بخشی از مقاله
چکیده
تجارت الکترونیکی به عنوان یکی از دستاوردهای فناوری اطلاعات، تحولات اساسی در تجارت ایجاد کرده است. امروزه فناوری اطلاعات و ارتباطات محور توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی کشورهای مختلف می باشد . ظهور و کاربرد اینترنت مخصوصا در سالهای اخیر شیوه های سنتی تجارت را دچار تحول عظیمی کرده است . توسعه تجارت الکترونیکی پیامدهای مهمی را برای فعالان اقتصادی در پی داشته است.
در این مقاله با بررسی پیشینه قوانین و مقرارت تجارت الکترونیکی در ایران نقش بازارچه های مرزی در این منطقه مورد بررسی قرار گرفته است.
بازارچههای مرزی به عنوان یکی از اهرمهای مهم در ایجاد اشتغال و توسعه روابط تجاری با کشورهای همجوار در سالهای گذشته پیوسته تاثیر قابل توجهی در فعالیتهای اقتصادی کشور داشتهاند . اگرچه کارکرد آنها توام با برخی نارساییها است اما این بازارچهها به نوعی مصداق و تبلور حضور مستقیم مردم در امور اقتصادی منطقه هستند و تاکنون توانستهاند در تحقق اهداف اقتصادی کشور همچون توسعه تجارت غیرنفتی گامهای موثری را بردارند و هم در ایجاد فرصتهای شغلی نقش مهمی را ایفا کنند.
مقدمه
تجارت الکترونیک استفاده از فناوری اطلاعات برای خرید و فروش کالاها و خدمات به طریق الکترونیکی است . شاید کمتر ابداعی به اندازه تجارت الکترونیکی در حوزه اقتصاد و بازرگانی تأثیرگذار بوده و منشأ مزایا و منافع بوده است. توسعه بازارها، کاهش هزینهها، بهبود زنجیره عرضه، حذف محدودیتهای زمانی و مکانی مبادله، مشتریمحوری و بهبود ارتباط با مشتری، ایجاد مدلهای جدید کسب و کار، افزایش سرعت دسترسی به بازار و در مجموع افزایش رفاه اقتصادی و اجتماعی از پیامدهای آشکار تجارت الکترونیکی است که در ابعاد فردی و اجتماعی نمایان شده است.
یکی از مهمترین فرصتهای به وجود امده برای تسهیل تجاری و افزایش رقابتمندی در سطح جهان استفاده از فناوریهای نوین اطلاعات و ارتباطات است. تجارت الکترونیکی به عنوان مهمترین محصول و زاییده این فناوریها ی نوین ، می تواند فرصت مناسبی را برای کشورها در مبادلات داخلی و بین المللی فراهم نماید
تعامل بین فناوری و فعالیتهای اقتصادی و تجاری ، کلید فهم اثراتی است که تجارت الکترونیکی بر معاملات اقتصادی ودر نهایت بر کل اقتصاد می تواند داشته باشد . آنچه تجارت الکترونیکی را از تجارت به روش سنتی متمایز می کند ،روش یا مسیری است که از طریق آن ، اطلاعات بین خریداران و فروشندگان مبادله و پردازش می شود . در تجارت الکترونیکی ، اطلاعات به جای اینکه از طریق مستقیم اشخاص منتقل شود ،از طریق یک شبکه دیجتالی یا سایر کانالهای الکترونیکی مبادله می شود.
گسترش روزافزون حجم تجارت الکترونیکی در جهان، بکارگیری آن توسط بنگاههای اقتصادی و پذیرش تدریجی آن از سوی مصرفکنندگان بیانگر مزایای بالقوه تجارت الکترونیکی در عرصههای اقتصادی و بازرگانی است.
نقش سهم تجارت الکترونیکی از مبادلات جهانی در حال افزایش است. در کشور ما مبادلات الکترونیکی با فراهم شدن آمادگی الکترونیکی به تدریج افزایش یافته و تراکنشهای الکترونیکی در بخشهای مالی، آموزش، حمل و نقل، خرده فروشی و سایر بخشهای اقتصادی رشد چشمگیری داشته است.
نتایج مطالعه امکانسنجی تجارت الکترونیکی در کشور - متا - نشان میدهد که آمادگی فنی، فرهنگ و مردم، نهادهای پشتیبان و مسایل حقوقی زیرساختهای کلیدی برای توسعه تجارت الکترونیکی محسوب میشوند. با فراهم شدن این زیرساختها، زمینه بهرهمندی از تجارت الکترونیکی برای بخشهای اقتصادی فراهم خواهد شد . یکی از مهمترین عوامل مؤثر بر ترویج تجارت الکترونیکی، ایجاد اعتماد و اطمینان برای بازیگران اقتصادی است.
پژوهشها نشان میدهد اعتماد واطمینان به محیطهای تجارت الکترونیکی میتواند نقش کلیدی در گسترش تجارت الکترونیکی داشته باشد. اعتماد از زوایای مختلف مورد توجه قرار گیرد که مباحث حقوقی یکی از ابعاد آن است - زارعی،. - 1383 اما اینکه آیا بازارچه های رسمی تاثیری بر اقتصاد این منطقه گذاشته اند؟ تا چه اندازه مردم با پیشرفت تکنولوژی و فناوری توانسته اند آشنایی پیداکنند؟ کسانی که وارد این عرصه شده اند تا چه اندازه از مزایایی تجارت الکترونیکی بهره برده اند ؟ نقش دولت و سایر ارگانهای مربوطه تا چه اندازه ای بوده است ؟
به طور کلی در حوزه تجارت الکترونیکی سه بازیگر دولت، مصرف کنندگان و زیرساختها نقش کلیدی ایفا میکنند. نقش و سهم هر یک از آنها در توسعه تجارت الکترونیکی متفاوت است. دولت بیشتر در تأمین زیرساختهای اقتصادی، فنی و ارتباطاتی، امنیتی و تسهیل تجاری کار کرده است.
تأمین زیرساختهای تجارت الکترونیکی به هزینههای اولیه بالایی نیاز دارد تا امکان فعالیت و بهرهبرداری برای سایر بازیگران فراهم شود. البته دولت خود از این زیرساخت در تعامل با بنگاهها به صورت دولت با بنگاه و دولت با مصرفکننده و بالعکس بهره برداری می کند. البته باید گفته شود که زیرساختهای تجارت الکترونیکی فقط فنی و ارتباطاتی نبوده و طیف وسیعی از اقدامهای را برای فراهمسازی محیط نیاز دارد.
آمادگی فنی، فرهنگ و مردم، نهادهای پشتیبان و مسایل حقوقی زیرساختهای کلیدی برای توسعه تجارت الکترونیکی محسوب میشوند. با فراهم شدن این زیرساختها، زمینه بهرهمندی از تجارت الکترونیکی برای بخشهای اقتصادی فراهم میشود.
پیشینه قوانین و مقررات تجارت الکترونیکی در ایران
در ابتدا توسعه تجارت الکترونیکی در برنامه توسعه کاربرد فناوری اطلاعات - تکفا - در سال 1381 مطرح شد و توسعه آن به عهده وزارت بازرگانی با همکاری سایر دستگاه های اجرایی گذاشته شد.
به دنبال آن، سیاستنامه تجارت الکترونیکی در کشور با هدف گسترش سریع تجارت الکترونیکی در جهان، گریز ناپذیر بودن استفاده از آن، نقش تجارت الکترونیکی در حفظ، تقویت و توسعه موقعیت رقابتی کشور در جهان و صرفهجوییهای ناشی از اجرای تجارت الکترونیکی در کشور توسط هیأت وزیران در سال 1381 تصویب و ابلاغ شد.
تصویب قانون تجارت الکترونیکی در سال 1382 توسط مجلس شورای اسلامی، فرصتهای جدیدی را برای فعالیت بازیگران اقتصادی را در محیط مجازی فراهم آورد و خلأهای قانونی را تا حد زیادی مرتفع کرد. توسعه کسب و کار الکترونیکی در مواد مختلف به ویژه ماده 33 قانون برنامه چهارم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1383 به منظور نوسازی و روانسازی تجارت، افزایش سهم کشور در تجارت بین الملل، توسعه صادرات کالاهای غیرنفتی و خدمات، تقویت توان رقابتی محصولات صادراتی کشور در بازارهای بینالمللی و به منظور گسترش کاربرد فناوری ارتباطات و اطلاعات در اقتصاد، بازرگانی و تجارت نیز مورد توجه قرار گرفت.
مهمترین فعالیتهای مرکز توسعه تجارت الکترونیکی وزارت بازرگانی فعالیتهای گستردهای را برای تحقق اهداف سیاستنامه و اهداف برنامه چهارم توسعه به انجام رساند و برنامه جامع توسعه تجارت الکترونیکی را تهیه کرد که هیأت وزیران در سال 1384 تصویب و به همه دستگاه های اجرائی ابلاغ کرد. در برنامه پنجم توسعه، تجارت الکترونیکی به صورت صریح و آشکار مورد توجه قرار گرفته است و در مواد این برنامه به ویژه ماده 48 بر توسعه کاربردها از قبیل تجارت الکترونیکی تأکید شده است
در سال 1388 اساسنامه مرکز توسعه تجارت الکترونیک به پیشنهاد مشترک وزارت بازرگانی و معاونت توسعه مدیریت و سرمایه انسانی رییس جمهوری به تصویب هیأت وزیران رسید که به صورت یک مؤسسه دولتی وابسته به وزارت بازرگانی فعالیت کند.
که درجهت تحقق اهداف، مهمترین اقدامهای صورت گرفته در مرکز توسعه تجارت الکترونیک شامل صدور گواهی الکترونیکی ریشه و میانی عام توسط یک مرکز دولتی است.
تجارب کشورها
با توجه به بررسیهای انجام شده این پروژه در اکثر کشورهای دنیا اجرا شده است و نتایج مؤثری در پیشرفت تجارت الکترونیکی و اجرای پروژههای مرتبط با این مقوله داشته است. در اجرای این پروژه و تأمین زیرساخت آن سعی برآن شده از نتایج کاربردی و مهم کشورهای دیگر استفاده شود و همچنین از مشاوران خارج از کشور در راستای بهبود اجرای آن بهره کافی برده شود.
در کشورهایی که کاربرد زیرساخت کلید عمومی بسیار گسترده است و متقاضیان استفاده از گواهی الکترونیکی در حد بیشمار هستند، زمینه اجرای پروژه ریشه حتی فراتر از داخل کشور رفته و نمایندگیهایی در خارج از کشور خودشان دارند بهطوری که سرویسدهی را از طریق آن نمایندگی ها به صورت بینالمللی رواج دادهاند. لازم به یادآوری است که این کشورها به دلیل گستردگی زیاد استفاده از سرویسهای آنها و در واقع شناخت بالایی که از منافع استفاده از این پروژه دارند به این رویکرد واقف شدهاند.
در واقع از مهمترین آثار و پیامدهایی که این پروژه تاکنون داشته توسعه زیرساخت کلید عمومی وکاربرد گواهی الکترونیکی و همچنین یکپارچه کردن تعاملات الکترونیکی در کشور در جهت اجرای تجارت الکترونیکی بوده است.
از مهمترین فعالیتهای انجام گرفته در این پروژه ، تدوین نقشه راه پروژه و تعریف پروژههایی است که برای رسیدن به وضعیت مطلوب این زیرساخت در کشور لازم است. فعالیتهای آتی در راستای هدف اجرای پروژه، قدم گذاردن در نقشه راه براساس گذار از وضعیت موجود به وضعیت مطلوب است.
اما در کنار تمامی این موارد توسعه روز افزون تکنولوژی اطلاعات و ارتباطات و افزایش ضریب نفوذ اینترنت این امکان را به وجود آورده است که تجارب بدون مرز در کم رنگ کردن مرزهای جغرافیایی در امر بازاریابی و کاهش فاصله های فیزیکی نقش ویژه ای بازی کنند و با کاهش هزینه های ارتباطات، حجم در حال افزایش تجارب بین الملل را بار دیگر با افزایش روبرو کنند. گسترش استفاده ار اینترنت و بالا رفتن ضریب نفوذ آن باعث تغییر رفتار صادرات و کاهش هزینه های صادراتی می شود
.همچنین اینترنت می تواند با تشکیل بازارهای جهانی برخط ، هزینه های ثابت ورود به بنگاهها به تجارت جهانی را کاهش دهد. به بیان دیگر اینترنت با از میان بردن مرزهای جغرافیایی و محدودیت های زمانی و تغییرات سازماندهی شده شمار زیادی از خریداران و فروشندگان و ایجاد موتورهای جستجوی قدرتمند، تاثیرات قابل توجهی بر هزینه مبادله به ویژه در حوزه بین الملل یعنی صادرات و واردات داشته باشد
از آنجا که رشد استفاده از اینترنت به عنوان زمینه تحول در فناوری اطلاعات و ارتباطات ، بر ارتباطات تجاری بین کشورها تاثیر گذار بوده و هزینه های معمولی و سنتی مبادلات را کاهش داده است می توان اینترنت را یکی از عوامل توسعه صادرات نام برد و رابطه مثبت بین ضریب نفوذ اینترنت و افزایش حجم صادرات کشورهای استفاده کننده از اینترنت را مشاهده می نماییم.
نقش بازارچه های رسمی
در تمامی کشورهای جهان به مرزهای مشترک بین کشورها به عنوان فرصت نگاه می شود. نقاط مرزی معمولا فرصت های اقتصادی مطلوبی هستند که با راه اندازی بازارچه های مرزی و رونق اقتصادی و بازرگانی می توانند نقش موثری در اقتصاد کشورها بازی کنند علاوه بر اینکه به ایجاد اشتغال در جوامع محلی و منطقه ای هم منجر می شوند.
بازارچههای مرزی و مسیرهای کولهبری موتور محرکه استانهای کشور به شمار می آیند و میتوان گفت که مرزها در استانها، مرکز تحولاند. با توجه به این مزیت، میتوان برای ایجاد تحرک در توسعه استانها از طریق مرزها برنامهریزی کرد، تمامی بازارچه های مرزی فرصت مناسبی هستند که می توان از آن برای رونق اقتصادی کشور بهره گرفت. اما واقعیت این است که بازارچههای مرزی اگر چه در پارهای موارد نقش مثبت و موثری در توسعه استانها و از همه مهمتر صادرات کشور دارند، اما برای آنکه تامینکننده اهداف اولیه خود باشند
