بخشی از مقاله
کاشت بدون خاک ورزی ذرت در خوزستان، با حذف آبیاری پیش کاشت و عملیات تهیه زمین، کاشت را 3-2 هفته به جلو می اندازد، اما لازم است تا از استقرار تعداد کافی بوته مطمئن گردید. لذا به منظور بررسی تأثیر بی خاک ورزی و تراکم بذر بر عملکرد ذرت دانه ای، آزمایشی در تابستان 1389 به صورت اسپلیت پلات در قالب بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در کشت و صنعت شهید رجایی دزفول اجرا شد. پلات اصلی - A - شامل سه روش تهیه بستر - a1 بی خاک ورزی، - a2 کم خاک وزی و - a3 خاک ورزی مرسوم و پلات فرعی - B - شامل سه تراکم بوته 12 - b1 سانتی متر، 16 - b2 سانتی متر و - b3 20 سانتی متر بین بوته ها بودند. نتایج نشان داد که عامل خاک ورزی تأثیر معنی داری در سطح %1 بر تعداد بوته در واحد سطح و طول بلال و در سطح %5 بر وزن هزار دانه، سطح برگ، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیکی ذرت داشته است. همچنین عامل ترکم بذر تأثیر معنی داری در سطح %1 بر تعداد بوته و شاخص سطح برگ و در سطح %5 بر عملکرد دانه داشت . شاخص مخروطی خاک در روش بی خاک ورزی، در عمق تقریبی 15-0 سانتیمتری بیشتر اما در اعماق ئینپا تر نوعاً کمتر از دو روش دیگر بود. جرم مخصوص ظاهری خاک، تا عمق 10 سانتی متری روند افزایشی داشته، اما پس از آن بی خاک ورزی از جرم مخصوص ظاهری کمتری نسبت به دو روش دیگر بر خوردار بود.
کلمات کلیدی: بی خاک ورزی، تراکم بذر، ذرت دانه ای، شمال خوزستان
مقدمه
یکی از مشکلات کاهش تولیدات کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک، پایین بودن میزان مواد آلی خاک است.عدم مدیریت صحیح در استفاده از ماشین - استفاده بی رویه و ترافیک سنگین ماشین آلات و ادوات - ، سوزاندن بقایای گیاهی، بارندگی های شدید، عدم تناوب مناسب زراعی، استفاده بی رویه از کودهای شیمیایی و عوامل دیگر باعث شده تا خاک های اراضی این مناطق در معرض فرسایش شدید آبی و بادی قرار گیرد.
کاربرد شیوه های مطلوبی همانند سیستم های خاک ورزی حفاظتی به عنوان یکی از روش های کاربردی در کشاورزی پایدار می تواند در کند کردن روند تخریب زمین ها و افزایش پایداری در کشاورزی مؤثر باشد. با توجه به اهمیت بقایای گیاهی و حفظ آنها در سطح خاک، استفاده از خاک ورزی حفاظتی توام با کاشت می تواند بر افزایش عملکرد تاثیرگذار باشد ]عباسی و همکاران، .[1387 طی تحقیقی با بررسی تأثیر شش نوع خاک ورزی بر عملکر د ذرت در کانادا چنین گزارش گردید که بی خاک ورزی بهترین عملکرد و دیسک تاندوم بیشترین سرعت جوانه زنی بذر را نسبت به سایر روش ها داشت .>Chen et al., 2004@
در یک بر رسی نشان داد ه شد که با افزایش تراکم بوته ، عملکرد بیولوژیکی و میزان پروتئین خام و الیاف خام به طو ر معنی داری افزایش می یابد و قطر ساقه، طول بلال و قطر بلال با افزایش تراکم بوته کم شده و ارتفاع بوته افزایش می یابد .>Bazi et al., 2005@ در تحقیق دیگری معلوم گردید که با افزایش تراکم، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیکی افزایش یافته و تعداد دانه در ردیف بلال و وزن هزار دانه کاهش می یابد .>Williams et al., 1988@ با بررسی اثر سه روش خاک ورزی شامل بی خاک ورزی،کم خاک ورزی و خاک ورزی مرسوم ، در دو وضعیت حفظ بقایا بر خاک و بدون بقایا ، گزارش گردید که جرم مخصوص ظاهری خاک به ویژه در عمق 10-0 سانتی متری در روش بی خاک ور زی %10 بیشتر از خاک ورزی مرسوم بود
مواد و روش ها
تحقیق حاضر در تابستان 1389 در استان خوزستان، در 17 کیلومتری شهرستان دزفول و در اراضی متعلق به کشت و صنعت شهید رجایی اجرا گردید. عملیات تهیه زمین شامل سه روش تهیه بستر - a1 بی خاک ورزی، - a2 کم خاک وزی در شرایط خشک و - a3 خاک ورزی مرسوم بودند. برای اعمال تیمارهای بی خاک ورزی طرح از پشته هایی که سال قبل ذرت بوده و روی آن گندم به طور مستقیم کشت شده بود استفاده گردید . بعد از برداشت گندم در اواخر اردیبهشت تا کشت ذرت، زمین به حال خود رها شده و تا موقع کاشت هیچ گونه عملیاتی روی آن انجام نشد. در تهیه زمین به روش کم خاک ورزی، اقدام به 3 بار دیسک زنی در شرایط خشک روی بقایای گندم قبل نموده و سپس عملیات کود پاشی انجام گرفت .
کود پایه بر اساس آزمون خاک به همراه دیسک سوم با خاک مخلوط ونهایتاً اقدام به احداث فارو 75 سانتی متر گردید. در تهیه مرسوم زمین، بعد از ماخار - آبیاری پیش از کاشت - ، زمانی که زمین گاورو شد ، اقدام به 2 بار دیسک زنی خاک و سپس کود پاشی و یک بار دیگر دیسک و نهایتاً احداث فاروی 75 سانتی متری با فاروئر مخصوص ذرت شد. پس از تهیه زمین در تیمارها ی کم خاک ورزی و مرسوم، کاشت بوسیله ردیف کار شرکت تراشکده روی پشته های 75 سانتی متری که بوسیله فاروئر آماده گردیده بودند انجام شد و در روش بی خاک ورزی، کاشت بوسیله دستگاه ردیف کار بی خاک ورز اسفوجیا روی پشته های گندم صورت پذیرفت . مرحله داشت شامل یازده مرحله آبیاری، سم پاشی، دو مرحله کود سرک ، در مراحل 6 تا 8 برگی همزمان با عملیات کولتیواسیون و قبل از گل دهی و به صورت دستی انجام گرفت. بذر ذرت هیبرید سینگل کراس - CS704 - 704 نوع پهن با وزن هزار دانه 263 گرم و قوه نامیه %88 برای کاشت استفاده شد. زمان رسیدگی فیزیو لوژیکی، برداشت از دو ردیف از هر کرت آزمایش به طول 4 متر و مساحت 6 متر مربع انجام گردید. پارامترهای اندازه گیری شده در طرح شامل: سطح برگ شاخص سطح برگ، عملکرد دانه و اجزاء عملکرد، عملکرد بیولوژیکی، شاخص مخروطی و جرم مخصوص ظاهری خاک بودند.
عملکرد بیولوژیکی: برای این منظور برداشت از دو ردیف به طول 4 متر و در کل مساحت 6 متر مربع کف بر و سپس به آون آزمایشگاه انتقال داده شده و در دمای 70 درجه سانتیگراد به مدت 48 ساعت خشک گردیدند . کل ماده خشک بدست آمده پس از این زمان توزین گردیده و با بسط ا ین مقدار ماده خشک برای مساحت یک هکتار، مقدار محاسبه شده به عنوان عملکرد بیولوژیکی ذرت اعلام گردید.
شاخص مخروطی : برای اندازه گیری مقاومت به نفوذ خاک، از دستگاه نفوذ سنج مخروطی مدل SP1000 در چهار مرحله بعد از آبیاری های اول، چهارم، هشتم و بعد از آبیاری آخر استفاده شد. همزمان با اندازه گیری شاخص مخروطی، درصد رطوبت خاک به روش وزنی و وزن مخصوص ظاهری آن نیز اندازه گیری شد.
جرم مخصوص ظاهری خاک : برای این منظور از رینگ های مخصوص استفاده نموده و در چهار مرحله پس از آبیاری اول، چهارم، هشتم و بعد از آبیاری آخر در هر تیمار و تکرار در عمق های 10-0، 20-10 و30-20 سانتیمتری اندازه گیری انجام گردید.داده های حاصل از این تحقیق با استفاده از نرم افزار MSTATC آنالیز گردید. سطوح معنی داری داده ها با استفاده از آزمون LSD و در سطح 0/05 تعیین شد. برای رسم نمودارها از نرم افزار Excel استفاده گردید.
نتایج و بحث
بر اساس نتایج تجزیه واریانس م ندرج در جدول 1، روش های مختلف خاک ورزی از لحاظ سطح برگ، عملکرد بیولوژیکی، وزن هزار دانه و عملکرد دانه در سطح %5 و تعداد بوته در واحد سطح و طول بلال در سطح %1 تفاوت معنی داری نشان می ده ند ولی از لحاظ شاخص سطح برگ و تعداد دانه در ردیف تفاوت معنی داری مشاهده نگردید. عامل تراکم بذر از لحاظ شاخص سطح برگ و تعداد بوته در واحد سطح در سطح %1 و عملکرد دانه در سطح %5 تفاوت معنی داری نشان داده ولی سطح برگ، عملکرد بیولوژیکی، طول بلال، تعداد دانه در ردیف و وزن هزار دانه تفاوت معنی داری نشان نمی دهد. اثر متقابل روش های خ اک ورزی و عامل تراکم بذر در هیچ یک از پارامتر های مورد ارزیابی تفاوت معنی داری نشان نداد. طبق مقایسه میانگین ها در جدول 2، میانگین سطح برگ و شاخص سطح برگ در روش بی خاک ورزی بالاتر از روش های کم خاک ورزی و خاک و .رزی مرسوم بوده و عملکرد بیولوژیکی، تعداد بوته در واحد سطح، طول بلال، وزن هزار دانه و عملکرد دانه در دو روش بی خاک ورزی و کم خاک ورزی در یک سطح آماری و بالاتر از روش خاک ورزی مرسوم قرار دارند . با این حال، تعداد بوته در متر مربع در دو روش کم خاک ورزی و خاک ورزی مرسوم بالاتر از روش بی خاک ورزی می باشد. مقایسه میانگین ها در جدول 3 نشان می دهد که از لحاظ سطح برگ، عملکرد بیولوژیکی، طول بلال، تعداد دانه در ردیف و وزن هزار دانه، تمامی تراکم های بذر در یک گروه آماری قرار دارند و از لحاظ تعداد بوته در متر مربع در بین تیمارها، تراکم b1 بالاتر از دو تراکم b2 و b3 قرار دارد. همچنین از لحاظ عملکرد در واحد سطح ، تراکم b1 با 4926 کیلو گرم در هکتار بالاتر از دو تراکم b2 و b3 قرار دارد. طبق جدول 4 که به مقایسه میانگین اثرات متقابل اختصاص دارد ، روش بی خاک ورزی در تراکم b3 با 4598/25 سانتیمتر مربع بیشترین سطح برگ و روش خاک ورزی مرسوم در تراکم b3 با 3019/03 سانتیمتر مربع کمترین سطح برگ را دارا ست و بیشترین شاخص سطح برگ مربوط به روش بی خاک ورزی درتراکم b1 به میزان 4/10 و کمترین آن مربوط به روش خاک ورزی مرسوم در تراکم b3 به میزان 2/04 میباشد. بیشترین عملکرد بیولوژیکی مربوط به تیمار بی خاک ورزی در تراکم b2 به مقدار 13665/96 و کمترین آن مربوط به تیمار خاک ورزی مرسوم در تراکم b2 به مقدار 10733/40 کیلوگرم در هکتار است.
