بخشی از مقاله
چکیده
همانطور که واضح است به کارگیری تکنولوژی درسازمان ها موجب توسعه و بهینه سازی عملیات سازمانی می شود.با توجه به پیشرفتهایی که امروزه درتکنولوژی صورت گرفته،مدیران ترغیب شده اند تا ساختارهای سازمانی موجود را تغییر داده و مدلهای جدید ساختار سازمانی را طراحی کنند که با الزامات محیط کاری تناسب بهتری داشته باشد.برطبق قواعد جدید رقابت نیز،به سازمانهایی نیازهست که براساس تغییر و بر پایه مزیت تکنولوژیکی و نه ساختارهای سنتی ایجاد میشوند.در این مقاله ضمن بیان ویژگی ساختارهای مختلف سازمانی،تاثیر آنها در انتقال تکنولوژی بررسی شده است.همچنین به سایرعوامل موثر در انتقال تکنولوژی درسازمان پرداخته شده و وضعیت فعلی وآینده سازمان ها بررسی گردیده است.
1. مقدمه
امروزه رشد روزافزون تکنولوژی به گونه ای غیرقابل انکار بر زندگی روزمره جوامع مختلف تأثیرگذاشته است.به بیانی دیگر تأثیر این تکنولوژی بر ابعاد زندگی به گونه ای است که دیگر نمی توان مفاهیمی نظیر توسعه پایدار را از این واژه مجزا دانست. بسیاری از سازمان ها به اهمیت تکنولوژی و تاثیر آن بر کارایی پی برده اند.آگاهی از این گونه تاثیرات باعث گردیده بیشتر سازمان ها به سرعت به سمت استفاده ازتکنولوژی گرایش پیدا کنند.
سیستمهای رایانه ای اکنون به عنوان نماد بارز بکارگیری تکنولوژی درسازمان ها، امکان مشاهده و نظارت بر عملکردها را فراهم کرده وخطاها و مشکلات کاری را قبل از وقوع به اطلاع کارمندان و مدیران سازمان می رساند.بسیاری ازفرایندهای دستی قدیمی به طور کامل اتومات شده اند.این تحولات موجب تغییرات مهمی در ساختار سازمان شده است.برخی مشاغل حذف شده اند و برخی کارها که قبلاً دستی انجام میشد ازطریق رایانه و به شیوه های جدید انجام می شوند؛برای مثال، برنامه ریزها یا افراد مسئول کنترل پروژه ها،که قبلاً کار خود را به روشهای سنتی و روی کاغذ و فرمهای دستی انجام می دادند.
اکنون با بکارگیری سیستمهای رایانه ای،تبدیل به کاربران تخصصی و برنامه نویس رایانه ای شده اند و قدرت و مهارت شغلی خود را چندین برابر توسعه داده اند.استفاده از تکنولوژی،علاوه بر طبیعت کار و محیط کار، نحوه رقابت سازمانها را هم تغییر داده است وموجب تغییر در عملیات داخلی سازمانها،کاهش هزینه های داخلی و تسریع در امر تولید نیز شده است.
چالش تکنولوژی وتقابل مدیران سطح عالی سازمان با آن ، مستلزم تغییرات بنیادین سازمان و تطابق ساختارهای سنتی مدیریتی با تعاملهای محیطی است. نظام مدیریت سنتی سه منبع اصلی رابرای داشتن عملکرد مطلوب درسازمان لازم می داند. منابع فیزیکی،سرمایه ومنابع انسانی،میراث باقی مانده ازنگرش سنتی است .
با رشد فناوری از یک سووخارج شدن فرایندهای سازمانی ازحالت ایستا ازسوی دیگر،سازمانها نیازمند بازنگری مجدد درعملکرد خود هستند تا با ایجاد زمینه های مساعد بتوانند به رشدوپویایی لازم برای تطبیق با تغییرات تکنولوژی ومحیطی نایل آیند.به همین جهت در ادامه ضمن تعریف اصطلاحات یادشده،به بررسی ویژگی ساختارهای مختلف سازمانی وعوامل موثر بر انتقال تکنولوژی در سازمان هاپرداخته می شود.
2. ساختار سازمانی
درابتدا لازمست تا تعاریفی از "ساختار سازمانی" داشته باشیم تا بهتر وبیشتر بتوانیم به تبیین مطالب بعدی بپردازیم.بنابراین می توان گفت: ساختار سازمانی به عنوان پیکره و قالب فعالیتها ، نقش اساسی در چگونگی کارامدی سازمانها بر عهده دارد.
سازمانها با تعیین اهداف ،فرایند تحقق آنها را در چارچوبهای ساختاری طراحی و پیگیری می نمایند. ساختار به منزله تدارک وسایل از سوی یک سازمان برای رسیدن به مقصد و اهداف تعیین شده می باشد. - ساکی - 88 الوانی معتقد است که ساختار،ترتیبات عناصر مختلف یک سازمان را در نیل به اهداف ، مشخص می سازد می توان آن را به صورت مجموعه ای از قواعد و ضوابط در نظر گرفت که روابط وموقعیتهای اجزا رامعین می کندو آنها رابرای رسیدن به هدف هماهنگ می سازد
از الوانی - 7 ساختار سازمانی یک نماد قابل رویت از کل فعالیتها و فرایندهای سازمانی ارائه می کند، سلسله مراتب را روشن می سازد، تقسیم وظایف می کند و نحوه هماهنگی امور را مطرح می نماید. - دفت ، ترجمه پارسائیان ، 1374 ص - 349-113 مینتزبرگ صاحبنظر مشهور مدیریت،معتقد است که هر فعالیت سازمان یافته انسانی،نیازمند دو شرط پایه ای و در عین حال ناسازگار با یکدیگر است که عبارتند از :
تقسیم کار میان وظیفه های گوناگون و هماهنگ کردن این وظیفه ها به گونه ای که امکان انجام گرفتن کار را فراهم کند. ساختار یک سازمان را می توان مجموعه راه هایی دانست که طی آنها ، فعالیتهای سازمان به وظایف شناخته شده تقسیم و میان این وظیفه ها هماهنگی ایجاد می شود.اجزای ساختار باید به گونه ای برگزیده شود که ضمن حفظ سازگاری داخلی یا هماهنگی ، با وضع سازمان ، یعنی اندازه و پیشینگی ، محیط فعالیت و نظام مورد بهره گیری و همانندی آن سازگار باشد.
3. ساختارسازمان های مختلف و ویژگی های آن
ساختار عمودی:
یک ساختار نظامی تلقی می شود که فعالیت های فردی و گروهی را در جهت دستیابی به اهداف یا ارضای نیازها هدایت می کند.اساسی ترین نوع آن، ساختارصف است که هر فرد فقط به یک رئیس گزارش می دهد و همه رئیسشان را می شناسند.این نوع ساختار نمی تواند به خوبی پاسخگویی نیازهای انقلاب تکنولوژی باشداولاً،:ساختار مدیریت چند لایه آن، تبادل ایده و انجام اقدامات تازه را بسیار مشکل می سازد. ثانیا ، واحدهای تخصصی وظیفه ای در یک جا جمع شده و پیرامون رشته خاص خود، خط مرزی ترسیم میکنند و بعضاً وفاداری آنها به رشته خودشان بیش از وفاداری آنها به کل سازمان است.
سومین عیب ساختارهای عمودی،پرهزینه بودن لایه های چندگانه و واکنش کند آنها در مقابل تغییرات است.ویسلر، نحوه تأثیر تکنولوژی بر ساختارهای سازمانی را از طریق افزایش روابط عمودی اطلاعات توضیح داده و بیان میکند که روابط عمودی، منجر به تمرکز بیشتر اطلاعات در سطوح عالی سلسله مراتب شد. وی فرضیهسازی کرد که تکنولوژی تأثیر شگرفی بر ساختار سازمانی داشته و منجر به کاهش تعداد کارکنان، حوزه کنترل محدودتر و کاهش سطوح سازمانی میشود. وی، بعدها بیان کرد که تأثیر تکنولوژی به واحدی خاص محدود نشده و تأثیر چشمگیری بر کل سازمان دارد. - ویسلر 1970، صص - 98-9
ساختارافقی:
در ساختارهای جدید سازمانی،کارها به وسیله تیم های چند رشته ای صورت می گیرد که حول یک فرآیند محوری - و نه یک وظیفه خاص - سازماندهی می شوند.کلیت سازمان، حالتی تخت - با لایه های محدود - دارد و به وسیله یک رئیس و گروهی از مدیران ارشد - که نمایندگی وظایف خاصی همچون مالی و منابع انسانی را برعهده دارند - ، اداره می شود.
مهم ترین ویژگی ساختارهای افقی به شرح زیر است:
-بجای وظایف ستادی، حول فرآیندهای مختلف سازماندهی می شود.
-بجای افراد متخصصی که دربخش های تخصصی کار می کنند،از تیم های چند وظیفه ای تشکیل شده است.
-جمع و جور است و در مقایسه با سازمان های سنتی، لایه های مدیریتی کمتری دارد.
-به توان کارکنان می افزاید. به متولی فرآیند - مدیر - و تیم مربوطه، اختیاراتی داده می شود تا پروژه ها را به سرعت به پیش ببرند.
ساختار ماتریسی:
در چنین ساختاری، هر سرپرست ممکن است اختیارات و ارتباطاتی با بیش از یک سیستمداشته باشد. معمولاً طراحی ماتریسی در جایی مطرح است که بخش های وظیفه ای و کالاهای مختلف، بایدلزوماً با یکدیگر ترکیب شوند. سازمان ماتریسی محیط مناسب تری برای نوآوری فراهم می کند. این نوع سازمان، انعطاف پذیری و کارتیمی بیشتری را بدنبال دارد. این طرح سازمانی در سازمان هایی جذاب است که:
-دارای تکنولوژی های پیچیده باشند. -ابزار رقابتشان، نوآوری باشد. -تعادل زیادی بین کارکنانشان باشد.
-هماهنگی چشمگیری بین پروژه ها و وظایفشان حاکم باشد. -مجبور باشند تا با شرایط متغیر بازار، منطبق شوند.
4. تکنولوژی وانتقال تکنولوژی
"تکنولوژی" را می توان کلیه دانش ها، ابزارها،روش ها و سیستم های بکار رفته در ساخت محصولات و ارایه خدمات، تعریف کرد.در بیانی ساده تر، تکنولوژی روش انجام کار و ابزاری است که توسط آن به اهداف خود نایل می شویم.فرایند انتقال علم و تکنولوژی از فرد یا گروهی به فرد یا گروه دیگر - که از این دانش در عمل استفاده می کنند - را "انتقال تکنولوژی" می دانند.یا به عبارت بهتر: " انتقال تکنولوژی" فرایندی است که باعث شکل گیری جریان تکنولوژی از منبع به دریافت کننده می شود. منظور از منبع، همان مالک یا دارنده دانش است و به بهره گیرنده چنین دانشی نیز دریافت کننده اطلاق می شود.می توان انتقال تکنولوژی را در قالب دسته بندی زیر ارائه نمود:
-انتقال بین المللی تکنولوژی: حالتی که عمل انتقال، مرزهای ملی را در می نوردد. مانند انتقال تکنولوژی از کشورهای صنعتی به کشور های در حال توسعه -انتقال منطقه ای تکنولوژی: انتقال تکنولوژی در یک کشور از منطقه ای به مناطق دیگر. مثلا انتقال تکنولوژی در ایران از تهران به خوزستان -انتقال میان- صنعتی تکنولوژی: انتقال تکنولوژی از یک صنعت به صنایع دیگر.
مثلا انتقال تکنولوژی از یک برنامه فضایی به کاربرد های تجاری -انتقال میان- شرکتی تکنولوژی: انتقال تکنولوژی از شرکتی به شرکت دیگر.
مثل انتقال تخصص طراحی رایانه ای از شرکت تولید ماشین ابزار به شرکتی که در زمینه ساخت وسایل خانگی فعالیت دارد. -انتقال درون- شرکتی تکنولوژی: انتقال تکنولوژی در داخل یک شرکت از مکانی به مکان دیگر.
