بخشی از مقاله
مقدمه
یکی از محدودیتهاي اصلی تولید چغندرقند در کشور ایران، دسترسی محدود به منابع آب میباشد. این گیاه در کشور سطحی معادل 186 هزار هکتار را به خود اختصاص داده است که به دلیل نیاز آبی نسبتا زیاد، همه این اراضی آبی میباشند. عمده روش آبیاري فارو بوده اما ممکن است سایر روشهاي آبیاري در استفاده مفید از آب و کود توسط این گیاه مفید واقع شوند.
کیموگلو و ونلی - 1976 - طی تحقیقی چهار روش آبیاري بارانی، نواري، جویچهاي و غرقابی را براي کشت چغندرقند با هم مقایسه کردند و عملکرد ریشه را در روشهاي فوق به ترتیب 65/4، 52/6، 50/96 و 46/5 تن در هکتار تعیین نمودند و بیان داشتند که میزان شکر در روشهاي مختلف تفاوت چندانی نشان نداد و میزان آب مصرفی در روش بارانی کمترین مقدار است. دون هام - 1993 - پس از بررسی دامنه وسیعی از تیمارهاي آبیاري نشان داد که این تیمارها اثر اندکی بر درصد قند در برداشت نهایی دارند
و نسبت ماده خشک ریشه به ماده خشک کل در بازه 0/65 تا 0/75 قرار دارد. تیمار آبیاري بارانی با متوسط 56/5 تن در هکتار بالاترین عملکرد ریشه و تیمارهاي آبیاري نشتی با جریان کاهشی و نشتی معمولی به ترتیب با 48 و 43/6 تن در هکتار در ردههاي بعدي قرار دارند
حسنعلی و همکاران - 2010 - آزمایشی را جهت ارزیابی اثر کیفیت آب، آبیاري قطرهاي سطحی و زیرسطحی، آبیاري فارو بر محصول چغندرقند، درصد غلظت قند و راندمان کاربرد آب - IWUE - انجام دادند و نشان دادند که روش آبیاري و کیفیت آب آبیاري اثر معنیداري بر محصول چغندرقند، محصول شکر و IWUE دارد و در آزمایش آنها آبیاري قطرهاي سطحی به همراه کاربرد فاضلاب بیشترین محصول 79/7 - تن در هکتار - و روش آبیاري فارو با آب شیرین کمترین محصول 41/4 - تن در هکتار - را تولید کرده است
همچنین آنها بیشترین IWUE محصول ریشه را به تیمار آبیاري قطرهاي سطحی - Kg/m3 9 - و کمترین IWUE را به روش آبیاري فارو به همراه کاربرد آب شیرین - Kg/m3 3/8 - نسبت دادند. در این بررسی سعی بر این است تا تاثیر سیستمهاي مختلف آبیاري قطرهاي، بارانی و فارو بر شاخصهاي رشد چغندر قند، در طول دوره رشد مورد بررسی و مقایسه قرار گیرد.
مواد و روشها
این مطالعه طی سالهاي 1385 و 1386 در پژوهشکده تحقیقات کشاورزي، پزشکی و صنعتی انجام شد. بررسی در قالب طرح بلوك کاملا تصادفی - به صورت چند مشاهدهاي - اجرا شد. بذر چغندر قند در نیمه دوم فروردین ماه در کیسههاي نایلونی کشت و در تاریخ دوم خرداد به مزرعه منتقل گردید. پس از انتقال، گیاه در کرتهایی به مساحت 144 متر مربع در چهار تیمار و سه تکرار کشت شد. تیمارها شامل: سیستم کودآبیاري قطرهاي - T1 - ، کودآبیاري بارانی - T2 - ، آبیاري بارانی - T3 - و سیستم جویچهاي - T4 - میباشند.
تعیین سطح کودي نیتروژنی درکلیه تیمارها بر اساس نتایج آزمون خاك و براي تیمارهاي T1 الی T4 به ترتیب به میزان 121، 148، 148 و 193 کیلوگرم عنصر در هکتار و بر طبق الگوي شکل 1 صورت گرفت. در تیمار قطرهاي، فواصل لولههاي آبیاري و بوتهها به ترتیب 0/5 و 0/25 متر در نظر گرفته شد و به ازاي هر بوته یک قطره چکان در نظر گرفته شد. از هر 6 خط آبیاري، یک خط حذف و به عنوان جاده در نظر گرفته شد. تراکم کشت در این تیمار 66800 بوته در هکتار بود. دوره کوددهی به مدت 2/5 ماه از اواسط خرداد ماه تا اواخر مرداد ماه به طول انجامید و در این دوره کلیه عناصر مورد نیاز در 11 قسط و به فاصله 7 روز از طریق پمپ به سیستم آبیاري تزریق شد.
شکل -1 کاربرد کود طی فصل رشد در تیمارهاي مختلف آبیاري
تفاوت تیمارهاي آبیاري بارانی T2 و T3 در روش کاربرد کود بود. قبل از کاشت گیاه، با استفاده از 25 عدد قوطی در شبکهاي با فواصل 3 در 3 متر، آزمون یکنواختی پخش آبپاشها انجام شد. در تیمارهاي آبیاري بارانی فواصل بین خطوط کاشت و بوتهها به ترتیب 0/5 و 0/25 متر در نظر گرفته شد و به ازاي هر 5 خط کاشت، یک خط حذف و به جاده تبدیل شد. تراکم کشت در این تیمار 66800 - بوته در هکتار - تعیین شد.
در تیمار T2 عناصر کودي همزمان با T1 در 11 قسط و به فاصله 7 روز از طریق آبپاشها روي گیاهان پاشیده شد. در تیمارT3، کود در 3 قسط و به فاصله 20 روز به صورت دستی به خاك افزوده شد. فواصل پشتهها و بوتهها در تیمار T4 به ترتیب 0/6 و 0/25 متر در نظر گرفته شد در نتیجه تراکم کشت در این تیمار55200 - بوته در هکتار - تعیین شد. در این تیمار کلیه عناصر کودي همزمان با تیمار T3، از طریق پمپ کود آبیاري به کانال اصلی آبیاري وارد شد.
برنامه ریزي آبیاري کلیه تیمارها، براساس میزان تبخیر از طشتک تبخیر کلاسA و میزان بارندگی مؤثر در منطقه صورت گرفت. میزان آب کاربردي براي تمامی تیمارها با استفاده از کنتور حجمی اندازهگیري شد. رطوبت خاك ناحیه ریشه با استفاده از نوترونمتر ثبت شد و از این طریق زمانبندي آبیاري اصلاح شد. بدین منظور براي تمام تیمارها در دو تکرار لولههاي آلومینیومی تا عمق یک متري خاك نصب شد. قبل از شروع اندازهگیريها، دستگاه نوترونمتر - به عنوان تابعی از رطوبت حجمی خاك - در مزرعه واسنجی شد.
جهت تعیین تغییرات محصول و شاخصهاي رشد گیاه چغندر قند، در 10 نوبت زمانی نمونههایی از گیاه برداشت و این نمونهها به اندامهاي غده، طوقه، برگ و دمبرگ تفکیک شد و براي هر یک از اندامها وزن تر، وزن خشک و در مورد غده به دلیل اهمیت بیشتر طول و بزرگترین قطر نیز اندازهگیري شد علاوه بر این براي تعیین مهمترین معیارهایی کیفی چغندرقند که شامل درصد قند ناخالص، درصد قند خالص یا قابل استحصال، میزان عناصر نیتروزن، سدیم و پتاسیم، قند ملاس و آلکالیته بود، در سه نوبت زمانی و در هر نوبت 30 غده به آزمایشگاه ارسال شد. محاسبات آماري این مطالعه که شامل تجزیه واریانس دادهها و آزمون مقایسه میانگینها میباشد با استفاده از برنامه نرم افزاري GenStat-12 انجام شد.
نتایج و بحث
اثر تیمارهاي مختلف بر مشخصات کیفی ریشه چغندرقند - شکر پلاریزه شده - POL - ، نیتروژن اسید آمینه - N - و نمکهاي پتاسیم - K - و سدیم - Na - در جدول 1 نشان داده شده است. همانطوري که ملاحظه می گردد اعمال تیمارهاي آبیاري تغییرات معنیداري بر خصوصیات کیفی ریشه داشته است و میزان قند - POL - در دو تیمار آبیاري بارانی اختلاف معنیداري با هم دارند و تیمارهاي T2 و T3 به ترتیب کمترین و بیشترین شکر سفید را در یک کیلوگرم وزن ریشه تولید کردهاند و این مطلب نشان دهنده تأثیر قابل توجه نحوه کاربرد کود بر کمیت شکر تولیدي در چغندرقند میباشد.
جدول -1 مشخصات کیفی چغندرقند تحت تأثیر تیمارهاي مختلف
میانگین شکر سفید در تیمارهاي T1 تا T4 به ترتیب 4/18، 5/18، 5/50 و 4/31 تن در هکتار و میانگین قند ملاس در این تیمارها به ترتیب 1/51، 2/35، 1/82 و 1/38 تن در هکتار میباشد. شاخصهاي کیفی خمیر چغندرقند K - ، N و - Na واکنشهاي مشابهی به تیمارهاي آبیاري در این مطالعه نشان ندادند. با وجود اینکه ضریب قلیائیت در دو تیمار آبیاري بارانی اختلاف معنی داري با هم نداشتند ولی کاربرد مداوم کود در طی دوره رشد در تیمار T2 باعث افزایش Na و کاهش ALC نسبت به تیمار T3 شده است.
بررسی اثرات متقابل تیمار در زمان برداشت توسط آزمون چند دامنهاي دانکن نشان داد که تیمار T2 در برداشت پنجم - همزمان با پایان دوره کوددهی - سنگینترین ریشهها را تولید کرده است و در شرایط محدودیت زمانی که امکان وقوع سرمازدگی وجود دارد، این زمان براي برداشت سنگینترین ریشهها مناسب میباشد.
همینطور در مورد تیمار T3 ریشه در این تیمار تا برداشت 5 به سرعت در حال رشد بوده است که یکی از دلایل آن میتواند اثر کود باقی مانده در خاك باشد و در تیمار T4 رشد سریع ریشه تا برداشت 4 ادامه داشته است نرخ رشد قطري ریشه در این تیمار دو هفته زودتر از وزن ریشه کاهش یافته است که دلیل آن نزدیک شدن ریشههاي مجاور به هم میباشد. شیب نمودار وزن ریشه نسبت به زمان در تیمار آبیاري قطرهاي ملایم تر از سایر تیمارها میباشد - شکل - 1 و ریشه در این تیمار با سرعت نسبتاً یکنواخت رشد کرده است. مرطوبترین ریشهها در بین همه تیمارها و زمانها مربوط به تیمارهاي آبیاري بارانی T2 - و - T3 در برداشت سوم 7 - مرداد - و خشکترین ریشهها به تیمار آبیاري قطرهاي مربوط می-باشد
