بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی تأثیر فرسودگی بذر و تراکم بوته بر برخی شاخص های جو بدون پوشینه، در سال زراعی 1390-91، آزمایشی بصورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار در مرکز تحقیقات کشاورزی صفی آباد- دزفول اجرا گردید. تیمارهای آزمایش شامل سه سطح فرسودگی بذر شامل؛ - غیرفرسوده - شاهد - ، 72 و 96 ساعت - و تراکم در پنج سطح 100 - ، 150، 200، 250 و 300 بوته در متر مربع - بودند. نتایج این آزمایش نشان داد که فرسودگی بذر شاخص های تعداد سنبله در متر مربع، شاخص ظهور گیاهچه، سرعت جوانه زنی روزانه، درصد فیبر و پروتئین دانه، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه و شاخص برداشت را به طور معنی داری کاهش داد. اثر تراکم بوته نیز روی صفات تعداد سنبله در مترمربع، عملکرد دانه، سرعت جوانه زنی روزانه، شاخص برداشت، شاخص ظهور گیاهچه، درصد فیبر و پروتئین دانه و عملکرد زیستی معنی دار شد. با توجه به نتایج آزمایش، استفاده از بذرهای باکیفیت، علاوه بر برتری گیاه در طول مراحل رشد و نمو، باعث افزایش عملکرد نیز می گردد.
مقدمه
جو بدون پوشینه - جولخت - با نام علمی - Hordeum Vulgar - و 2n 14، یکی از ارقام جو است که از نظر مواد غذایی شبیه ذرت است و بیشتر برای تغذیه طیور و دام مناسب می باشد .[5] جو بدون پوشینه گیاه مفیدی است که تمام قسمت های آن اعم از ساقه، برگ و دانه قابل مصرف بوده و فرآورده های گوناگون از آن بدست می آید. عمده موارد مصرف جو بدون پوشینه در تغذیه انسان، دام، طیور و مصارف صنعتی است. از جو در کنار غلاتی مانند گندم، چاودار و گندمیان گرمسیری همچون ذرت، سورگوم و نیشکر در زمره گیاهان مولد انرژی یاد شده است .[1] فرسودگی بذر پدیده ای فیزیولوژیک است که پس از رسیدگی فیزیولوژیک بذر و در دوره پس از برداشت در شرایط بالا بودن دما، رطوبت و فشار اکسیژن محیط نگهداری بذر به تدریج آغاز می شود و موجب تخریب ساختار DNA و RNA ریبوزومی [20]، افزایش فعالیت آنزیمی، تنفس و نفوذپذیری غشاهای سلولی می شود که منجر به کاهش بنیه بذر و گیاهچه، قوه نامیه و در نهایت عملکرد محصول می گردد .[16] دما و مدت آن از مهم ترین عوامل اثرگذار بر وقوع و پیشرفت پدیده فرسودگی بذر محسوب می شوند. از اینرو توسعه فرسودگی با افزایش دما و مدت اعمال آن قابل پیش بینی است .[21] کاهش رشد گیاهچه به عنوان یکی از پیامدهای زوال بذر در مطالعات زیادی مورد توجه قرار گرفته است 15] ، 12 و .[11 کاهش رشد، منجر به کاهش توان رقابت با علفهای هرز، سایه اندازی کمتر روی سطح خاک و کاهش رطوبت خاک از طریق تبخیر می شود .[7] بنابراین گیاهچه های ضعیف که رشدی کمتر از گیاهچه های طبیعی دارند، از امکانات محیطی مثل نور، رطوبت و مواد غذایی خاک، کمتر استفاده کرده و به شرایط نامساعد محیط، حساس تر هستند. این تفاوت رشد اولیه گیاهان، ممکن است تا زمان برداشت محصول ادامه یابد و روی عملکرد گیاهان تأثیر داشته باشد .[11] از آزمون فرسودگی بذر می توان به عنوان مناسب ترین آزمون برای ارزیابی قدرت رویش بذر استفاده کرد و با افزایش کیفیت بذور از طریق استفاده از روش های انبارداری درست، می توان به بیشترین درصد جوانه زنی و درصد سبز و در نهایت بیشترین عملکرد دست یافت .[6] برخی اعتقاد دارند که جوبدون پوشینه به دلیل داشتن خاصیت پنجه زنی، دارای انعطاف پذیری بالایی از نظر تراکم بوته می باشد، به طوری که در دامنه وسیعی از تراکم بوته، تعداد سنبله قابل برداشت و نهایتاً عملکرد دانه مشابه خواهد بود ولی گزارش شده است که اگر عملکرد دانه مورد نظر باشد، تراکم بوته ای مناسب خواهد بود که در آن، عملکرد دانه در حداکثر باشد و چنانچه تراکم کم باشد، از پتانسیل تولید به نحو بهینه استفاده نمی گردد و در فراتر از تراکم مطلوب نیز مواد فتوسنتزی به جای اینکه صرفِ تولید دانه بیشتر شوند، صرف رشد رویشی یا تنفس گیاه می گردند .جو بدون پوشینه می تواند به عنوان یک منبع خوراکی جدید در کشور معرفی شود، چرا که این غله در مقایسه با جو معمولی، الیاف خام کمتر و ارزش غذایی بالاتری دارد ضمن اینکه احتمال توسعه کشت آن در بسیاری از نقاط کشور وجود دارد. با توجه به ریز بودن اندازه بذر جو و ضعیف بودن بنیه بذر و گیاهچه قبل از کاشت، مصرف کافی بذر در واحد سطح و دستیابی به تراکم بوته مطلوب و مناسب اهمیت زیادی دارد. هدف از اجرای این تحقیق، ارزیابی توانایی آزمون فرسودگی بذر و تراکم بوته برای پیش بینی درصد سبز، استقرار گیاهچه و عملکرد جو بدون پوشینه در شرایط آب و هوایی شمال خوزستان می باشد.
مواد و روش ها
این تحقیق در سال زراعی 1390-91 در مرکز تحقیقات کشاورزی صفی آباد-دزفول انجام شد.این مرکز با ارتفاع 82 متر از سطح دریا و عرض جغرافیایی 32 درجه و 22 دقیقه شمالی و طول 48 درجه و 32 دقیقه شرقی در جنوب غرب کشور واقع شده است. رقم مورد کشت، جو 6 لخت بود. آزمایش در 4 تکرار به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی اجرا شد. تیمارهای آزمایش عبارت بودند از؛ سه سطح فرسودگی - بذرهای غیرفرسوده - شاهد - ، 72 ساعت و 96 ساعت فرسودگی - و تراکم در پنج سطح 100 - ، 150، 200، 250 و 300 بذر در متر مربع - بودند. ابتدا بذرها به مدت 72 و 96 ساعت در انکوباتور و درون سینی های فلزی مشبک - زیر آن ها ظرف آبی وجود داشت - در دمای 45 درجه سانتی گراد، با رطوبت 100 درصد فرسوده گردیدند. سپس برای کشت مزرعه ای، بذرها در تراکم های مختلف شمارش و کشت گردیدند. بلافاصله پس از کشت، آبیاری یکنواخت مزرعه بصورت نشتی انجام شد. برای تعیین درصد، سرعت و شاخص ظهور گیاهچه در مزرعه، بطور روزانه تا ثابت شدن تعداد گیاهچه ها با کادر اندازی، تعداد گیاهچه های ظاهر شده، یادداشت گردیدند. شاخص ظهور گیاهچه، سرعت ظهور گیاهچه و درصد سبز گیاهچه طبق فرمول های زیر، محاسبه گردید .
تعداد بذر کشت شده
برداشت در تاریخ 1391/2/10 به صورت دستی انجام شد. برداشت از دو خط وسط هر کرت صورت گرفت و 50 سانتی متر از قسمت بالا و پایین هرکرت به عنوان حاشیه در نظر گرفته شد و بقیه که معادل 1.6 متر مربع بود، برداشت گردید و تمام بوته های برداشت شده بصورت جداگانه بسته بندی و اتیکت گذاری شد و بعد از خشک نمودن در آون با دمای 75 درجه سانتی گراد به مدت 24 ساعت، توزین شدند و سپس در آزمایشگاه بذر، صفات عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه و وزن هکتولیتر اندازه گیری شدند. همچنین صفاتی که در مزرعه مورد ارزیابی قرار گرفتند شامل؛ تعداد سنبله در مترمربع، شاخص ظهور گیاهچه، متوسط زمان لازم برای جوانه زنی، سرعت جوانه زنی روزانه و ارتفاع بوته بودند. در پایان، تجزیه و تحلیل مرکب داده ها انجام و مقایسه میانگین به روش دانکن انجام شد. همچنین ضرایب همبستگی ساده بین ویژگی های اندازه گیری شده تعیین گردید. کلیه محاسبه های آماری با استفاده از نرم افزار SAS انجام شد.
نتایج و بحث:
-1 تعداد سنبله در متر مربع:
نتایج جدول تجزیه واریانس نشان داد که تیمار فرسودگی بر تعداد سنبله در متر مربع در سطح احتمال پنج درصد معنی دار گردید. ولی اثر تراکم بر این صفت در سطح احتمال یک درصد معنی دار گشت - جدول . - 1 نتایج این آزمایش نشان داد که تیمار بذور غیرفرسوده - شاهد - دارای بیشترین 410 - سنبله - تعداد سنبله در مترمربع بود.
