مقاله اقتصاد دیجیتالی و تجارت الکترونیک در ایران

بخشی از مقاله

اقتصاد دیجیتالی و تجارت الکترونیک در ایران

چکیده

در دهه هاي اخیر سازمان ها با شتاب فراوانی به سوي بهره گیري از فناوري ارتباطات و اطلاعات در زمینه هاي تجاري و بازرگانی گرایش پیدا کرده اند. تجارت الکترونیکی به عنوان یکی از مظاهر واقعی کاربرد فناوري اطلاعات و ارتباطات در اقتصاد و یا یکی از از آثار اقتصاد دانش محور است. تجارت الکترونیک از جمله فرآیندهاي جامعه اطلاعاتی در دنیاي امروز است که در سال هاي اخیر با حضور اینترنت در سطح بین المللی به سرعت گسترش یافته و مزایاي مترتب بر آن به وضوح روز به روز در حال افزایش است تا جایی که کشورهاي در حال توسعه به شدت به استفاده از آن ترغیب شده و هرکدام برنامه هاي خاصی را براي شروع، نهادینه کردن، گسترش و رشد تجارت الکترونیکی انتخاب کرده اند. لذا با توجه به اهمیت موضوع تجارت الکترونیک، این پژوهش در زمینه تجارت الکترونیک در ایران بحث می نماید.

کلمات کلیدي: اقتصاد دیجیتالی، ایران، تجارت الکترونیکی

مقدمه

با توجه شده و از فناوري اطلاعات به عنوان بستري قدرتمند استفاده شود. گسترش و رشد فناوریهاي ارتباطی و اطلاعاتی آثار وتبعات مثبتی در عرصه هاي مختلف علمی، اجتماعی و اقتصادي جوامع بهره بردار از این فناوریها گذاشته است. کارشناسان امروزه در بررسی به تغییر دیدگاه جهانی نسبت به عوامل تعیین کننده تمدن و قدرت جوامع، همچنین تغییر شاخص هاي ارزیابی توسعه و مهمتر از آن ضرورت تغییر سیاست هاي کشورهاي در حال توسعه براي رهایی از اقتصاد تک محصولی، لازم است تا با روند حرکت جهانی و تغییرات به وجود آمده در آن همسو شاخص هاي توسعه به هیچ وجه به موارد خاص توجه نمی کنند بلکه تاثیرات مستقیم و غیر مستقیم هر یک از عوامل تاثیر گذار را در ترکیب با سایر عوامل مورد ارزیابی قرار می دهند. تاثیر فزاینده ابزارهاي کاربردي و علمی در فعالیت هاي مختلف جامعه علی الخصوص ساختارهاي اقتصادي موجب ایجاد تحول و تجدید در نگرش سنتی به موضوع تجارت و بازار می شود . در این بین توسعه روز افزون اینترنت در کشورهاي مختلف و اتصال تعداد زیادي ازمردم جهان به شبکه جهانی اینترنت و گسترش ارتباطات الکترونیکی بین افراد و سازمان هاي مختلف از طریق دنیاي مجازي اینترنت بستري مناسب و مساعد براي برقراي مراودات تجاري و اقتصادي فراهم کرده است. این پدیده نوظهور تجارت الکترونیک نام دارد. به عبارت دیگر میتوان بیان نمود براي دور نماندن از حرکت جهانی و همچنین توسعه اقتصادي، استفاده از تجارت الکترونیک به جاي شیوه هاي سنتی امري ضروري محسوب است.

اقتصاد دیجیتال که از آن بهعنوان اقتصاد اینترنتی (Internet Economy)، اقتصاد مبتنیبر شبکه ( Network (Economy، اقتصاد مبتنیبر وب (Web Economy)و اقتصاد جدید (New Economy) هم نام برده میشود، به
صورت ساده، اقتصادي است که قسمت اعظم آن بر پایه فناوريهاي دیجیتال شامل شبکههاي ارتباطی، رایانهها، نرمافزارها و سایر فناوريهاي اطلاعاتی است و انواع تجارت الکترونیک، بازارهاي الکترونیک، دریافت و پرداخت، کارتهاي هوشمند و پول الکترونیک و تراکنش مالی را شامل است.

اقتصاد دیجیتال، یک تحول انقلابی در ساختار اقتصادي جهان است که ناشی از تحول فنآوري در سرمایهداري جهانی است که فنآوري نوین اطلاعات را با فعالیتهاي مدیریتی و کاري به هم پیوند زده است. ظهور ارتباطات جهانی و کمخرج، طلیعه عصري است که در آن فاصله، سکونت و جغرافیا بیاهمیت میشوند.

تجارت الکترونیک عبارت است از تعامل سیستم هاي ارتباطی، سیستم هاي مدیریت داده ها و امنیت که به واسطه آنها امکان مبادله اطلاعات تجاري در رابطه با فروش محصولات و یا خدمات میسر می شود. البته در این تعاملات، حمایت و حفظ اسرار مصرف کنندگان و همچنین محافظت از داده ها و اطلاعات شخصی در تجارت الکترونیک، ایجاد قوانین روشن تجاري به منظور ایجاد یک بازار الکترونیک معتبر و در نهایت تدوین قوانین بسیار با اهمیت است. در تجارت الکترونیک سه بعد اصلی تجارت، که شامل محصول یا خدمات مورد مبادله، فرآیند فروش، تحویل و خدمات پس از فروش است؛ می توانند از حالت فیزیکی و کاملا ملموس تا حالت الکترونیک و نرم افزاري و یا اصطلاحا مجازي تغییر کند.

تعریف تجارت و تجارت الکترونیکی

تجارت به تبادل کالاها و خدمات در یک مقیاس وسیع گفته میشود .در گذشته تجارت به شکل چهره به چهره بین طرفین معامله انجام میشد.اما با تکنولوژي اطلاعات و ارتباطات (ICT) نوعی جدید از تجارت در جوامع تحت عنوان تجارت الکترونیکی رخنه کرده است که منافع بسیار زیادي، علارغم هزینه و زمان براي ایجاد این نوع تجارت، براي کشورها ایجاد میکند.تجارت الکترونیکی نیز پدیدهاي چند رسانهاي است که از طرفی با پیشرفته ترین مفاهیم فنآوري و از سوي دیگر با مباحثی مثل بازاریابی، فروش، مباحث مالی و اقتصادي و حقوق پیوستگی دارد. با این تفاصیل تعاریف متنوعی که از نوع نگرش افراد سرچشمه میگیرد، ارائه شده است. ویلادیمرزواس در مقاله خود به نام ساختار و آثار کلان تجارت الکترونیکی بیان میدارد : تجارت الکترونیکی به معنی سهیم شدن دراطلاعات و حفظ ارتباطات تجاري و هدایت مبادلات بازرگانی به وسیله شبکههاي ارتباطی است. اما به عنوان یک تعریف عملیاتی، تجارت الکترونیکی یعنی استفاده ا زاینترنت، کامپیوتر و رسانهها در تجارت و ایجاد سود بیشتر و کاهش هزینه از یک طرف و ایجاد کفه رقابتی از سوي دیگر میباشد.

چند تعریف دیگر از تجارت الکترونیکی عبارتند از:

تجارت الکترونیک نامی عمومی براي گستره اي از نرم افزارها و سیستم هاست که خدماتی نظیر جستجوي اطلاعات، مدیریت تبادلات، بررسی وضعیت اعتبار، اعطاي اعتبار، پرداخت به صورت مستقیم، گزارش گیري، مدیریت حساب ها و ... را در اینترنت به عهده می گیرند. این سیستم ها زیربناي اساسی فعالیت هاي مبتنی بر اینترنت را فراهم می آورند (غضنفري،(1380

تجارت الکترونیک عبارت از مبادله تجاري بدون استفاده از کاغذ است که در آن نوآوري هایی مانند مبادرله الکترونیکی داده ها، پست الکترونیک، تابلو اعلانات الکترونیک، انتقال الکترونیک وجه و سایر فناوري هاي مبتنی بر شبکه به کار برده می شود. تجارت الکترونیک نه تنها عملیاتی را که در انجام معاملات به طور دسترسی و با استفاده از کاغذ صورت می گیرد به حالت خودکار در می آورد بلکه سازمان ها را یاري می کند تا به یک محیط کاملا الکترونیک قدم بگذارند و شیوه هاي کاري خود را تغییر دهند (قزل ایاغ، (1380

همچنین به بیان دیگر تجارت الکترونیکی عبارت است از: خرید و فروش کالاها و خدمات از طریق شبکه هاي رایانه اي و اینترنت به نحوي که سفارش کالا و خدمات از طریق اینترنت یا شبکه هاي رایانه اي بوده و پرداخت وجوه و تحویل نهایی کالا و خدمات می تواند به صورت برخط با برون خط صورت گیرد.

البته امروزه تجارت الکترونیکی را از انجام مبادلات تجاري در قالب الکترونیکی فراتر دانسته و آن را به صورت کلی تر تعریف می کنند: "تجارت الکترونیکی عبارت است از خرید، فروش و مبادله کالاها و خدمات و اطلاعات از طریق شبکه هاي کامپیوتري از جمله اینترنت". طبق این تعریف، تجارت الکترونیکی علاوه بر مبادله کالا و خدمات، به مبادله اطلاعات نیز اطلاق شده، با آنکه الزاما نباید اطلاعات از طریق اینترنت مبادله شود؛ بلکه می توان از طریق شبکه هاي کامپیوتري محدودتري به مبادله اطلاعات پرداخت (معمارنژاد و پاریاب، (1386

تجارت الکترونیک داراي زیر شاخه هاي عمده اي به شرح زیر می باشد:

• تجارت الکترونیک(E‐Commerce)

• کسب و کار الکترونیک(E‐Business)

• بازاریابی الکترونیکی(E‐Marketing)

• بانکداري الکترونیکی(E‐Banking)

• کارت هاي هوشمند

• مدیریت روابط عمومی با مشتري

پیشینه تحقیق

عزیزي و قربانی پژوشی با عنوان اهداف استراتژیک در تجارت الکترونیک انجام دادند. در این مقاله بر مبناي فرآیند برنامه ریزي استراتژیک، اهداف استراتژیک این فرآیند در چارچوب چشم انداز ها، رسالت و اهداف براي فعالیت در محیط الکترونیک تشریح می شود.

امیري طهرانی به پژوهشی با عنوان تجارت الکترونیک از دیدگاه فلسفه تکنولوژي پرداخته است. در این نوشتار نسبت اخلاق و تکنولوژي از سه جهت بررسی می شود؛ هدف گذاري، راه ها و وسایل رسیدن به به هدف، و عوارض تکنولوژي. سپس ویژگی مجازي و فرا واقعیت تکنولوژي پست مدرن بررسی و از منظر عوارض و پیامدهاي تجارت الکترونیک براي هویت افراد و سنت هاي جامعه واکاوي می شود.

بروکس و واهاج با استفاده از مدل اقتصاد سنجی چندگتنه اي منطقه اي به بررسی تاثیر کلان اقتصادي تجارت الکترونیک در برخی از کشورهاي توسعه یافته از جمله آمریکا، ژاپن، آلمان، انگلیس و فرانسه پرداخته و نشان می دهند که تجارت الکترونیکی، تولید ناخالص داخلی را 10 درصد افزایش خواهد داد که بیش از نیمی از این افزایش در ده سال بعدي پدیدار می شود. همچنین براساس مطالعه دولت استرالیا درباره تاثیر تجارت الکترونیکی بر اقتصاد این کشور، نشان داده می شود که تجارت الکترونیکی موجب رشد 2,7 درصدي تولید ناخالص داخلی تا سال 2006 شده، حجم تجارت (صادرات و واردات) را افزایش و رابطه مبادله را بهبود می بخشد.

چشم انداز تجارت الکترونیک

یکی از وظایف مدیران عالی سازمان و متصدیان تدوین استراتژي تجارت الکترونیک، تعیین چشم انداز تجارت الکترونیک سازمان است. چشم اندازهاي عالی و برتر تجارت الکترونیک چیزي فراتر از اهداف تجاري و یا درآمدي را منعکس می کنند. چشم اندازهاي قوي و مناسب کارکنان را هماهنگ کرده و سرمایه گذاران را به سرمایه گذاري بیشتر در سازمان تشویق می کند. وجود چشم انداز قوي، کارا و مناسب علائمی را به بازار می فرستند که نشان دهنده توانایی سازمان جهت کسب رهبري بازار و تسلط بر بازار است((Rayport, Jawor:2002 میلر در تعریف چشم انداز بیان می دارد که چشم انداز مقصد نهایی است که جامع،

گسترده و آینده نگر است. چشم انداز آرزوهاي آینده سازمان را نشان می دهد و ابزارهاي رسیدن به آن را مشخص می کند. به عبارت دیگر چشم انداز وضعیت ممکن و مطلوب آینده سازمان است. سازمان با تدوین چشم انداز تجارت الکترونیک

وضعیت مورد نظر و مطلوبی را که قصد دارد در آینده به آن برسد را مشخص می کند و جایگاه خود را در بازار الکترونیک روشن می سازد (عزیزي و قربانی،(1385

تفاوت تجارت الکترونیک با مبادله الکترونیکی داده ها

علیرغم اینکه بسیاري از افراد مبادله الکترونیکی داده ها را همان تجارت الکترونیک می دانند، این دو با هم تفاوت هاي عمده اي دارند به طوریکه؛ مبادله الکترونیکی داده ها عبارت از تولید، پردازش، کاربرد و تبادل اطلاعات و اسناد تجاري به شیوه هاي الکترونیکی و خودکار بین سیستم هاي کامپیوتري و براساس زبان مشترك و استانداردهاي ادیفاکت سازمان ملل و با کمترین دخالت انسانی است (حقیقت طلب) ولی تجارت الکترونیک حیطه اي به مراتب گسترده تر داشته و نه تنها مبادله الکترونیکی داده ها بلکه سایر شیوه هاي ارتباطی مانند پست الکترونیک، تابلو اعلانات الکترونیک و ... را در برمیگیرد.

مزایاي تجارت الکترونیکی

برخی از مزایاي تجارت الکترونیکی عبارتاند از:

· گسترش بازارهاي محلی به بازارهاي ملی و بین المللی

· دسترسی سریع به اطلاعات دقیق تجاری و حذف تلفات زمانی

· کاهش هزینه های تبلیغات

· ارتقای رفاه عمومی مردم

· افزایش رقابت و ارتقای کیفیت محصولات وخدمات

· افزایش سرمایه گذرای و درآمد

· کاهش هزینه های تولید، پردازش ،توزیع،ذخیره سازی و بازیابی اطلاعات

· ایجاد فرصتهای شغلی جدید

· امکان خرید محصولات وخدمات از سراسر جهان و در مدت زمان محدود

· گسترش فضای انتخاب برای مشتریان

· افزایش سرعت تحویل محصولات و خدمات، به ویژه فرآورده هاي دیجیتالی و بهبود زنجیره عرضه

· امکان شرکت در حراجهای مجازي (مبتنی بر شبکه های رایانه اي)

· امکان ارتباط مشتریان در فضای الکترونیک و تبادل ایده و انتقال تجربیات تجاري

· کاهش هزینه های رفت وآمد شهری و مسافرت براي خرید و در نتیجه کم شدن ترافیک و آلودگی محیطی

· بهینه سازی ارتباط خریداران وفروشندگان از طریق حذف واسطه ها