کوچک در سرتاسر جهان است که در بیشتر مناطق معتدل وخنک در نیمکره شمالی یافت می شوند. بومی اروپا وآسیا بوده - امیدبیگی، - 1379 این جنس دارای گونه هایی است که در هند - V.wallichii - ، در آسیا - V.officinalis - و در آمریکا - V.edulis - به عنوان دارو مصرف می شود
ارتفاع سنبل الطیب به 1/2 تا 2 متر می رسد. برگهای با ظاهر Fraxinus مشاهده می شود. ساقه، گرد، توخالی، تاحدی کرک دار است ریشه دارای ریزومی کوتاه ، میوه تخم مرغی شکل و به رنگ قهوه ای روشن و بذر یک قسمتی است. سنبل الطیب در طول رویش به هوای معتدل و آب نسبتا" زیادی نیاز دارد. این گیاه را در مناطقی که بارندگی سالانه بین 600 تا 700 میلی متر باشد میتوان کشت کرد. بذر آن در دمای 18-20 درجه سانتی گراد و در حضور نور ورطوبت کافی جوانه میزند
تاریخ مناسب برای کاشت مستقیم سنبل الطیب اوایل بهار است و در اواسط تابستان زمان مناسب برای کشت غیر مستقیم این گیاه است. در سال اول رویش برگ های طوقه ای تشکیل و در سال دوم به ساقه می رود گلها از اواسط بهار سال دوم به صورت مجتمع در انتهای ساقه اصلی و فرعی پدیدار می شوند
ریشه سنبل الطیب در اواخر دوره رویش - پاییز یا زمستان - از بیشترین مقدار مواد موثره برخوردار است
ریشه سنبل الطیب دارای مواد موثره ارزشمندی است. اسانس یکی از این مواد است که مقدار آن در گونه های مختلف سنبل الطیب و نیز شرایط مختلف اقلیمی متفاوت و بین 0/5تا 1/7 درصد است. مهمترین ترکیبات تشکیل دهنده اسانس را والرنون، آلفا و بتا پینن، فنکون،کامفن و پیرسن تشکیل می دهد.
این اسانس همچنین حاوی اسیدهای آلی مانند اسیدوالرنیک، اسیدایزووالرنیک، اسید کافئیک و اسیداستیک است - زرگری، . - 1361 در یک بررسی و استخراج اسانس از نمونه های خشک سنبل الطیب از منطقه رویش شمال غرب ایران اجزای والرنال %8.32 ، والرینل ایزووالرات %3.66 ، اسپاتولنول %3.33 ، اگزو-هیدروکسیل کافن %2.27 ، 1 - - -والرینل استات %2.17 ، آلفا -کادینول %1.84 ، ارموفیلن %1.12 ، بورنئول %1.10 ، ترانس- کاریوفیلن %0.98 ، والرنول %0.94 ، آلوئارومادندرن %0.91 و لیمونن %0.82 در اسانس جداسازی شدند
هیدروپونیک رشد ساده گیاهان بدون خاک می باشد. کشاورزان برای تکنیک های باغبانی این کشت را انتخاب کردند چرا که توانایی بدست آوردن محصول بالایی در هر فوت مربع را داشته وگیاهان سالم تر را به وجود می آورد بنابراین مقاوم تر به بیماریها و آفات هستند. همه مواد معدنی که گیاه برای رشد نیاز دارد توسط سیستم ریشه ای گیاه و به طور مستقیم از محلول غذایی در کشت هیدروپونیک جذب می شود.
عناصر در محلول استفاده شده و بیهوده اتلاف نمی شوند - . - Leonhart et al.,2002 پتانسیل تولید گیاهان دارویی در سیستم هیدروپونیک تحت شرایط نوری در گلخانه های تجاری در میرابل، کانادا و کویبی برای مطالعه خصوصیات رشد، ترکیب زیستی فعال، کیفیت تولید و محصول نشان داد که گیاه سنبل الطیب با شرایط رشد هیدروپونیک گلخانه ای بهتر سازگار شده و تولید با کیفیت بالا در هر متر مربع در دوره زمانی کوتاه داشته است .
در دانشگاه ملی جمهوری آمریکا مطالعات اخیر تعیین کرده که ترکیبات فعال بیولوژیکی و محصولات به طور منحصر به فردی در بیشتر گیاهان رشد یافته در هیدروپونیک بالا بوده است که گیاه سنبل الطیب نیز از این قاعده مستثنی نبوده و در هیدروپونیک هوایی مقدار اسانس بدست آمده %0/41 بوده که در مقایسه با آن خاک %0/23 بوده ومقدار برداشت ریشه خشک شده 2/5 تن در هکتار در مقایسه با 1/2 تن در هکتار در زمین زراعی بوده است
-2 موادوروش ها
به منظور انجام این پروژه تحقیقاتی - آزمایشی و با توجه به طرح پیش بینی شده بر روی گیاه دارویی سنبل الطیب نشاهایی از گلخانه ای در کرج تهیه و در گلخانه تحقیقاتی شهرستان مشهد در سال 1394-1393 اجرا شد.
این طرح آزمایش به دلیل فراهم آوردن شرایط مد نظر در دو مکان متفاوت انجام شد.
-1-2 در شرایط گلخانه :
با توجه به طرح مورد نظر و به منظور اعمال بررسی تیمارهای منتخب بسترهای کشت طبق دستور کار آماده شده و با توجه به تعداد تیمار برای هر 4 تکرار و در هر تکرار یک گیاه کشت گردید. برای هر بستر کشت - بستر کوکوپیت ، بستر پرلیت وبستر %50 کوکوپیت و %50 پرلیت ُ - 24 عدد گلدان منظور شد. علاوه بر بررسی فاکتور نوع بستر کشت فاکتور نوع محلول غذایی - محلول غذایی کامل هوگلند، محلول غذایی 1.2 هوگلند، ومحلول غذایی 1.4 هوگلند - و درصد آبیاری بر حسب میزان تبخیروتعرق گلخانه %100 - تبخیر و تعرق و %50 تبخیرو تعرق - برای هر محلول بکار گرفته شد. بطوریکه در هر بستر کشت برای هر تیمار 4 گلدان به عنوان 4 تکرار و در هر تکرار یک گیاه کشت گردید . در مجموع 72 گلدان از بسترهای متفاوت آماده شد. به عنوان شاهد با شرایط خاک و آبیاری خاک و آبیاری طبیعی 4 گلدان دیگر با مقدار 1.3 ماسه، 1.3 خاک برگ و 1.3 خاک باغچه پر شد.
انتقال گیاهان در تاریخ 93/9/14 صورت گرفت واز لحظه کشت به بعد بر طبق برنامه هر 72 ساعت یک مرتبه هر کدام بسته به تیمار مد نظر آبیاری شدند. به دلیل اندازه گیری دقیق میزان تبخیر وتعرق در محیط گلخانه گلدانی با همان ارتفاع و قطر دهانه از آب پر شده و پس از 72 ساعت میزان تبخیرو تعرق آن بررسی و به تمام گلدان های حاوی گیاه تعمیم داده می شود.
در هر سه بستر کشت دو تیمار اعمال می گردید:
-1نوع محلول غذایی - محلول غذایی کامل هوگلند، محلول غذایی 1/2 هوگلند و محلول غذایی 1/4 هوگلند -
-2نوع تبخیر و تعرق - میزان آبیاری بر حسب %100 تبخیروتعرق - میزان آبیاری بر حسب %50 تبخیرو تعرق -
یادداشت برداری پس از ظهور برگهای جدید هر هفته روزهای چهارشنبه از تمام تیمارها وتکرارها انجام شده و هم زمان میزان درجه حرارت و رطوبت گلخانه در آن تاریخ نیز یادداشت می گردید. در طی روند رشد پس از تمام شدن فصل سرما با شدت گرفتن دمای هوا و گرم شدن محیط گلخانه برای خنک شدن و افزایش رطوبت هر دوره آبیاری از 72 ساعت به 48 ساعت رسیده است.
همچنین میزان تبخیرو تعرق هر روز محاسبه شده و بر حسب این میزان آبیاری انجام می شد . پس از 5 ماه گیاهان در ماه 8 زندگی خود برداشت شدند. در زمان برداشت یک روز قبل تمام گیاهان با توجه به نوع تیمار آبیاری شده و سپس در روز بعد با جدا نمودن برگها از قسمت طوقه اندام هوایی جدا شده و به طور جداگانه جهت وزن کردن در کیسه های نایلونی قرار گرفتند، سپس ریشه های هر بوته از بستر کشت جدا شد.
