بخشی از مقاله
خلاصه
توسعه شبکه حمل و نقل ریلی بدون تردید در زیرساخت و توسعه متوازن و پایدار، نقشی اساسی داشته و دارای اولویت بالایی می باشد. همچنین سهم تعیین کننده آن در تولید ناخالص ملی و نقش پیش نیاز آن در توسعه بخش های اقتصادی ، تجارت، صنعت، کشاورزی و دیگر زیربخش های اقتصادی واجتماعی و به ویژه اشتغال زایی بالای ان قابل انکار نیست.مزایای نسبی حمل و نقل ریلی نسبت به حمل و نقل جاده ای در امور حمل و نقل انبوه بار و مسافر به خصوص در مسافت های طولانی ، کاهش قابل ملاحظه در مصرف انرژی، ایمنی فوق العاده بالا و تلطیف محیط زیست به لحاظ مصرف سوخت فسیلی کمتر و رفاه و آسایش بیشتر، تاثیر قابل توجهی در کاهش قیمت تمام شده در حمل و نقل بار و مسافر دارد.
در این پژوهش با مقایسه حمل ونقل ریلی و حمل و نقل جاده ای از نظرمیزان مصرف سوخت، الودگی محیط زیست و همچنین حمل ونقل بار و مسافر مزایای حمل و نقل ریلی نسبت به حمل و نقل جاده ای بیان شده است.
1. مقدمه
حمل و نقل ریلی به عنوان یکی از بخشهای مهم سیستم حمل و نقل، نقش عمدهای را در عرصه اقتصادی، صنعتی و اجتماعی کشورها ایفا میکند و به واسطه مزایای خاص و نسبی که در مقایسه با سایر بخشهای حمل و نقلی از جمله هوایی، جادهای و دریایی دارد، توانسته سهم قابل توجهی را در حوزه حمل و نقل به خود اختصاص دهد .راهآهن با مزایایی همچون ظرفیت بسیار بالا، مصرف انرژی و آلودگی کم، نرخکرایهِ پایین و ایمنی نسبت به سایر وسیلههای حمل و نقل استفاده از آن به منظور حمل و نقل بار و مسافر را در مسافتهای زیاد توجیه کرده و موجب شده تا به عنوان یک وسیله ایمن و با صرفه ارتباطی شناخته شود.
از سویی دیگر در میان مزایای یاد شده، ایمنی بالا، ارزان بودن و مصرف انرژی کمتر این سیستم را به یک ابزار مردمی تبدیل کرده و موجب شده تا اکثر متقاضیان با مدنظر قرار دادن این پارامترها، سیستم حمل و نقل ریلی را در جهت تامین نیاز برگزینند که به نظر می رسد بررسی برخی از این ویژگیها خالی از لطف نباشد.
افزایش هزینه های حمل و نقل مخاطره محیط زیست وآلودگی هوا، از طرفی از میان الاینده های موثر بر محیط زیست، نقش بخش حمل ونقل در تاثیراتی که بر محیط زیست دارد بسیار قابل توجه می باشد. بخش حمل ونقل %25 دی اکسید کربن یا co2 را در جهان تولید می نماید. که حدود %80 تا %90 آن را حمل ونقل بخش جاده ای تولید می کند وتنها %2 آن از طریق راه اهن تولید می شود. ضمن انکه بخش صنعت نیز در آلوده کردن محیط زیست نقش مهمی دارد .[1]
.2 اثرات زیست محیطی حمل و نقل جاده ای
با توجه به تغییراتی که احداث زیرساختهای جادهای در محیط طبیعی و محیط مصنوعی از خود باقی میگذارد و همچنین آلودگیهای فراوان نظیر: صدور گازهای سمی و مواد معلق در هوا و آلودگیهای صوتی فراوانی که ایجاد میکند، در خور مطالعهای عمیق و گسترده است.
تأثیرات اکولوژیکی آن از دست رفتن زمینهای کشاورزی و اختلالات بیولوژیکی، تغییر در آبهای سطحی و زهکشها، فرسایش خاک و رسوبگذاری آلودگی آب، تغییرات در منظر و اکوسیستم میباشد . همچنین این سیستم، تأثیر فراوانی بر کاربری زمین و ارزش آن میگذارد. و زمانی این تأثیر آشکارتر میشود، که سطحی از زمین را برای تسهیلات حمل و نقل به عنوان حریم راه تصرف میکنیم، این تأثیر بالقوه نه تنها الگوی فضایی کاربری را تغییر میدهد بلکه در کیفیت زندگی و ارزش زمینهای مجاور، تأثیر می گذارد. گاهی توسعه زیرساختهای جادهای از میان جوامع میگذارد و آنها را در دو قسمت قطع میکند. بهخصوص در نقاط مسکونی و نواحی شهری موجب گسیختگی اجتماعی میشود، و هم چنین به تاثیرات عمده حمل و نقل جادهای نظیر، آلودگی هوا،تراکم، تصادفات،آلودگی آبها اشاره کرد.
.3 مقایسه مصرف انرژی حمل و نقل جاده ای و ریلی
سوخت مصرفی راهآهن تنها گازوییل است در حالی که بخش جاده از 3 نوع سوخت گازوییل، بنزین و گاز استفاده میکند. بر طبق آمار، نسبت مصرف سوخت در بین وسایط نقلیه جادهای و ریلی در بخش حمل بار، با توجه به نوع وسیله نقلیه - کامیون و تریلی - از یک به شش تا یک به نه متفاوت میباشد. در بخش مسافر نیز نسبت مصرف گرچه بسیار نزدیکتر است اما راهآهن همچنان کمتر از جاده در بخش مسافر سوخت مصرف مینماید. به منظور بررسی بهتر عملکرد بخشهای حملونقل واحدی بنام واحد حمل تعریف میگردد که در آن یک نفر-کیلومتر با یک تن-کیلومتر مساوی فرض میشود .[5] با استفاده از تعریف واحد حمل، آمار نشان میدهد که بخش حملونقل جادهای به ازای واحد حمل در حدود 7 برابر بیشتر از حمل و نقل ریلی سوخت مصرف میکند. بنابراین شدت مصرف سوخت در جاده حدود 7 برابر راهآهن خواهد بود. بر اساس آمار، در کشورهای اروپایی به دلیل بالا بودن کارآیی در مصرف انرژی، نسبت مصرف در بخش حملونقل جادهای و ریلی به یکدیگر نزدیکتر است .[6] با این حال همچنان مزیت راهآهن نسبت به جادهای در مصرف سوخت مشهود میباشد. شاخصترین دلایل تفاوت شدت مصرف سوخت راهآهن و جاده به شرح زیل میباشد : - بهره وری پایین حمل بار و مسافر در جاده که ناشی از پایین بودن ضریب حمل بار و خالی حرکت کردن وسایط نقلیه جادهای می باشد.
- بر طبق استانداردهای بینالمللی نسبت مصرف سوخت در راهآهن و جاده باید به صورت 2 به 1 یا 3 به 1 باشد. فرسودگی و کهنگی ناوگان جادهای و ریلی، عمر بالای ناوگان و شرایط جغرافیایی جادهها و ریلها در ایران باعث گردیده این نسبت درحدود 7 به 1 باشد .
- هزینههای خارجی آلودگیهای ناشی از مصرف سوخت در بخش حملونقل زمینی زیاد است که باز هم سهم حمل و نقل جادهای در هزینه خارجی بیش از حملونقل ریلی است. این هزینه ناشی از میزان تصادفات و میزان آلایندههای سوختی میباشد .
بخش جادهای ایران بیش از 5/6 برابر راهآهن آلاینده تولید میکند .[7]
.4 مزایای حمل و نقل ریلی نسبت به جاده ای
• ایمنی : آمار نشان داده است که مسافرتهای ریلی از ایمنی بیشتری نسبت به مسافرتهای جاده ای برخوردارند ، اگر مسافرتهای ریلی را با مسافرتهای جاده ای مقایسه کنیم می بینیم که خطر تصادف جاده ای حدود24 برابر بیشتر از مسافرتهای ریلی است .[8]
• انرژی : در مقایسه مصرف انرژی در حمل و نقل ریلی و جاده ای تجزیه و تحلیل های مختلفی وجود دارد ، و آمار و ارقام متفاوتی ارائه گردیده است . مثلا "در گزارش مقایسه مصرف سوخت در سیستم حمل و نقل ریلی و جاده ای که توسط کارشناس گروه مطالعات اقتصادی مرکز تحقیقات راه اهن ارائه گردیده است ، میزان مصرف سوخت برای حمل هر 1000تن کیلومتر با در جاده حدود 104/9 لیتر میباشد در حالیکه برای همین میزان بار که این مقدار حدود0/1 مصرف حمل و نقل جاده ای می باشد. سوخت برای هر 1000نفرکیلومتر حمل و نقل مسافر در جاده 10 لیتر و برای حمل و نقل در راه آهن حدود 7لیتر مصرف خواهد شد .[8]
• محیط زیست : بهره گیری از حمل و نقل ریلی در زمینه حفظ محیط زیست نسبت به حمل و نقل جاده ای بسیارموثر است ، بطوریکه حمل و نقل سبز عنوان نموده اند بخشی از مزیت های حمل و نقل ریلی به شرح ذیل می باشد: أ. آلودگی هوا : در تحقیقات بعمل آمده در کشور سوئد معلوم گردید ، که چنانچه در گسترش و توسعه راه آهن اقدام نمایند و حمل و نقل ریلی را جایگزین حمل و نقل جاده ای بطور عام نمایند ، از سال 1990 تا سال 2000 می توانند میزان آلودگی هوا را بمیزان %30 اکسید نیتروژن %80 هیدروکسیدها و 50 %هیدروکربنها را کاهش دهند دراین تحقیقات مشخص گردیده است ، که سهم راه آهن در آلودگی هوا فقط %1 است.
ب. سر وصدا : در این زمینه راه آهن مفید تر بوده و تحقیقات علمی ثابت کرده است ، که سرو صدا حاصله از خودروهای راه آهنی به خاطر برد فرکانس مفیدشان آزار و اذیت کمتری نسبت به سر وصدا ی حاصله از خودروهای جاده ای دارند.
