بخشی از مقاله
چکیده
تنش خشکی یکی ازپدیده های هیدرولوژی وکلیماتولوژی در دنیا می باشد هر چند که دارای دوره های پایدار و ناپایدار میباشد به علت تنش خشکی درجه حرارت و تبخیر و تعرق افزایش یافته و میزان آب در منابع آبی به میزان زیادی کاهش می یابد. هر محصول زراعی به یک میزان متفاوت آب برای رشد رویشی و زایشی نیاز دارد بنابراین کاهش آب و وجود تنش خشکی باعث کاهش رشد و عملکرد محصولات زراعی می گردد
از طرفی تنش خشکی روی گیاهان زراعی مختلف اثر متفاوتی دارد وگیاهان زراعی در پاسخ به خشکی عکس العملهای مختلفی را نشان می دهند. در این مقاله اثرتنش خشکی بر روی گندم، ذرت، برنج و چغندر قند مورد مطالعه قرار گرفته است به طورمثال تنش خشکی تعداد دانه را در گندم و برنج کاهش می دهد و گرده افشانی را در ذرت به تاخیر می اندازد درصد قند در چغندرقند را نیز کاهش می دهد.
مقدمه
تنش خشکی مهمترین عامل محدود کننده درمناطق خشک ونیمه خشک می باشد که با ایجاد محدودیت دررشد گیاه دستیابی به عملکرد بالا را دشوار می سازد. با تشدید تنش خشکی آب موجود در بافتها وسلول های گیاهی به تدریج از دست رفته ودر متابولیسم طبیعی بافت ها وسلول ها اختلال بوجود می آید و در نتیجه عملکرد به شدت کاهش می یابد ..برای حفظ عملکردمتابولیسم طبیعی در گیاهان زراعی و در نتیجه تولید محصول رضایت بخش می با یست در سلول ها به مقدارکافی آب وجودداشته باشد
مقدار آبی که اندامهای مختلف گیاه در شرایط خشک از دست می دهد بستگی به چگونگی عکس العمل سلول های آنها با کاهش بتانسیل آب دارد به هنگام بروز خشکی اگر سلول ها در حال تورژسانس قرار داشته باشند معمولی ترین عکس العمل در برابر اتلاف آب را از خود نشان می دهند وتغییرات دربتانسیل تورژسانس وبتانسیل اسمزی هر دو کاهش می یابند - مورگان و گوندون . - 1986پتانسیل اسمزی در گیاهان مختلف تحت تاثیر تنش خشکی متفاوت بوده اثرات مختلفی را بر گیاه اعمال می نماید . همچنین راهکارهای متنوعی برای مقابله گیاهان زراعی مختلف با تنش خشکی وجود دارد که گیاه را در برابر تنش خشکی مقاوم می نماید.
-1 تاثیر تنش خشکی بر گیاه گندم - Triticum aestivum -
با معرفی ژنوتیب های نیمه پا کوتاه گندم تحول شگرفی در تولید دانه در شرایط تنش خشکی بوجود آمد.همچنین به موازات افزایش عملکرد دانه بهبود خصوصیات کیفی آن از جمله اهداف اصلی در برنامه های به نژادی به شمار می رود. معرفی ژنوتیب های نیمه باکوتاه گندم در دهه گذشته تحول شگرفی در افزایش عملکرد گندم بوجود آورده است عمده ترین تغییرات در ساختار ژنتیکی ارقام نیمه پا کوتاه نسبت به ارقام بومی انتقال ژنها بوده که درصد توزیع مواد به سمت دانه ودر نتیجه شاخص برداشت در این ژنوتیب ها را افزایش داده است.
شکل - : - 1 اثر تنش خشکی روی گندم
شاخص برداشت به عنوان یک صفت کمی نشاندهنده کارایی گیاه در توزیع ماده خشک به سمت دانه بوده ومعرفی ژنوتیب هایی با شاخص برداشت دانه بالا از اهداف اصلی ومهم برنامه های به نژادی گندم بویژه در شرلیط تنش خشکی به شمار می رود. تاثیر شاخص برداشت دانه بالا از اهداف اصلی در افزایش عملکرد گندم به شرایط رشد گیاه وامکان تداوم متابولیزم
مواد و در نتیجه انباشت ماده خشک بیشتر به عنوان بیولوژیکی نیز بستگی زیاد دارد - مک مول و همکاران . - 1988 تعداد دانه در واحد سطح مهمترین جزء موثر در تغییرات عملکرد دانه گندم در واکنش به تنوع شرایط محیطی به خصوص بروز تنش در مرحله قبل از گرده افشانی است
اثر کمبود آب در دوره بعد از گرد افشانی بر عملکرد گندم به شدت تنش و زمان بروز آن بستگی داشته وبا خصوصیات زنتیکی گیاه اثر متقابل دارد. در ژنوتیب های دارای توانایی اسمزی بالاتر به دلیل اینکه تنظیم اسمزی به طور کامل ایجادمی شود انتظار می رود که دانه های گرده در شرایط تنش خشکی به حا لت متورم باقی بماند و اثر تنش خشکی بر گیاه کاهش و درصد تلقیح و در نهایت عملکرد افزایش یابد. اما در ارقام فاقد توانایی تنظیم اسمزی به دلیل وجود تنش خشکی گرده ها چروکیده می شوند و میزان تلقیح کاهش می یابد در نتیجه اجزائ عملکرد از جمله تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه و عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت کاهش می یابد
-2تاثیر تنش خشکی بر گیاه ذرت
بررسی تنش خشکی و گزینش ژنوتیب های متحمل ذرت بر اساس شرایط موجود هر منطقه انجام می شود تغییرات شدید مقدار بارش - شدت و پراکنش زیاد بارندگی ونواسانات دما از خصوصیات دایمی مناطق خشک می باشد. مقدم و هادی زاده - - 1381 در بررسی اثرات تنش خشکی بر هیبرید های زودرس ودیر رس ذرت به این نتیجه رسیده اند که هیبریدهای زودررس نسبت به هیبرید های دیررس تحمل بیشتری داشته که این عمل می تواند موجب بهبود عملکرد شود.
در شرایط تنش خشکی در مرحله زایشی ورویشی عملکرد گیاه کاهش می یابد و طی تنش خشکی ارتفاع گیاه ونیز توسعه سطح برگ در ذرت کاهش می یابد.بطوریکه کاهش آب طی رشد رویشی سریع موجب کاهش 32B28 درصد وزن ماده خشک نهایی می شود. تنش شدید آب می تواند منجر به بستن روزنه ها گردد و این امر جذب co2 فتوسنتز وتولید ماده خشک را کاهش دهد
گزارش نمودند که تنش آب در مرحله رویشی ذرت طول ریشه و کارایی مصرف آب را افزایش داده وتنش آب در زمان گرده افشانی ذرت باعث کاهش یا عدم لقاح تخمک ها می شود در نتیجه تعداد دانه در بلال کاهش می یابد. واسون و همکاران - - 2000 اثر حجم آبیاری را در سه مرحله از رشد وتوسعه ذرت را مورد بررسی قرار دادند و نتیجه گرفتند که گیاه ذرت حساسیت بالایی به کمبود آب در مرحله گل دهی دارد تنش جزئی رطوبتی در این مرحله از تشکیل آغازین های گل جلوگیری کرده وتعداد دانه را کاهش می دهد.
