بخشی از مقاله
چکیده
سرخارگل با نام علمی Echinacea purpurea گیاهی علفی و چند ساله از تیره ی کاسنی که از گیاهان دارویی موثر می باشد. بذرهای سرخارگل دارای کمون یا خواب بوده بنابراین جهت بازسازی گستره های طبیعی این گیاه مستلزم یافتن شیوه های مناسب برای شکست خواب بذور آن است. در این مطالعه درصدجوانه زنی تحت تیمارهای تنظیم کننده های رشد و سرمادهی به صورت دورههای بدون سرما، 7، 14، 21 و 28 روز به همراه 10 ترکیب هورمونی اجرا گردید. ترکیبات هورمونی بکار رفته شامل GA3 در دو سطح 0 و 5 میلیگرم در لیتر در ترکیب با BAP در سه سطح 0، 0/1 و 0/25 میلیگرم در لیتر و همچنین GA3 در دو سطح 0 و 5 میلیگرم در لیتر به همراه Kin در سه سطح 0، 0/1 و 0/25 میلیگرم در لیتر ، در یک آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار بررسی گردید. نتایج نشان داد با بررسی مقایسه میانگین اثرات طول دوره سرما بر درصد جوانهزنی براحتی میتوان دریافت که افزایش طول دوره سرما اثر بسیار شدیدی در بالا رفتن میزان جوانهزنی داشته است. کمترین درصد جوانهزنی از تیمار بدون سرما بدست آمده و فقط 29/33 درصد بذور در این تیمار جوانهدار شدهاند.
کلمات کلیدی: سرخارگل Echinacea purpurea ، خواب شکنی، سرمادهی ، درصد جوانه زنی
مقدمه
سرخارگل با نام علمی Echinaceae purpurea - L. - ، متعلق به تیره - - Asteraceae ، گیاهی دارویی- زینتی بومی امریکای شمالی است. سرخارگل گیاهی علفی و چندساله بوده و به لحاظ تجاری گونهای بسیار ارزشمند محسوب میشود - امید بیگی، . - 1389 ترکیبات فعال دارویی آن مدتاًع شامل بخش های لیپوفیلیک مثل - آلکامیدها و پلی استیلن ها - ، پلی ساکاریدهای محلول در آب، مشتقات اسید کافئیک - مثل اسید کلروژنیک - وشیکوریک اسید می باشند - تقی زاده و همکاران، - 1381 .این گیاه جایگاه مهمی در بین داروهای گیاهی غرب داشته و دارای خاصیت تقویت سیستم ایمنی، بهبود زخم ها، ضد آلرژی، آنتیبیوتیک و پیشگیریکننده سرما خوردگی میباشد. سرخارگل را میتوان بوسیله بذر و یا از طریق رویشی تکثیر کرد.بذرهای تازه برداشت شده سرخارگل از دوره خواب برخوردارند، از طرفی تکثیر رویشی این گیاه از طریق تقسیم بوته روشی وقتگیر بوده و هزینه بر است.
روند رو به رشد جمعیت و نیاز مبرم به داروهائی با منشأ گیاهی، ضرورت کشت و تولید انبوه گیاهان دارویی با ارزش و استاندارد را مشخص میسازد. اگر چه مواد مؤثر گیاهان دارویی تحت هدایت ژنتیکی ساخته میشوند، شرایط اکولوژیک مناطق رویش آنها نیز روی کمیت و کیفیت مواد مؤثره اثرات چشمگیری دارد. بنابراین استفاده از پتانسیلهای ژنتیکی گونههای بومی همچنین شرایط اکولوژیک مناسب برای پرورش گیاهان دارویی مهم و با ارزش، ضرورت دارد. با توجه به ارزشمند بودن گیاه داروئی سرخارگل و اهمیت بالای این گیاه داروئی در درمان بیماریهای ، تقویت سیستم ایمنی بدن و اعصاب و همچنین کاربردهای چشمگیری که می تواند در صنعت داروسازی داشته باشد می توان از این گیاه پرارزش استفادههای فراوانی کرد و متابولیت های ثانویه موجود در گیاه را استخراج و در علم داروسازی از آن بهره مند شد. تا کنون مطالعات زیادی در زمینه های مختلف روی این گیاه داروئی انجام شده است - زواره و همکاران، :1394 روحی و همکاران ، . - 1393 هدف از این پژوهش یافتن روشی مناسب جهت شکست خواب بذور سرخارگل میباشد.
مواد و روشها
بذور سرخارگل از کلکسیون گیاهان دارویی مرکز تحقیقات شهید فزوه تهیه شد. این بذور دو ماه بعد از جدا شدن از گیاه مادری مورد استفاده قرار گرفتند. از آنجا که بذر سرخارگل دارای دوره خواب می باشد. به همین دلیل در اولین قدم روشهای مختلف برای شکستن خواب بذور طراحی شده و مورد آزمون قرار گرفت.به منظور کشت درون شیشهای، بذور میبایست بهترین روش ضدعفونی با کمترین میزان آلودگی انتخاب میشد و لذا بررسی سه روش ضدعفونی به شرح ذیل انجام گردید.
در ابتدای کار با هدف کاهش بیشتر آلودگیهای قارچی، استفاده از قارچکشها قبل از آغاز ضدعفونی تست گردید. بذور در محلول 2/5 در هزار قارچکشهای بنومیل و کاربوکسین تیرام قرار داده شد. سپس بذرها پس از یک دقیقه ضدعفونی با الکل 70 درصد، به طور مختصر با آب مقطر استریل آبکشی شدند. محلول وایتکس 20 درصد و یک قطره تویین 20 - به منظور کاهش کشش سطحی - به بذرها اضافه شده و پس از مسدود کردن دهانه ارلن با پارافیلم، بذور به مدت 15 دقیقه در آن غوطهور شدند. سپس بذور در زیر لامینار 3 بار با آب مقطر استریل آبکشی شده و تعداد 15 بذر در پتریهای حاوی محیطهای خواب شکنی کشت گردید تا سرعت انتقال آلودگی به سایر بذرها کاهش یافته و در صورت مشاهده نمودن آلودگی در برخی بذور بتوان بقیه بذرها را نجات داد.
در ادامه کار ترکیبی از تیمارهای سرمایی و هورمونی آزمون شدند. آزمایش در 5 تیمار سرمادهی به صورت دورههای بدون سرما، 7، 14، 21 و 28 روز سرما به همراه 10 ترکیب هورمونی طراحی و اجرا گردید. ترکیبات هورمونی بکار رفته شامل GA3 در دو سطح 0 و 5 میلیگرم در لیتر در ترکیب با BAP در سه سطح 0، 0/1 و 0/25 میلیگرم در لیتر و همچنین GA3 در دو سطح 0 و 5 میلیگرم در لیتر به همراه Kin در سه سطح 0، 0/1 و 0/25 میلیگرم در لیتر بود . - 1Error> Reference source not found. - از آگار به میزان 7 گرم در لیتر استفاده شد و تمامی پتریها به طور همزمان و در یک روز کشت گردیدند.
پس از پایان کشت، و بستن پارافیلم، پتریهای تیمار بدون سرمادهی که به عنوان شاهد برای دورههای سرمادهی در نظر گرفته شده بودند، در اتاق رشدی با دمای 24 درجه سانتیگراد و شدت نور 1000 لوکس با فتوپریود 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی نگهداری شدند. تیمارهای دارای دوره سرمادهی به سردخانهای با دمای 5 درجه سانتیگراد و تاریکی مطلق منتقل شده و پس از سپری شدن زمان سرمادهی به اتاق رشد با شرایط مشابه تیمار فاقد سرما منتقل گردیدند.نتایج این آزمون در قالب یک آزمایش فاکتوریل با طرح پایه کاملاً تصادفی اجرا و تجزیه گردید.
نتیجه و بحث
تجزیه واریانس دادهها نشان میدهد که فاکتورهای طول دوره سرمادهی و ترکیبات هورمونی در سطح %1 اثر معنیداری بر تعداد جوانه داشته است - جدول . - 2 به علاوه اثر متقابل بین دو فاکتور بر تعداد جوانه در سطح %5 معنیدار میباشد.ترکیبات هورمونی و طول دوره سرما دارای اثرات معنیداری بر طول جوانه در سطح %1 بودهاند - جدول . - 3 اثر متقابل هورمون و سرمادهی در این آزمون معنیدار نبود و مقایسه میانگین در مورد آن انجام نشد. مقایسه میانگین سایر فاکتورها در قالب نمودارهای جداگانه ارائه شده است.با بررسی مقایسه میانگین اثرات طول دوره سرما بر درصد جوانهزنی براحتی میتوان دریافت که افزایش طول دوره سرما اثر بسیار شدیدی در بالا رفتن میزان جوانهزنی داشته است. کمترین درصد جوانهزنی از تیمار بدون سرما بدست آمده و فقط 29/33 درصد بذور در این تیمار جوانهدار شدهاند.
روحی و همکاران گزارش دادند محیط بهینهتر برای تکثیر، مناسب جهت شکست خواب بذور سرخارگل، مطلوبترین محیط برای استقرار و تولید جوانه از گیاه سرخارگل، محیط کشت MS حاوی یک میلیگرم بر لیتر BA و 0/01 میلی-گرم بر لیتر NAA بود - روحی و همکاران، . - 1393زواره و همکاران با هدف بررسی پاسخهای بیوشیمیایی و فیزیولوژیک گیاه دارویی سرخارگل به تنش دمای پایین، اظهار داشتند که گیاه سرخارگل تحمل نسبتاً خوبی به تنش دمای پایین تا -4 درجه سلسیوس دارد - زواره و همکاران . - 1394نتایج تحقیقات نشان داد که درصد و سرعت جوانه زنی به میزان قابل توجهی تحت تیمار سرمایی نسبت به نمونه شاهد افزایش پیدا کرد. بیشترین میزان درصد جوانه زنی در تیمارپیش سرمای مرطوب 28 روز به میزان 95 درصد مشاهده شد .
متوسط زمان جوانه زنی - سرعت جوانه زنی - نیز در تمام تیمارها نسبت به نمونه شاهد تا حد بسیار زیادی بهبود یافت - عکاف و همکاران، . - 1392در گونه Thaspium pinnatifidum سرمادهی در دمای º 5 c به مدت 12 هفته باعث 69 درصد جوانهزنی بذور گردید، ولی با 8 هفته قرار گرفتن در دمای 15 - 6 درجه سانتی گراد فقط 2 درصد بذور جوانهدار شدند. بنابراین سرمادهی برای شکستن خواب فیزیولوژیکی بذر در این گیاه لازم است و به علاوه میتواند رشد جنینهای تکامل نیافته را تحریک نموده و باعث شکست خواب مورفولوژیکی آنها گردد - باسکین و همکاران، . - 1993با افزایش زمان سرمادهی درصد جوانهزنی نیز افزایش یافته و در 28 روز سرمادهی خواب نزدیک به 83 درصد از بذور شکسته شده است.
تیمارهای 14 و 21 روز سرما تفاوت معنیداری با یکدیگر نداشتند. هرچند درصد جوانهزنی در تیمار 21 روز سرمادهی بالاتر بود. - کریشمر - 1999 استفاده از سرمادهی را برای شکستن خواب بذور بسیاری از گیاهان خانواده چتریان ضروری دانسته است. در گونه Cryptotaenia Canadensis نیز استفاده از سرما برای جوانهزنی بذر الزامی است - باسکین و باسکین، . - 1988 یکی از دلایلی که برای توجیه اثر سرما در شکستن خواب بذر ذکر میشود، افزایش غلظت GA3 درونزاد بذور است. استفاده از GA3 برای کنترل خواب اولیه بسیاری از بذور پیشنهاد شده و از آن به عنوان محرک جوانهزنی یاد میشود. در آزمایشات جداگانه دریافتند که مواد بازدارنده درونی در خواب بذرهایی که احتیاج به سرما دارند نقش مهمی ایفا میکنند.
